Bog‘larni barpo qilish, yosh hosilga kirgan bog‘larni parvarishlash texnologiyasi - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Bog‘larni barpo qilish, yosh hosilga kirgan bog‘larni parvarishlash texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

26.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3658.3857421875 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1. Bog‘ barpo qilish uchun joy tanlash. 2. Bog‘ maydonini tashkil qilish. 3. Meva turlarini va navlarni tanlash. 4. Bog‘da meva daraxtlarini joylashtirish usuli. 5. Bog‘ uchastkasini rejalash.Bog‘larni barpo qilish, yosh hosilga kirgan bog‘larni parvarishlash texnologiyasi

Kirish • O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 29 martdagi PF-5388-son «O‘zbekiston Respublikasida meva- sabzavotchilikni jadal rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora- tadbirlar to‘g‘risida»gi, 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi Farmonlari hamda 2019 yil 20 martdagi PQ-4246-son «O‘zbekiston Respublikasida bog‘dorchilik va issiqxona xo‘jaligini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 28 yanvardagi PQ-4575-son «O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallagan strategiyasida belgilangan vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarorlarida yangi mevali bog‘lar tashkil etish vazifalari alohida belgilab berilgan.

Bog‘ barpo qilish uchun joy tanlash. • Bog‘ uchun joy tanlashda iqlim sharoitlari, ayniqsa temperatura faktori hal qiluvchi ahamiyatga ega. O‘zbekistonda o‘stiriladigan meva turlari respublikaning deyarli barcha rayonlarida o‘sadi va hosil beradi. • O‘zbekiston vodiylaridagi rayonlarda bog‘ uchun joy ajratishda qancha yog‘in yogishi aytarli ahamiyatga ega emas, chunki bog‘lar sun’iy yo‘l bilan sug‘oriladi. • Bog‘ uchun joy tanlashda joyning past-balandligi muhim ahamiyatga ega, chunki u bog‘ning ayrim uchastkalarida mikroiqlim hosil qiladi. Sug‘oriladigan tekis yerlarda, har 1000 m.da ko‘pi bilan 4-8 m nishab bo‘lgan uchastkalarni tanlash tavsiya qilinadi. • Tuproq va tuproq osti. O‘zbekiston tuprog‘ining ko‘pchilik qismi bog‘ barpo qilish uchun yaroqlidir. Tuproqning bog‘ barpo qilishga yaroqliligini meva o‘simliklarining yo‘ldoshlariga ham qarab aniqlanadi. Masalan, yong‘oq, qayrag‘och, terak, shumtol, akatsiya, dub, tol va boshqalar yaxshi o‘sgan yerlarda bog‘lar barpo qilish mumkin.

• Ko‘pchilik meva turlari haydalma qatlami o‘rtacha va yengil qumoq tuproq bo‘lgan madaniylashgan bo‘z tuproqlarda eng yaxshi hosil beradi. • Ildizlari chuqur joylashadigan meva turlari (olma, nok, gilos va boshqalar) tuproq gorizonti kamida 2,0-2,5 m bo‘lgan, danak meva turlari esa (o‘rik, shaftoli, bodom va boshqalar) tuproq gorizonti kamida 1,0-1,5 m bo‘lganida yaxshi o‘sib mo‘l hosil beradi. • Sizot suvlar. Sizot suvi yuza joylashgan yerlar meva o‘simliklari, ayniqsa, chuqur ildiz otadigan daraxtlar uchun deyarli qulay emas. Bog‘ barpo qilish uchun sizot suvlar yer satxidan kamida 2,0-2,5 m, ayrim meva turlari (olxo‘ri, olcha, paradizkaga payvand qilingan olma, jiyda) uchun esa 1-1,5 m, sho‘r tuproqlarda 2,5-3,0 m chuqurda joylashgan uchastkalar ajratiladi. Dengiz satxidan 1000-1500 m balandlikdagi tog‘oldi va tog‘li zonadagina sun’iy sug‘orilmaydigan bog‘lar barpo qilish mumkin.

• Bog‘lar bir-biridan uzoqlashib ketmasligi va imkon boricha ularni bir hududda barpo qilish uchun xo‘jaliklar bog‘ barpo qilish rejasini 3-5 yil oldin tuzish, yer maydonlarini ajratib, har yili ularning bir qismiga mevali daraxtlar ekish. • Ixtisoslashtirilmagan xo‘jaliklarda bog‘lar maydoni nisbatan kichikroq bo‘lib, odatda 5-10 gektardan kam bo‘lmasligi, ixtisoslashtirilgan bog‘dorchilik xo‘jaliklarida meva bog‘lari o‘rtacha 20 gektarga, umumiy yer maydoni esa 50-100 gektarga yaqin bo‘lishi kerak. • Bog‘ uchun maydon ajratilgandan keyin uning maydoni rejalashtiriladi: bog‘ hududi belgilanadi, uy-joy va ishlab chiqarish binolari (navlarga ajratilib, idishlar joylanadigan binolar, omborlar va hokazo) qurish aniqlanadi, ariq va zovurlar, yo‘llar, ihota daraxtlar loyihasi tuziladi va ekiladi.

Mevali bog‘da maydon va kvartallarining joylashish tartibi

Barcha ishlarni qulaylashtirish uchun ixtisoslashgan xo‘jaliklarda katta maydonlar 25-30 gektarga, kichikroq bog‘larda esa 10-15 gektarli kvartallarga ajratiladi. Kvartallarning chegaralari magistral yo‘llar, kanallar, ihota daraxtzorlarga to‘g‘rilanadi. Bog‘lar shakliga ko‘ra, har xil shakllarda bo‘lishi mumkin. Lekin, tuproqqa ishlov berishni mexanizatsiyalashtirish uchun har qaysi bog‘ maydoni to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida bo‘lgani ma’quldir. Odatda, har kvartalda 2-3 muddatda pishadigan bir xil meva navi o‘tqaziladi. Ko‘p mehnat talab qiladigan, tez buziladigan va uzoq joylarga yuborishga unchalik chidamli bo‘lmagan meva turlari (qulupnay, anjir va boshqalar) aholi yashaydigan yaqin joylarga o‘tqazilishi kerak. Kvartallar eni 10-12 m li yo‘llar bilan bir-biridan ajratiladi, ular magistral yo‘l bilan bog‘langan bo‘ladi. Kvartallar ichidagi yo‘llarning eni 8-10 m bo‘ladi. Bundan tashqari bog‘ atrofida, ihota daraxtzorlarning ichki tomoni bo‘ylab, ba’zan yirik sug‘orish kanallariga, idishlar qo‘yiladigan binolar va boshqa xo‘jalik binolari atrofiga ham yo‘llar qilinadi

Tur va navlarni tanlash. O‘zbekiston territoriyasi tabiiy va iqlim sharoitiga qarab 26 mintaqa va 4 ta kichik mintaqa ga ajratilgan. Ularning har birida meva turlari va navlar foiz hisobidagi nisbatda ko‘paytiriladi. Ishlab chiqarish tajribasi va ilmiy tekshirish muassasalari ma’lumotlariga qarab har bir mintaqa uchun foiz hisobida tur va navlar rayonlashtirilgan. Har bir mevachilik mintaqasi uchun tanlangan tur va navlar standart sortiment deb ataladi va bog‘ barpo qilishda mana shu standart sortimentlarga rioya qilinadi (bu rayon qishloq xo‘jalik boshqarmalarida bo‘ladi). Bog‘da tur va navlarni joylashtirish. Har bir tur va hatto har bir navning tashqi muhitga bo‘lgan talabi turlicha bo‘ladi.

Mevali bog‘larda tur va navlarni joylashtirish tartibi (asosiy o‘simlik va ikki qator changlatuvchi o‘simlik)

Shu sababli ularni parvarish qilish agrotexnikasi tabaqalashtirilgan bo‘lishi lozim. Bunga erishish uchun turlar alohida-alohida uchastkalarga va hatto kvartallarga, navlar esa alohida qatorlarga o‘tkazilishi kerak. Navlar shunday tanlanishi lozimki, ular o‘zaro changlanib, butun vegetatsiya davri davomida bog‘dan bir me’yorda hosil chikib tursin. Bog‘dagi asosiy urug‘lilar 3- 5 navdan, danaklilar 3-4, boshqalari 2-3 navdan iborat bo‘lib, ular har xil muddatlarda pishadigan bo‘lishi lozim. O‘z-o‘zidan changlanadigan navlar ham chetdan changlanganda mo‘l va sifatli hosil beradi, ularning to‘la changlanishi uchun har 10-12 asosiy qatordan keyin 1-2 qator 2-3 xil changlovchi nav o‘tkaziladi.

Bog‘da meva daraxtlarini joylashtirish usuli. Meva daraxtlarini bog‘da joylashtirishda ularning o‘sishi va hosil berishiga zarar yetkazmagan holda o‘simliklarning oziqlanish maydonidan imkoni boricha to‘laroq foydalanish ko‘zda tutiladi. Tekislik zonada meva daraxtlari kvadrat, to‘g‘ri burchak va shaxmat usulida joylashtiriladi Kvadrat usuli juda ko‘p qo‘llaniladi. Bunda qator orasi va qatorlardagi tuplar orasi teng bo‘ladi.

To‘g‘ri burchak usulida qatorlar orasi qatorlardagi daraxtlar orasiga nisbatan birmuncha (2-3 m) kengroq qoldiriladi. Oqibatda 1 ga yerga kvadrat usulidagiga qaraganda ko‘proq daraxt o‘tkaziladi.

Daraxtlarni shaxmat (uchburchak) usulida joylashtirish . Bu usulda daraxtlar uchburchak yoki oltiburchak tepalariga o‘tkaziladi. Bunda bir gektar yerga kvadrat va to‘g‘ri burchak usulda joylashtirilgandagiga qaraganda ko‘proq daraxt o‘tkazish mumkin, lekin bog‘ ishlarini mexanizatsiyalashtirish qiyinlashadi. Sanoat asosida barpo qilingan bog‘larda bu usul istiqbolsizdir.

Tog‘li yerlarning unchalik qiya (10-12 gacha) bo‘lmagan maydonlarida, ayniqsa adirlarda mevali daraxtlar konturli yoki relefli usulda joylashtiriladi. Konturli yoki relefli usulda

Meva daraxtlarini o‘tkazish qalinligi. Meva daraxtlari shunday qalinlikda o‘tkazilishi kerak, bunda ularning maksimal darajada yuqori hosil berishi, mevalarning sifati yaxshi bo‘lishi, shuningdek shamol, garmselga va sovuq hamda qora sovuqlarga chidamli bo‘lishi, tuproqni ishlash va daraxtlarni parvarish qilish ishlarini mexanizatsiyalashtirish imkoni yaratilishi ta’minlansin.

Yerni ko‘chat o‘tkazishga tayyorlash. Bog‘ barpo qilishdan oldin yer ko‘chat o‘tkazishga sifatli tayyorlangandagina o‘simliklar sog‘lom va baquvvat rivojlanishi mumkin. Yerni ekishga tayyorlash - uni tekislash, haydash, o‘g‘itlash va boshqalar dan iborat. Bog‘ barpo qilishdan oldin ekilgan ekinlarning ham ahamiyati katta. Maydonlar sug‘orilgandan keyin plantajli plugda ag‘darib haydaladi. Haydashdan oldin gektariga 30-40 t go‘ng, 120-150 kg hisobida fosforli o‘g‘it solinadi. Agarda, beda ekilgan yer bo‘lsa, bedapoyalarni haydashdan oldin yerga faqat fosforli o‘g‘itlar solinadi. Plantajli plug bilan butun yil davomida haydash mumkin, ammo bu ish ko‘chat o‘tqazishga kamida 1,5-2 oy, yaxshisi 3-4 oy qolganda tamomlanishi kerak. Chunki, yumshatilgan tuproq o‘tirishib, uning kapillyarligi tiklanishi lozim.

Bog‘ uchastkasini rejalash. Katta maydonlarda bog‘ barpo qilishda ayrim kvartallarning katta-kichikligi, ularning qanday joylashishi, tegishli binolarning o‘rni va ularga boradigan yo‘llar belgilab qo‘yiladi. Har bir kvartal burchaklariga kvartal nomi yozilgan stolbalar ko‘miladi. Daraxt qatorlari suv yaxshi yuradigan eng qulay nishab bo‘ylab olinadi. Qator iloji boricha sharqdan g‘arbga qarab, doimiy shamollar bo‘lib turadigan rayonlarda esa shamol esadigan tomonga qaratib olingani ma’qul. Ixota daraxtlar esa shamolga perpendikulyar o‘tkazilishi kerak. Bog‘ maydondan asosiy ariqqa yoki magistral yo‘lga qaratib rejalanadi.

Ixota daraxtzorlar 10-12 qatordan kam bo‘lmasligi kerak. Bu daraxtzorlarda kasallik va zararkunandalarga qarshi har yili o‘z vaqtida kurash olib borish zarur. Aks holda, ular kasallik va zararkunandalar manbai bo‘lib qolishi mumkin. Ixota daraxtzorlar shamolga bardosh berishi uchun quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak: a) mevali bog‘ barpo etiladigan mintaqaning tuproq- iqlim sharoitiga mos bo‘lishi kerak; b) tez o‘sadigan, keng shoxlamaydigan va baland o‘sishi bilan birga mustahkam bo‘lishi kerak; v) shamoldan himoya qilish uchun yetarli zichlikka ega bo‘lishi kerak; g) ildizi kichik hajmga ega bo‘lishi kerak; d) kasallik va zararkunandalar bilan kasallanmagan bo‘lishi kerak.

Mevali bog‘ atrofidagi ixota daraxtzorlari

Bog‘ maydonini rejalash Rejalash uchun: yer o‘lchaydigan lenta yoki ruletka, kamida 110 m uzunlikdagi 2 ta tros, uzunligi 3 m gacha diametri 5-8 sm li 15-20 ta yog‘och qoziqlar, trosni tortish uchun uzunligi 1 m gacha, diametri 2-3 sm keladigan 2 ta temir qoziq, har 5-10 gektar yerga ko‘chat o‘tkazish hisobidan uzunligi 1 m keladigan 400 ta qoziqcha va uzunligi 24 m li 2 ta chizimcha zarur.

Chuqurlar kovlash. Kuzda chuqurlar ko‘chat o‘tkazishdan ikki xafta ilgari, bahorda o‘tkazilganda esa kuzda kovlab qo‘yiladi. Sug‘oriladigan bo‘z tuproqli yerlarda ularning kengligi 60-75 sm va chuqurligi 60-70 sm qilinadi: kam unumli shag‘al toshli tuproqlarda chuqurlarning eni 1,5 m ga yetkaziladi. Chuqur kovlanganda daraxt o‘tkaziladigan nuqtani yo‘qotib qo‘ymaslik va to‘g‘ri chiziq bo‘ylab o‘tkazishni buzmaslik uchun uzunligi 1,5-2 m, ekish taxtasidan foydalaniladi.

Ko‘chat ekish uchun chuqurlarni kovlash

Ko‘chat o‘tkazish muddatlari. Mahalliy iqlim sharoiti va tashkiliy ishlarga qarab meva daraxtlari odatda kuzda yoki bahorda o‘tkaziladi. Kuzgi daraxt o‘tkazish xazonrezgilikdan keyin noyabr boshlarida boshlanib, qora sovuqlar tushgunga qadar davom etadi. Bahorda esa ko‘chatlar kurtak yozgunga qadar, tuproqning holatiga qarab, ya’ni janubiy rayonlarda 20-25 martgacha, shimoliy rayonlarda 10-15 aprelgacha o‘tkazish mumkin. Ko‘chat o‘tkazish texnikasi. Ko‘chat o‘tkazish oldidan chuqurga tuproq tashlanib do‘ngcha hosil qilinadi. Ko‘chat o‘tkazish taxtasini kontrol qoziqlarga kiritiladi, taxtaning o‘rtasidagi o‘yiqqa ko‘chat qo‘yiladi.

Ko‘chatni ekishga tayyorlash

Ko‘chat o‘tkazish texnikasi.

Paketlangan ko‘chatlarni ekishga tayyorlash

Ko‘chat ekish tartibi

Paketlangan ko‘chatlarni ekish tartibi

Ko‘chatni ikki ishchi o‘tkazadi. Biri ko‘chatni olib, ildizlarini tuproq uyumi ustiga tarab qo‘yadi. Ikkinchi ishchi chuqur atrofiga bir tekis qilib yumshoq tuproq tashlaydi. Ko‘chat o‘tkazilganida ildiz bug‘zi og‘ir tuproqli uchastkalarda yer yuzidan 5-6 sm, yengil tuproqli uchastkalarda esa 4-5 sm yuqori qilib ko‘milshi lozim. Ko‘chat o‘tkazilgandan keyin ketma-ket sug‘oriladi. Ekishdan so‘ng darhol boqqa suv berilishi kerak. Shu maqsadda ko‘chatlar atrofida kichik hovuzcha hosil qilinadi. Ko‘chatlar ekilgandan keyin suvi kechiktirilmasdan berilishi kerak. Suv ko‘chat va tuproq o‘rtasida bo‘shliq bo‘lmasligini ta’minlaydi.

Ekishdan keyingi parvarishlash ishlari. a) Ko‘chatlarni qishki sovuqdan va yozda issiqdan himoya qilish: Bog‘ barpo etish kuzgi muddatda amalga oshirilsa, ko‘chatlarni himoya qilish uchun qog‘oz bilan o‘rash foydali bo‘ladi. Ko‘chatlarni tanasi o‘ralmasdan oldin zararkunandalar paydo bo‘lmasligini oldini olish uchun tegishli dorilar yordamida tana qismini dorilash kerak. Bahorgi muddatda ekishdan keyin esa yozga kirayotganda ko‘chatlarning tanasini quyoshning issiqligidan himoya qilish uchun ko‘chatlarni ohak bilan oqartirish zararni kamaytiradi.

b) Sug‘orish : Ko‘chatlarni ekishdan keyingi dastlabki 1-2 yilda sug‘orishga e’tibor berish kerak. Sug‘orish juda muhim, chunki ko‘chatlarning ildizlari hali tuproqning chuqurligiga yetib bormagan. Sug‘orish usuli va miqdori yomg‘ir va ob-havo sharoitlariga qarab rejalashtirilgan bo‘lishi kerak. Yangi ekilgan nihollarni egatlab sug‘orish. Agar imkoniyati bo‘ladigan bo‘lsa sug‘orish tizimi sifatida tomchilatib sug‘orish usuli tavsiya qilinadi. Agar egatlab sug‘orish amalga oshirilsa, suv ko‘chatlarning tanasiga tegib ketmasligi uchun ehtiyot bo‘lish kerak.

Ko‘chatlarni egatlab sug‘orish

v) O‘g‘itlash: Yosh ko‘chatlarni o‘g‘itlashga e’tibor berish lozim. Haddan tashqari azotli o‘g‘itlarni ko‘p qo‘llash ko‘chatlarning vegetativ kurtaklarini hosil bo‘lishini kuchaytiradi va hosilga kirish davrini kechiktiradi. Shuning uchun haddan tashqari o‘g‘itlardan ko‘p foydalanmaslik kerak. Eng to‘g‘ri usul tuproqni tahlil qilish asosida o‘g‘itlash me’yorini aniqlash kerak.

g) Butash : Shoxlangan ko‘chatlar ekilganida xuddi shu nuqtadan chiqmagan, tana ustiga eng kamida 1-2 sm masofaga ega bo‘lgan va bir-biri bilan teng burchak hosil qiladigan 3-4 ta yaxshi rivojlangan novdalari tanlab olinadi va qolganlari pastki qismdan olib tashlanadi. Ushbu tanlangan novdalar 20-25 sm dan kesilib, daraxtning asosiy shoxlarini hosil qiladigan novdalar aniqlanadi.

O'xshashlar

Urug’lik payvandtaglarni yetishtirish

Qarigan bog’larni yoshartirish texnologiyasi

G’o’za yetishtirish texnologiyasi 2

Bahorgi bug’doyni yetishtirish texnologiyasi

G'о'za biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi