Fermentlar va ularni qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishidagi o‘rni - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Fermentlar va ularni qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishidagi o‘rni

Yuklangan vaqt:

06.02.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

135.138671875 KB

Ko'chirib olish

Reja; 1. Fermentlarning xossalari. 2. Fermentlar klassifikatsiyasi 3. Fermentlarni qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati Fermentlar va ularni qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishidagi o‘rni

Adabiyotlar: • 1. James E. Bidlach, Snelly H. Jansky. Stern's introductory Plant biology. – USA: McGrow-Hill, 2008, 622 p. 2. Lincoln Taiz, Eduardo Zeiger. Plant physiology. USA, University of California, Los Angels, 2002. 3. Hans-Walter Heldt. Plant Biochemistry. Elsevier Academic Press, 2005. – 625 рр. 4. Алимова Р.А. Қишлоқ хўжалик ўсимликлари биокимёси фанидан лаборатория машғулотлари: ўқув қўлланма. – Тошкент: ТошДАУ, 2000. – 95 б. 5. Алимова Р.А., Сагдиев М.Т. Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси: ўқув қўлланма. – Тошкент, 2013. – 320 б. 6. Бекназаров Б.О. Ўсимликлар физиологияси: дарслик. – Тошкент: ЎзМУ, 2009. – 480 б. • •

Fermentlarning xossalari • Oqsil tabiatli bo‘lganligi sababli fermentlar ularga xos xususiyatlarini namoyon qiladilar. Anorganik katalizatorlardan tubdan farq qilib, bir qator maxsus xususiyatlarga egadirlar. Bunday xususiyatlarga termolabilligi, atrof muhitdagi PH ko‘rsatkichi, maxsusligi va nihoyat aktivator va ingibitorlar ta’siriga javob berish kabilar kiradi.

Fermentlarning termomobilligi • Fermentlarning termobilligi deyilganda haroratga moyilligi 0 tushuniladi. Past haroratda (0) ferment aktivligi sust bo‘lib, harorat +400C +500C ga yetganda ferment yuqori aktivlikka ega bo‘ladi. Harorat +1000 C ga yetsa ferment denaturatsiyaga uchrab o‘z strukturasini buzilishi natijasida fermentlik xususiyatini yo‘qotadi.

Fermentlar klassifikatsiyasi • Fermentlarga nom berishda ularning tasodifiy belgilari (travial nomenklatura), substrat nomi bilan (ratsional nomenklatura), fermentning kimyoviy tarkibi va nihoyat katalizlaydigan reaksiya tipi hamda substrat xarakteriga qarab nomlangan. Tasodifiy belgilariga binoan quyidagi fermentlar nomlangan pepsin (grekcha pepsin - ovqat hazm qilish), tripsin (grekcha trepsis -azontiraman) va papain (Papayya daraxtidan ajratib olingan). Ta’siriga ko‘ra bu fermentlar hammasi proteolitik ya’ni oqsil gidrolizini tezlashtiradigan fermentlar tipiga kiradi. Xujayradagi oksidlanish - qaytarilish reaksiyalarini tezlashtiruvchi fermentlarni sitoxromlar (tsitos-xujayra, xrom -rang) deb yuritiladi.

• Eng ko‘p tarqalgan nomlanish bu substrat nomiga «aza» qo‘shish bilan aytiladi. Masalan, kraxmalni gidrolizini tezlashtiruvchi ferment amilaza (amilon -kraxmal), yog‘larning gidrolizini tezlashtiruvchi ferment lipaza (lipos - yog‘), oqsillarni (proteinlar) - proteaza va hakazo. Keyinchalik fermentlarning nomi substrat xarakteri va katalizlaydigan reaksiya nomi bilan ataladigan bo‘ldi. Masalan, yantar kislotasi molekulasidan ikki molekula vodorod atomini oladigan ferment suksinatdegidrogenaza deb nomlanadi.

Hozirgi vaqtda 850 ortiq turli xildagi fermentlar aniqlangan. Ularning klasifikatsiyasi asosan ularning ta’siriga qarab belgilanadi. Butun jaxon bioximiklar uyushmasi tavsiyasiga ko’ra quyidagi 6-ta sinfga bo’linadi: 1. Oksidoreduktozalar (oksidlovchi kaytariluvchi fermentlar). Bu sinfga vodorod atomlari va elektronlarni tashuvchi (degidrogenaza, oksidoza, peroksidaza, katalaza) fermentlar kiradi. Bu sinfga mansub bo’lgan fermentlar nafas olish va bijg’ish jarayonlarida oksidlovchi kaytariluvchi reaktsiyalarni boshqaradi. Fermentlar

R - ular birta birikmadan boshqa bir birikmaga to’liq bir atom gruppalarini tashiydi masalan: fosfor kislotasi qoldiqlari, monosaxaridlar va aminokislotalar qoldiqlari, amin yoki metil guruhlarini tashiydi. Bu sinfga atom va atomlar guruppasining molekulalar ichida va molekulalararo ko’chishini katalizlovchi fermentlar kiradi: Transferazalar fermentlarning eng katta sinfi bo’lib, 500 dan ortiq individual fermentlarni o’z ichiga oladi. Bu fermentlar eng muhim metabolitik protsesslar – turli shakarlar, nukleotidlar, makromolekulalarni fosforlash reaktsiyalarini katalizlashi tufayli ularni aktivlaydi, monosaxaridlar qoldig’ining tashilish reaktsiyalari orkali di- oligo- va polisaxaridlar sintezini amalga oshiradi va xakozo. + R1 R + R1 -Transferazalar

bu sinfga turli xil reaktsiyalarni tezlashtiradigan bir qator fermentlar kiradi. Bu fermentlarning ba’zilari suvni parchalashda, ba’zilari esa SO 2 va amiakni parchalashda katalizator sifatida ishtirok etadi. Masalan: al’dolaza fermenti fruktozofosfatni 2 molekula fosfotriozga parchalanishini tezlashtiradi. Liazalar

Uglerod - uglerod liazalar uglerod-uglerod bog’larini uzish reaktsiyalarini katalizlab, ko’pincha dekarboksillanish reaktsiyalarini amalga oshiradi. Misol: oksalatdekarboksilaza (4.1.1.2 - oksalatkarboksiliaza); al’dolaza (4.1.2.7 – ketozo – 1 – 1 - fosfat aldegidliaza). Uglerod - kislorod liazalar. Bu kichik sinf fermentlari S – O bog’larni uzishga aloqador reaktsiyalarni katalizlaydi. Misol: fumaratgidrataza (4.2.1.2 - malatgidroliaza). Uglerod – azot liazalar C – H bog’larni uzadi. Ular malekulardagi dezaminlanish reaktsiyalarini katalizlaydi. Misol: aspartatammiakliaza (4.3.1.1 - aspartatammiakliaza). Uglerod – oltingugurt liazalar organizmda desul’furlanish reaktsiyalarini amalga oshiradi. Misol: tsisteindesul’fgidraza (4.4.1.1 – tsisteinvodorodsul’fidliaza, dezaminlaydigan). Uglerod – galogen liazalar. Bu kichik sinfga kiruvchi fermentlar uglerod – galogen bog’larini uzadi. Misol: DDT – dixlorgidraza (4.3.1.1, 1.1.1 – trixlor – 2 – 2 – bis, n – xlorfenil, etangidroxloridliaza).

CH R-C C-OH C-OH CHHC H O H O + CH R-C C=O C=O CHHC + 2H 2 OPeroksidaza perekis vodorod yordamida polifenolim oksidlanishi natijasida Xinon va suv hosil bo’ladi.

Izomerazalar. • Izomerazalar tirik organizmda boradigan molekulalararo o‘zgarishlarni tezlashtiradigan, ya’ni bir izomer holatdan ikkinchi izomer holatga o‘tishini tezlashtiradilar. Bu o‘zgarishlarda molekuladagi vodorod, fosfat va atsil guruhlarni o‘rnini almashinishi hisobiga amalga oshadi. Asosiy izomerazalarga trifosfatizomarazalar kirib, ular 3- fosfoglitserin aldegidni fosfodioksiatsetonga yoki aksincha jarayonni tezlashtiradilar.

• Ферментлар медицинада ҳам жуда кенг кўламда қўлланилаяпти. Масалан, Ошқозон-ичак касалликларини даволашда пепсин, трипсин ва бошқа протеолитик ферментларни олсак бўлади. Бў`ин касалликларини даволашда глалуранидаза ферменти қўлланилади. Вируслар таъсирида юзага келадиган касалликларни даволашда ферментлар қўлланилиб, улар нуклеин кислоталарни парчаланишини тезлаштириши кузатилади. Синтетик ёғллар ёрдамида пептидлар олиниб, ферментларнинг таъсирини моделлаштирилади.

• Hozirgi kunda ko‘pgina dunyo laboratoriyalarida fermentativ jarayonlarni mexanizmini o‘rganishga alohida ahamiyat berilayapti. Fotosintez jarayonining to‘liq fermentativ mexanizmi, oqsil sintezi, molekulyar azotni o‘zlashtirishida ishtirok etadigan fermentativ mexanizmlar ham to‘liq o‘rganilibamalda laboratoriya sharoitida va sanoatda yo‘lga qo‘yilishi oziq-ovqat va nooziq- ovqat xom ashyosini yaratishda tubdan o‘zgarishlarga olib keladi, hamda insonning hayot faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatish mumkin bo‘ladi.

E’TIBOINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Muqobil yonilg‘ilarni ishlab chiqarish va ulardan qishloq xo‘jaligi texnikalarida foydalanish istiqbollari

Qishloq xo’jaligining ishlab chiqarish infratuzilmasi va undan foydalanish samaradorligi

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini raqamlashtirish va uning iqtisodiy samaradorligi

O'zbekistonda qishloq xo'jaligining o'rni. Chorvachilik

Aniq qishloq xo’jalik tizimining mohiyatini bilish