O‘simlik kasalliklariga qarshi kurash choralari - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

O‘simlik kasalliklariga qarshi kurash choralari

Yuklangan vaqt:

26.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2608.43359375 KB

Ko'chirib olish

Andijon Qishloq Xo’jalik va Agrotexnalogiyalar instuti QXMS fakulteti Ipakchilik va tutchilik yo’nalishi 4/86 gurux talabasi Abduxamidov Azizbekning Fitopatologiya fanidan TAQDIMOTI 01 11 080D 14 140F 01 26041406 27

O‘simlik kasalliklariga qarshi kurash choralari Reja: 1.Agrotexnik kurash usuli 2. Fizik va mexanik kurash usuli 3. Biologik kurash usuli 4. Kimyoviy kurash usuli 0102 07

 Qishloq xo‘jalik ekinlarining kasalliklariga qarshi kurash choralarini to‘g‘ri belgilashda kasallikni keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlar turlarini to‘g‘ri aniqlash, ularning biologik xususiyatlarini bilish va samarali ta’sir qiladigan vositalarni to‘g‘ri qo‘llash muximdir.  Ekinlarning kasalliklariga qarshi kurash choralari umumagronomik va ixtisoslashgan turlarga bo‘linadi. Ekinlarning kasalliklarga chidamliligini va xosildorligini oshirishda turli o‘g‘itlarni me’yorida qo‘llash, navlarni to‘g‘ri tanlash bilan birga, o‘simliklar qoldig‘idagi, tuproqdagi, urug‘dagi va xavodagi infeksiya miqdorini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar asosiy rol o‘ynaydi.  Ekinlarning kasalliklarga qarshi kurash choralari qo‘llash usuliga qarab profilaktik va davolash maqsadida o‘tkaziladigan seleksion-urug‘chilik, agrotexnik, biologik, kimyoviy, fizik-mexanik turlarga bo‘linadi.

Agrotexnikaviy kurash usuli.  Qishloq xo‘jaligining intensiv rivojlanishi, dehqonchilik madaniyatining yuksalishi, ekinlarning kasalliklariga qarshi kurashda viloyatlarning tuproq-iqlim sharoitini, o‘simlik turini xisobga olib kompleks agrotexnik kurash choralarini qo‘llashni taqazo qiladi. Agrotexnik kurash choralarining asosiy maqsadi, sog‘lom urug‘lik va ko‘chatlar etishtirshiga qaratilgan bo‘lib, ekinlarni ekishdan tortib hosilni yig‘ishtirib olgunga qadar qo‘llashni taqazo qiladi.  Almashib ekish qoidalariga amal qilish ekinzorlarda infeksiyaning to‘planmasligiga sharoit yaratadi. Buning uchun kelgusi yilda ekiladigan ekinlar kasallanmaydigan turlarga mansub bo‘lishi muhimdir. Ekinzorlarda ya’ni, ekin dalasida ikki yildan ortiq muddatda bir xil ekin ekmaslik, ekin o‘rniga ekiladigan o‘simlik turi oldingi o‘simlik bilan bir xildagi kasalliklar bilan kasallanmasligi muxim axamiyatga ega. 15

 Respublikamizda paxta yakka xokimligi davrida go‘zani 7-9 yil davomida uzluksiz etishtirish, ularda vilt kasalligining ko‘payishiga sabab bo‘lgan. Bug‘doy, arpa kabi g‘alla ekinlarini almashib ekish, ularda ildiz chirish, fuzarioz kasalliklarining ko‘payishiga sabab bo‘ladi  Ekinzorlarda almashlab ekishga amal qilish kasalliklarning zararini kamayishiga, tuproqda saprotrof mikroorganizmlar va antagonistlarning keng tarqalishiga sharoit yaratadi.  Tuproqda uzoq muddatda saqlanadigan patogen infeksiyaning miqdorini kamayishida tuproqni chuqur haydash muhim agrotexnik tadbir xisoblanadi.  Bunday dalalarni shudgordan keyin yaxob berish ham infeksiya miqdorini kamayishiga olib keladi. Kungaboqarning oq chirish, kuzgi bug‘doyning ildiz chirish, zang zamburug‘larning sporalari miqdorining tuproqni chuqur haydash natijasida kamayishiga sabab bo‘ladi. Bug‘doyzorlardagi o‘simlik poyasi va ildizidagi infeksiya miqdorini kamaytirishda ularni daladan chiqarib tashlash yoki maydalib tuproqqa aralashtirish ham muhim agrotexnik tadbir hisoblanadi.

 Fitopatogen zamburug‘larning tuproqda saqlanishida begona o‘tlar ham asosiy rol o‘ynaydi. Ekinzorlarda begoni o‘tlar miqdorini kamaytirish, ularnining qoldiqlarini ekin dalalaridan chiqarib yoqib tashlash infeksiyani kamaytiradi. Qishloq xo‘jalik ekinlarida keng tarqalgan kasalliklardan fuzarioz, rizoktonioz, gelmintosporiozlar tuproqda namlik miqdorining keskin o‘zgarishi, kislotali muxitning ortishi, azot fosfor, kaliy va bor etishmaganda ularning zarari kuchayadi.  Mineral o‘g‘itlarni o‘z vaqtida qo‘llash ekinlarning kasal liklarga chidamliligini ortiradi. Organik o‘gitlar tuproqning fizikaviy xususiyatlarini yaxshilab, namligini ortiradi, suv o‘tkazuvchanligini yaxshilaydi. Natijada, tuproqning suv-xavo sig‘imi va xarorat me’yorini baravarlashtirib, o‘simliklarning mineral oziqlanishini yaxshilaydi.  Azotli o‘g‘itlarni qo‘llashda kaliyli va fosforli o‘g‘itlar miqdoriga alohida e’tibor berish kerak. Azotli o‘g‘itlarni sof xolda me’yoridan ortiq qo‘llash, kuzgi bug‘doyning ildiz chirishi, kartoshkaning fitoftorioz bilan kasallanishiga imkon beradi.

 Fosforli o‘g‘itlarni qo‘llash ekinlar ildiz tizimini takomillashtirib, kasalliklarga chilamliligini ortiradi. Kaliyli o‘g‘itlar ekinlar to‘qimalarini mustaxkamlab, uglevodlar bilan ta’minotini yaxshilaydi.  Kaliyning etishmasligi to‘qimalarning qorayishiga, barglarning qurib qolishi sabab bo‘ladi. Kaliyli o‘g‘itlarni fosforli va azotli o‘g‘itlar bilan birga foydalanish yaxshi samara beradi.  Mikroelementlardan marganets, bor, mis, rux kabilar o‘simliklarning mineral oziqlanishida asosiy rol o‘ynaydi va ularning normal rivojlanishini ta’minlaydi. Mis elementi o‘simliklardagi oksidlanish tiklanish fermentlarini aktivligini ortirishi natijasida, ularning xosildorligi ko‘payib, kasalliklarga chidamliligi yaxshilanadi. Mis sulfati bilan ishlov berilgan kartoshkaning omborxonalarda saqlash jarayonida chirishini 70% ga, kraxmalning yo‘qolishini 50% ga, tuganak peridermasining miqdorini 2-3,5 marta ortib, xosili erta etilishiga imkon beradi  Marganetsli o‘g‘itlar qand lavlagi, bug‘doy, makkajo‘xori, sabzavot ekinlarga 0,5-2 s/ga miqdorida marganetsli superfosfat yoki olitngugurtli marganets 45-60 kg/ga tarzida foydalanilganda yuksak samara bergan. Ayniqsa, arpaning tosh qorkuya kasalligi bilan kasallanishi, nazoratga nisbatan keskin kamaygan . .

Kimyoviy kurash choralari.  Kasalliklarga qarshi kimyoviy kurash choralarini qo‘llash, kasallikni keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlarga qarshi organik, anorganik va zaxarli moddalarni foydalanishga asoslangan. O‘simliklarning kasalliklariga qarshi qo‘llaniladigan kimyoviy moddalar fungitsidlar deyiladi. Respublikamiz sharoitida qishloq xo‘jalik ekinlarining kasalliklariga qarshi qo‘llaniladigan fungitsidlar "O‘zbekiston Respublikasida ishlatish uchun ruxsat etilgan o‘simliklarni ximoya qilish vositalari ro‘yxatida" (Toshkent 2003) berilgan. Bu ro‘yxat O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasi O‘simliklarni ximoya qilish vositalari Davlat komissiyasi tomonidan tasdiqlanadi.  Fungitsidlar qishloq xo‘jalik ekinlari ko‘chat va uruglariga ekishdan oldin ishlov berish, tuproqni va issiqxonalarni, omborxonalarni dezinfeksiya qilish uchun foydalaniladi.Kimyoviy usul yordamida kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar o‘simlik ichkarisiga kirib kelgunga qadar uning manbalariga barxam berish uchun foydalaniladi. Fungitsidlar ta’sir etish xususiyatiga qarab kontakli va sistemali ta’sir etish xususiyatiga ega. 1C

 Sistemali ta’sir etuvchi fungitsidlardan kasallangan o‘simlikni o‘suv davrida davolashda foydalaniladi. Ular o‘simlik ichkarsiga kirib kelib,unda parazitlik qilayotgan zamburug‘larga ta’sir qiladi va o‘sishini to‘xtatadi.  Kontaktli fungitsidlar o‘simlik a’zolarining ustida saqlanib, uni kasallantiruvchi zamburug‘larga bevosita salbiy ta’sir ko‘rsatadi, uning o‘sish va rivojlanishini to‘sib qo‘yadi. Natijada, kasallikning o‘simlikka salbiy ta’siri kamayadi yoki kasallik qo‘zg‘atuvchi butunlay nobud bo‘ladi.  O‘simliklarni ximoya qilish jarayonida kimyoviy kurash chorasi eng muxim axamiyatga ega bo‘lmoqda.Lekin kimyoviy kurash choralarining salbiy oqibatlari ham yo‘q emas. Jumladan, kimyoviy moddalar patogen mikroorganizmlar bilan birga saprotrof organizmlarga xam salbiy ta’sir ko‘rsatadi; kimyoviy moddalar ta’sirida zaxarli moddalarga nisbatan chidamlilikni namoyon qiladigan genotiplar va kuchli patogen shtammlarni xosil bo‘lishiga olib keladi.

 Bunday kurash choralarining moxiyati shundan iboratki,patogen mikroorganizmlarga qarshi saprotrof mikroorganizmlarning o‘zaro qarama-qarshi xususiyatlarini yoki ular xosil qilgan moddalarni salbiy ta’sirini qo‘llash natijasida ularning zararini kamaytirishga qaratilgan. Bu usulga o‘simliklarning fitonsidlar, ingibitorlar xosil qilish xususiyati va gullik parazitlarga qarshi xashoratlaridan foydalanish ham kiradi.  Tuproqda xayot kechiruvchi mikroorganizmlar orasida o‘zaro ziddiyat ularnnig saprotrof va patogen vakillari orasida amalga oshganligidan foydali mikroorganizmlar xosil qilgan antibiotiklar, fitonsidlar ta’sirida patogen turlarning nobud bo‘lishga olib keladi. Tuproqdagi antogonistik-mikroblar: bakteriyalar, zamburug‘lar, aktinomitsetlar, faglar o‘zining rivojlanishining turli bosqichlarida fitopatogen zamburug‘lar va bakteriyalarga ta’sir ko‘rsatadi. Ular xosil qilgan antibiotiklar o‘simlikning ildiz tizimi orqali o‘simlik ka kirib kelib, uning o‘tkazuvchi to‘qimalarida xayot kechirayotgan kasal lik qo‘zg‘atuvchilariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Biologik kurash choralari.

 Er ustidagi antogenist-mikroblar giperparazitlar, saprotrof zamburug‘ va bakteriyalar un shudring, zang zamburug‘larinig mitseliysiga yoki mevatanalariga, gullik parazitlarning vegetativ a’zolariga salbiy ta’sir qilib, ularning rivojlanishini to‘sib qo‘yadi. Er usti antiogenist - mikroblarga bakteriyafaglar, protistlar (amyobalar, infizoriyalar), bakteriyalarga, zamburug‘larga ta’sir qiluvchi bakteriyalar, aktinomitsetlar,zamburug‘lar misol bo‘la oladi.  Fitopatogen bakteriyalarga ta’sir qiluvchi bakteriyafaglar o‘simlik ichidagi bakteriya xujayralarini nobud qiladi. Ular bakteriyalar keng tarqalgan tuproqda, o‘simlik organlarida, quduq, daryo, dengiz, ko‘lmak suvlarida keng tarqalgan bo‘ladi.  Qishloq xo‘jalik ekinlarining kasalliklariga qarshi bakteriyafaglarni foydalanish uchun ularni urug‘larini ivitish, ko‘chatlar ildiziga ishlov berish, o‘simlik azolariga sepish, erlarni un shudring, zang kasalliklaridan sog‘lomlashlashtirishda yaxshi samara beradi. Masalan,urug‘lariga bakteriyafaglar bilan ishlov berilgan g‘o‘za o‘simligining gommoz bilan zararlanishini nazoratga nisbatan 74% ga kamaygan.

 Sodda xayvonlardan amyoba va infuzoriyalarning Fusarium zamburug‘lariga qarshi ta’siri ham aniqlangan. F.oxysporum Schl.f neveum zamburug‘i sporaci amyoba ta’sir qilinmagan tuproqlarda uzoq saqlansa, amyobalar bilan sug‘orilgan tuproqlarda to‘rt kundan keyin zamburug‘ sporalari yo‘qolib ketgan.Sodda xayvonlardan infuzoriyalar ta’sirida g‘o‘zaning vertitsilliyoz so‘lish, rizaktonioz kasalliklari ham keskin kamaygan.  Fitopatogen zamburug‘larga salbiy ta’sir qiluvchi baktreiya faglar Fusarium, Helminthosporium, Verticillium, un shudring kabi zamburug‘larga nisbatan aniqlangan. Bu baktreiyafaglar karam, zig‘ir, g‘o‘za, ko‘p yillik daraxtlar urug‘lariga va ildiziga ishlov berishda foydalanish ularning kasallanishini keskin kamaytirgan

Fizik va mexanik usul.  Bu usulning moxiyati shundan iboratki, kasallik qo‘zg‘atuvchilariga fizik omillar va mexanik usullarni ta’sir etiriladi. Fizik usulda kasallik qo‘zg‘atuvchilariga qarshi radiatsion nurlar, yuqori kuchlanishli tok, ultra qisqa to‘lqin, yuqori va past xarorat ta’sir etkaziladi.  Yopiq issiqxonalarning tuproqlardagi zamburug‘larni, viruslarni yo‘qotish uchun 80-900 S xaroratda 1,5-3 soat davomida qizdiriladi.Issiqxona tuproqlaridagi patogen mikrorganizmlarni nobud qilish uchun o‘simlik qoldiqlarini biotermik qizish jarayonida xosil bo‘lgan xaroratdan ham foydalaniladi. Bug‘doy, arpa, makkajo‘xorining qorakuya kasalligiga qarshi kurashda ular urug‘i 470 S xaroratda 2 soat qizdirish usulidan foydalaniladi  Piyozboshlardagi un shudring zamburug‘iga qarshi kurashda 40- 470S xaroratdagi xavo oqimidan ham foydalaniladi. Ko‘pgina urug‘ida saqlaydigan kasalliklarning infeksiyalarga qarshi ularni quyosh nurida quritish yoki qizdirish ham samarali usul xisoblanadi.

 Qishloq xo‘jalik ekinlarinig kasalliklaridan mexanik usulda tozalashga, urug‘lardagi zararlanganlarini terib olib tashlash, oq chirish sklerotsitlaridan, zarpechak urug‘larini terib olish, kasalliklarning oraliq xo‘jayinlarini daladan olib tashlash, kasallangan o‘simlik a’zolarini yoki o‘zlarini daladan yig‘ib olib tashlash, kabi tadbirlar kiradi.

O'xshashlar

Bug’doy ekinlari zararkunandalari va ularga qarshi kurash choralari

O'simliklarni zararkunandalardan himoya qilish usullari

Dehqonchilik tizimi va qonunlari

Bog‘larni barpo qilish, yosh hosilga kirgan bog‘larni parvarishlash texnologiyasi

O‘simliklarni sug‘orish