Urug’lik payvandtaglarni yetishtirish - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Urug’lik payvandtaglarni yetishtirish

Yuklangan vaqt:

12.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

589.1494140625 KB

Ko'chirib olish

Urug’lik payvandtaglarni yetishtirish Reja: 1. Urug’dan payvandtag yetishtirish. 2. Vegetative yòl bilan yetishtirish. 3. Shaftoli va boshqa mevalarning payvandtaglarini yetishtirish.

 Payvandtaglarni urug’dan va vegetativ kupaytirish Tayanch iboralar - urug payvandtag, vegetativ payvandtag, urug olish, stratifikatsiya, urug kuchat, uruglarni saslash, tuprossa ekish, muddatlari, usullar, vegetativ payvandtaglar, parxish, salamcha. Urug’ payvandtag yetishtiriladigan bog’lar. Urug’, asosan ko’chat yetishtirish uchun urmon massivlarida tayyorlanadi. Meva daraxtlari har xil bo’lishi bilan fark kiladi. Hatto bir tur daraxtlar orasida xam o’zaro o’sish kuchi, mevalarining yetilish muddati, xosildorligi, sovukka, Qurg’okchilikka chidamligi va xokazolar bilan farklanadigan unlab turlar uchraydi. Urug tayyorlagan vaktda kupincha bular xisobga olinmaydi, chunki tur buyicha bir xil, sifat jixatdan xar xil uruglar yigiladi. Keyinchalik bu uruglardan usish kuchi xar xil bulgan urug kuchatlar xosil buladi. Bu xolni kuchatzordagi bir xil kuchatlar va xatto bogdagi bir xil daraxtlar orasida xam uchratish mumkin. Bogdagi daraxtlar o’sishidagi xar xillikni tugatish uchun payvandtag yetishtiriladigan urugchilik xujaligini tashkil kilish zarur. Buning uchun xar bir kuchatzorda rayonlashtirilgan payvandtaglar yetishtirish maksadida meva daraxtlarini urug’ yetishtiradigan maxsus bogni barpo etish kerak. Bunda uzok yashashi, ekologik moslanuvchanligi yaxshi, xosildorligi, sovukka va kurgokchilikka chidamliligi xamda biologik jixatdan payvandustga mos kelishi sinab kurilgan va xo’jalik axamiyatiga ega bulgan payvandtaglar tanlash muximdir.

 Danak mevali daraxtlarning uruglari yetishtiriladigan boglar uchun mevasi kech muddatlarda pishadigan daraxtlarni tanlash tavsiya etiladi, bulardan olingan uruglar yaxshi unib chikadi va kuchatzorda yaxshi usadi. Mevali daraxtlar , aksincha, usishi kech tugaydigan xillar brakka chikariladi. Avvalo, belgilab kuyilgan asosiy daraxtlardan olingan uruglar kuchatzorga ekiladi va shulardan payvandtag ustirilib, shu asosiy daraxtlardan olingan kurtaklarni kurtak payvand kilish kerak. Shu yul bilan yetishtirilgan kuchatlar kuchatzordan asosiy bokka kuchirib utkaziladi. Bundan tashkari, ayrim urug olinadigan daraxtlarni ma’lum changlovchilar orasiga zichlash yoki kurib kolgan daraxtlar urniga sanoat axamiyatiga ega bulgan bokka utkazish mumkin. Ular boglarni ximoya kiladigan urmon ixotazorlariga va shamolni tusadigan katorlarga xam utkazilsa buladi. Uzining kimmatli sifatlarini utkazishi va bir xil payvandtag olishni ta’minlashi xamda asosiy uruglik yetishtiriladigan boglar barpo etish uchun tanlab olingan usimliklar vegetativ usulda xam kupaytiriladi. Asosiy urug’lik yetishtiriladigan ona boglarda kuprok urug olish va axamiyati kam, kingir - kiyshik kuchatlarni kovlab olib tashlash maksadida kuchatlar kalin (zich) utkaziladi. Ko’chatlarning asosiy turlari uchun changlovchi navlarni shunday tanlash kerakki, ular changlantirganda payvandtaglarni xossalarini yaxshilasin. Urug’ kuchatlarni payvand kilinadigan navlar bilan tutib ketishi, uruglik yetishtiriladigan boglarni parvarishlash xam, xuddi sanoat maksadida kuchat yetishtiriladigan boglarniki singari bajariladi. Lekin, asosiy daraxtlar vakti-vakti bilan aprobatsiya kilib turilishi kerak.

 Odatda uruglar tula yetilganda va normal rangga kirganda tayyorlanadi; bunday uruglar, yukori unuvchanlikka ega bulib yaxshi usadi , ba’zan olma va nok mevalari uruglari yetilmasdan ilgari terib olinadi. Bunday xolda mevalar urugi pishib yetilishi uchun 15-18 0 S xaroratda 10 12 kun saklanadi. Madaniy navlar uruglari tayyorlashda urtagi va kechki muddatlarda pishadigan mevalarning tukilganlaridan foydalaniladi. Danak mevalilarning ko’pgina murtagi chala yetilgani uchun, urug’larining unuvchanligi past buladi. Bu xol kupincha erta pishadigan danak mevalilarda - gilos, olcha, shaftoli va boshkalarda uchraydi. Shuning uchun urugni kech pishadigan turlardan tayyorlash va albatta ularning unuvchanligini tekshirish lozim. Ammo ayrim danak mevalilardan (antipka, togolcha, tikanli olcha) ba’zan xali pishmagan, lekin kungirlasha boshlagan mevalardan xam urug tayyorlash mumkin. Bunday mevalardan olingan uruglar unishga tayyorlanish vaktini anchagina tez utadi va ular pishgan mevalardan olingan urukka nisbatan yaxshi unib chikadi. Yirik mevalardan olingan uruglarning unuvchanligi mayda mevalardan olingan uruglarga karaganda yukori buladi. Shuning uchun xam mayda, pishib yetilmagan va yara-chakali mevalardan urug tayyorlanmaydi. Shox-shabbaning atrofidagi mevalar tula uruglanadi, yaxshi yoritiladi va tula qimmatli uruglar beradi. Shunday mevalarni urug uchun terib olish maksadga muvofikdir. Mevalardan uruglar ajratilguncha mevalar uzok saklanadigan bulsa, bunda ular biologik yoki uz-uzidan kizib ketmasligini kuzatib turish kerak, chunki 45-50 0 S xaroratda va ortikcha namlikda uruglar uz unuvchanligini yukotadi.

 Mevalardan uruglar ajratilguncha mevalar uzok saklanadigan bulsa, bunda ular biologik yoki uz-uzidan kizib ketmasligini kuzatib turish kerak, chunki 45-50 0 S xaroratda va ortikcha namlikda uruglar uz unuvchanligini yukotadi. Mevalardan uruglar turli usullarda ajratib olinadi. Urug’lar kupincha mevalarni kuritish va ulardan konserva tayyorlash vaqtida ajratib olinadi. Olxo’ri, shaftoli va o’riklarning danagi qo’lda ajratib olinadi. Urug’ kam tayyorlanadigan bo’lsa, boshka turlarning urug’i xam qo’lda ajratiladi, mayda danak mevalilarning (olcha, gilos, togolcha va shu kabilarning) danagi danak ajratadigan mashinalarda ajratib olinadi. Yirik olma va noklarning eti murabbo, kompot tayyorlashga va kuritishga ketadi, urug’li uzaklari maxsus stanok yordamida urug’lari bilan birga kesilib, sungra maydalanadi va uruglar olinadi. Urug’ kup tayyorlanadigan bulsa, sharbat (sok) olish uchun kayta ishlash vaktida ajratib olinadi. Mevalari dastlab yuviladi va eziladi, olingan turp shirasini sikish uchun pressga joylanadi. Turpdagi uruglar elash yoki yuvish yuli bilan ajratib olinadi. Birinchi usulda turp yupka kavat (7-10 sm) kilib soya joyga yoyiladi va tez-tez agdarib turiladi. Ob- xavo nokulay bulib, kuritish mumkin bulmay kolsa, turp 30-35 0 S dan yukori bulmagan xaroratda maxsus kuritgichlarda kuritiladi. Sungra urug kuritilgan turpdan kuzlarining katta-kichikligi xar xil bulgan elakli seyalka mashinasida ajratiladi. Mevalarni yuvish vaktida urug’lar turpdan yuvish elaklarida va maxsus togoralarda ajratiladi. Uruglarning unuvchanligini pasaytirmaslik uchun ular kaysi usulda ajratib olinmasin, u yukori xaroratda ta’sir etishga yo’l kuymaslik kerak. 40-50-60 0 S xaroratda juda kam uruglarga zararli ta’sir kiladi. Shuning uchun issik usul bilan ajratib olingan uruglar ekish uchun yaramaydi.

 Mevalarning uyumlarda kizib ketishiga va uruglari ajratib olinmagan turpning achishiga yo’l kuymaslik kerak. Uruglarni turpdan yuvib ajratib olayotganda ularning uzok vakt suvda turishiga , shuningdek uzok vakt kuritilishiga yul kuymaslik lozim. Uruglar fakat soyada kuritiladi, bunda ularning namligi 10-11 % ga yetkaziladi. Namlik juda yukori bulsa, uruglar unuvchanligini juda tez yukotadi. Uruglarni oftobda kuritish mumkin emas, chunki bunda ypyF koboti kurib koladi va yorilib ketadi. Shamol esib turgan oftobli xavoda uruFlar soyada uch kundan ortik kuritilmasligi kerak. Yupka kilib (5 sm dan kup bulmagan) yoyilgan urug’lar kuritilgan vaktda aralashtirib turiladi. Bu esa ularning achishi, moForlashining oldini olishga yordam beradi va kuritishni tezlashtiradi. UruF tayyorlashning xamma usullarida uruFlarning kobiFi shikastlanishiga yul kuyilmaydi, chunki stratifikatsiyalash vaktida bunday uruFlar chirib ketishi mumkin. K^uritilgan uruFlar seyalkada (shamol mashinada) ikkinchi marta tozalanadi. Mevalarning vazniga karab ulardan uruFlar chikimi (S.N. Stepanov buyicha) - foiz x,isobida: olmadan 0,1-0,6; nokdan 0,6-1,0; olchadan 5-11; magalyobka olchadan 10-12; olxuridan 5-10; t0F0lchadan 8-10; urikdan 12- 15; shaftolidan 3-6 foizni tashkil etadi.

 Hozirgi kunda dunyoda intensiv mevali bog'larni barpo qilishda madaniy meva ekinlari navlarini past bo'yli payvandtaglarga ulangan daraxtlar holida o'stirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Shuning uchun intensiv mevali bog'larini barpo qilishda payvandtagning ahamiyati juda katta. Mevali daraxtlarning bo'yi, hosilga kirish muddati, qisqa shoxlanishi, uzoq yashashi, tabiiy noqulay sharoitlarga chidamliligi, hosildorligi, mevalarining sifati va intensiv bog'lardan olinadigan daromad ko'p jihatdan payvandtag xususiyatlari bilan chambarchas bog'liq. Payvandtag xar xil kasallik va zararkunandalarga hamda noqulay iqlim sharoitlariga chidamli ko'chat shakillantirishda ham muhim ahamiyat kasb etadi.  Past bo'yli daraxtlar mevasining tannarxi kuchli o'sadigan daraxtlar mevasining tannarxidan past bo'lib, 100 kg hosil olish uchun 1,5 - 2,0 baravar kam mehnat sarflanadi, daromad keltirishi esa oddiy bog'larnikidan 1,5 - 2,0 baravar ortiqdir.  Past bo'yli bog'larning erta hosilga kirishi, yuqori hosil berishi, mevalarning sifatli bo'lishi, daraxtlarni parvarish qilishning osonligi va shu kabi bir qancha ijobiy xususiyatlari bor.  Past bo'yli payvandtaglarga ulanganda meva ko'chatlari gektariga 2000-3000 tupgacha ekiladi va gektaridan 50 - 60 tonnagacha hosil beradi. Bugungi kunda barcha sohalarda bo'lgani kabi mevachilikda ham innovatsion g'oyalar hayotimizga joriy qilinmoqda. Dunyoda bog'dorchilik bilan shug'ullanuvchi mamlakatlarda mevali ekinlarining past bo'yli, pakana va yarim pakana payvandtaglarni yetishtirish ilg'or texnologiyalarga asoslangan in-vitro laboratoriyalarida amalga oshirilmoqda.

 Payvandtaglarni yetishtirish jarayoni. Bu jarayon dastlab o'simlikdan ajratib olingan sog'lom to'qimalarni maxsus tayyorlangan oziqa muhitida stirillangan sharoitda o'stirishdan boshlanadi. Maxsus oziqa muhitida o'stirilgan laboratoriyadan chiqqan o'simliklar ilk bosqichda ko'chat yetishtirish uchun mo'ljallangan kassetalarga ekiladi. So'ngra iqlimi boshqariladigan maxsus ko'chatxonada uch bosqichda o'stiriladi. Birinchi bosqich ko'chatxonada sutkasiga 14 soat yorug'lik tushishini, havoning namligi 90-100%, havoning harorati 22-260S bo'lishini ta'minlangan holda 21 kun, ikkinchi bosqichda ham 21 kun mobaynida sutkasiga 14 soat yorug'lik hamda ko'chatxonada havoning namligi 70-85 %, havoning harorati 24-320S bo'lishi ta'minlanadi, uchinchi bosqichda esa 90 kun davomida ko'chatxonada sutkasiga 14 soat yorug'lik, havoning namligi 50-55 %, havoning harorati 25-350S bo'lishi ta'minlangan holda o'stiriladi. Tajribalarimizda shaftoli, nektarin, olxo'ri va bodom kabi madaniy meva ekinlarining navlari uchun payvandtag sifatida foydalaniladigan Garnem, GF - 677 kabi istiqbolli meva payvandtaglarini ko'chatxonada o'stirilganda maqbul havo namligi va haroratini belgilashni maqsad qilingan.  Garnem meva payvandtagi - shaftoli, nektarin, olxo'ri va bodom navlari uchun payvandtag sifatida ishlatiladi. Bu ohakli va og'ir stukturali tuproqlarga moslasha oladigan va temir xloroziga chidamli payvantag hisoblanadi. U ildiz nematodalariga juda chidamli. Shaftoli bog'lari o'rnida yana shaftoli bog'i barpo etish imkoniyatini beradi. Garnem meva payvandtagi - kuchli

O'xshashlar

Xo’jalikda ozuqa yetishtirish

G’o’za yetishtirish texnologiyasi 2

Bahorgi bug’doyni yetishtirish texnologiyasi

G'о'za biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Himoyalangan yerlarda sabzavot yetishtirish texnologiyasi