G'о'za biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

G'о'za biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

06.02.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2541.8486328125 KB

Ko'chirib olish

G’о’za biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

REJA: 1. G’O’ZANING AHAMIYATI 2. G’O’ZA BIOLOGIYASI 3. G’O’ZA YETISHTIRISH TEXNOLOGIYASI

ADABIYOTLAR R ‘ o YXATI 1.Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik О‘ zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. –Toshkent: О‘ zbekiston, 2016. – 56 b. .2..Ramazonov O., O.Yusupbekov. “Tuproqshunoslik va dehqonchilik” – Toshkent: Sharq, 2003. 6.Ramazonov O., O.Yusupbekov. “Tuproqshunoslik va dehqonchilik” – Toshkent: Sharq, 2005. 7.Atabayeva H., O.Qodirx о‘ jayev. 3.Mirziyoyev Sh.M. О‘ zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor y о‘ nalishi b о‘ yicha Harakatlar strategiyasi. – Toshkent: О‘ zbekiston, 2017

Gʻoʻza — gulxayridoshlar oilasiga mansub oʻsimliklar turkumi ; paxta tolasi olish uchun ekiladigan texnika ekini. 3 ta kenja turkum ( Gossypium , Karpas , Sturtia )ni oʻz ichiga oladi. Bular bir yillik va koʻp yillik butalar , daraxtlar hamda tropik mintaqa buta va oʻtlaridir. Gʻ.ning 50 turi maʼlum. Gʻ. turkumida xromosomalar soni diploid (2 l = 26) va tetraploid (2 p =52) boʻlgan turlari bor.

 Paxta yetishtirishda qо‘llaniladigan kompleks mashinalar tizimi, agrotexnologik tadbirlar, tuproq- iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda О‘zbekistonda paxta ekiladigan hududlar uchta mintaqaga bо‘linadi. Shu mintaqalarning xususiyatlarini nazarda tutgan holda chigit ekishgacha bо‘lgan texnologik tadbirlar va ekilgandan keyingi bajariladigan ishlar о‘rtasida birmuncha tafovutlar mavjud. Bu tadbirlar har besh yilda bir marta О‘zbekiston Respublikasi qishloq va suv xо‘jaligi vazirligi tomonidan chiqariladigan “Asosiy qishloq xо‘jalik ekinlarini parvarishlash va mahsulot yetishtirish bо‘yicha namunaviy texnologik kartalar”da tо‘liq bayon qilingan bо‘ladi.

Yuqorida aytib о‘tilgan uchala mintaqa har bir tumanda yoki xо‘jalikda ham bо‘lishi mumkin. Texnologik kalendar rejani tuzishda shularni ham hisobga olish kerak. Ba’zan hatto bitta fermer xо‘jaligi yerining bir qismi ikkinchi mintaqaga va bir qismi uchinchi mintaqaga qarashli bо‘lishi mumkin. Bunda har bir mintaqa uchun alohida texnologik kalendar reja tuzilishi lozim.

 Botanik tavsifi. Ildiz tizimi kuchli rivojlangan, oʻqildiz-li, keng tarmoqlanadi, yer bagʻriga 2,4— 2,6 m kirib boradi, ildizining asosiy qismi tuproqning haydaladigan qatlamida joylashadi. Poyasi tik oʻsadi, shoxlaydi, boʻyi 70—150 sm. Pastki barglarining qoʻltigʻidan toʻgʻri, uzun oʻsuv (monopodial) shoxlar rivojlanadi, ular bosh poyadan oʻtkir burchak ostida chiqadi. Tuzilishi jihatidan bosh poyaga oʻxshaydi, biror sabab bilan bosh poya shikastlanib, nobud boʻlsa, uning oʻrnini bosa oladi. Barglari birin-ketin joylashgan, yupqa yoki qalin, koʻpincha yashil, 3—7 boʻlmali, yonbarglarga ega. Birinchi chin barg nihol unib chiqqanidan 7—10 kun, ikkinchisi 4—5 kun keyin paydo boʻladi. Koʻsakyaar ochilishi bilan yangi barglar chiqishi sekinlashadi, qarigan barglarning toʻkilishi tezlashadi. Bosh poyada vegetatsiya oxi-rigacha 20—25 va undan koʻproq barg hosil boʻladi. [[ Guli ikki jinsli, yirik; gulband, gulyonbarglar, kosacha, gultoj, changchi ustunchasi va urugʻchidan iborat (qarang [[ Gul ). Gʻ. — gulshirali oʻsimlik; shira bezlari gul ichida va gul tashqarisida boʻladi. Tuguncha oʻrta tolali /uzalarda 4— 5, ingichka tolali gʻoʻzolarda 3—4 uyali. Har bir uyada 5—9 va undan koʻproq urugʻkurtaklari bor. Mevasi 3—5 chanoqli koʻsak, chanoq, meva bandi, gulyonbarglar, kosa-cha, meva qati, markaziy urugʻdon, chigit va tolalardan iborat. Gʻ.ning ayrim turlari (jaydari gʻoʻza)da koʻsak un-chalik ochilmaydi, ayrim turlarida esa chanoqlari shu qadar keng ochiladiki, hatto paxtasi yerga toʻkilib ketadi. Chigiti tuxum yoki noksimon shaklda, uz. 0,6—1,5 sm gacha boradi, eng yoʻgʻon qismining diametri 0,5— 0,8 sm. Uzun, asosan, oq tolalar va koʻpincha kalta tuklar bilan qoplangan. Ekiladigan Gʻ.lar tolasi uz. 25–55 mm, oson yigiriladi, chigit qobi-gʻidan yengil ajraladi, tuklari kalta (4–6 mm), qalin, dagʻal, chigitdan ajratish qiyin. Pishib yetilgan chigitning qobigʻi toʻq jigarrang boʻladi. Dastlabki rivojlanish davrida chigitda uglevodlar koʻp boʻladi, pishib yetilgan sayin yuqori mole-kulali azotli birikmalar va yogʻlar toʻplanadi. 1000 dona chigit massasi 80—160 g atrofida.A

10G‘o‘za texnik ekin. 1 t chigitli paxtadan 340-350 kg tola, 50-60 kg momiq va 600 kg chigit, 1 t chigitdan esa 170-220 kg moy, 380-400 kg kunjara, 50-60 kg momiq, 60 kg o‘simlik oqsili, 300 kg sheluxa olinadi. Tolasidan har xil gazlamalar, g‘altak ip, arqon, jilvir, baliq tutadigan to‘r, tasma, transportyor lentalari, rezina shlanglar uchun maxcuc to‘qimalar, filtrlar, elektr simlarining ustini o‘raydigan to‘qima va boshqalar tayyorlanadi. Ayrim navlariniig tolasidan avtomobil shinalarida qistirma (prokladka) uchun ishlatiladigan maxsus kord to‘qimasi, parashyut qilinadigan material, kirza va boshqalar tayyorlanadi.

11Paxtaning chigiti ham nihoyatda qimmatli mahsulot hisoblanadi. Tolasi ajratib olingan chigitning bir qismi ekish uchun, asosiy kismi esa xilma-xil mahsulotlar, xususan moy olishda ishlatiladi. Chigit moyi oziq-ovqatga va texnik maqsadlar uchun ishlatiladi. Tozalangan chigit moyi konserva sanoatida keng qo‘llaniladi, shuningdek, undan margarin, kir sovun, atir sovun, texnika moyi, alif tayyorlanadi. Chigit moyidan glitserin, stearin va boshqa bir qancha mahsulotlar olinadi. Kunjarasi chorva mollarining ayrim turlari uchun yaxshi konsentrat oziqa hisoblanadi.

12Chigit mag‘izidan zaharli modda-gossipol ajratib olinadi. Bu modda polimerlar, lak, issiqqaaa chidamli qoplamalar, dorivor preparatlar, bo‘yoqlar va boshqa materiallar ishlab chiqarishda ishlatiladi. G‘o‘za sershira (serasal) o‘simlik-lardan hisoblanadi, gektaridan 100-200 kg asal olish mumkin. Shuning uchun g‘o‘za paykallari yaqinida bemalol asalarichilikni rivojlantirish mumkin, lekin zaharli ximikatlar sepishda ehtiyot choralarini ko‘rish shart. Paxta tolasidan, chigitidan va o‘simlikning boshqa qismlaridan hammasi bo‘lib 1200 dan ortiq xil mahsulot olinadi.

13G‘o‘zaning yer yuzidagi barcha tur va xillari gulxayridoshlar oilasining Gossipium (Gossypium) avlodiga kiradi. G‘o‘za tropik, ya’ni yilning eng sovuq oylarida ham havo harorati 180S past bo‘lmaydigan mintaqadan kelib chiqqan. Ko‘p yillik izlanishlar natijasida g‘o‘za avlodi bundan taxminan 70-100 million yil avval, ya’ni bo‘r davrining ikkinchi yarmida, hatto bo‘r davridan oldin vujudga kelgan degan fikrlar mavjud.

14G‘o‘za o‘stirish va paxta tolasidan to‘qimalar to‘qish ishlari bilan eng avval Hindiston hamda (ehtimol) Sharqi-Janubiy Afrika xalqlari, shuningdek, Pyeru, Myeksika va Antil orollari xalqlari shug‘ullangan. Hindistonda g‘o‘zadan foydalanish to‘g‘risidagi dastlabki yozma ma’lumot eramizdan 1500 yil muqaddam ijod etilgan Rigvedi gimnida bor. Hindiston paxtachiligi to‘g‘risidagi yanada to‘laroq ma’lumotni qadimgi grek tarixchilarining, masalan, Gyerodot (eramizdan oldingi V asr) va Tyeofrastning (eramizdan avvalgi IV asr) yozuvlarida ko‘rish mumkin, ularda paxta tolasi ko‘pincha «yog‘och jun» deb atalgan.

15Janubiy Xitoyda eramizdan bir necha asr ilgari, boshqa ma’lumotlarda esa eramizdan hatto 2500 yil avval ham paxtachilik bilan shugullanilgani qayd qilinadi. Lyekin o‘sha vaqtlarda Xitoyda g‘o‘za uzoq vaqtgacha manzarali o‘simligi tarzida ekilgan. G‘o‘zadan ip gazlama ishlab chiqarish ishlari Xi-toyda birmuncha kechroq - yangi era boshlangandan keyin yo‘lga qo‘yila boshlandi. Eron va Arabistonda paxtachilik juda qadimiy soha hisoblanadi. Ba’zi hujjatlarga qaraganda Eronda eramizdan avvalgi VI asrda, Arabistonda esa (Suriya bog‘larida) eramizdan ilgarigi VII-VIII asrlardayoq g‘o‘za o‘stirilar ekan.

16XIII asrdan boshlab O‘rta Osiyoda paxtachilik va ip gazlamalar ishlab chiqarish ishlari qattiq urushlar tufayli ancha vaqtgacha inqirozga uchradi, Paxtachilik O‘rta Osiyoda shundan keyin XIX asrning ikkinchi yarmidaO‘rta Osiyoni Chor Rossiyasi bosib olganidan so‘ng, to‘qimachilik sanoatining talabini qondirish maqsadida mahalliy jaydari g‘o‘za G. herbaceum o‘rniga Markaziy Amerikadan Upland tipiga kiruvchi Myeksika G.hirsutim turi navlarning urug‘i keltirib ekildi. Paxta xom-ashyosini tashib ketish uchun Krasnovodskdan Samarqandgacha temir yo‘l qurildi, Mirzacho‘l yerlari o‘zlashtirildi.

18O‘zbekiston paxta tolasi ishlab chiqarish bo‘yicha 6 chi, iste’mol bo‘yicha 13 chi (270 ming/t) va eksport bo‘yicha 2 chi (722 ming/t) o‘rinda turadi .

О‘qituvchi qisqa qilib paxta yetishtirish bо‘yicha respublikamiz mintaqalari, ularning xususiyatlari, tuproq -iqlim sharoitga kо‘ra paxta yetishtirishning yillik texnologik rejasini ishlab chiqishni tushunt iradi. Sо‘ngra kichik guruhlarga quyidagi ma’lumotlar asosida paxtadan yuqori hosil yetishtirish bо‘yicha taxminiy yillik texnologik kalendar reja tuzish uchun aniq topshiriqlar beradi: a) paxta yetishtirish bо‘yicha birinchi mintaqa. Gektaridan 30 -35 s h osil yetishtirish kerak. Mineral о‘g‘it yillik meyyori: azot 200 kg, fosfor 130 kg, kaliy 100 kg. G‘о‘zani sug‘orish sxemasi 2 -4 -1. b) paxta yetishtirish bо‘yicha ikkinchi mintaqa. Gektaridan 40 -45 s hosil yetishtirish kerak. Sizot suvi shо‘rlanmagan. О‘tl oq tuproqli yer, mineral о‘g‘itlarning yillik meyyori gektariga: azot 250 -300; fosfor 200 -240 va kaliy 125 -150 kg. G‘о‘zani sug‘orish sxemasi 1 -3 -1.

Paxta yetishtirishda bajariladigan agrotexnik tadbirlar T/r Bajariladigan ishlar Muddati Kuzda bajariladigan ishlar 1 O’q ariqlarni ko’mish 2 Dalani tozalash 3 Dalani tekislash 4 Dalaga aytilgan miqdorda organik va mineral o’g’it solish. 5 Kuzgi shudgorlashni 30 -40 sm chuqurlikda qo’sh qavatli pluglarda amalga oshirish 6 Shudgorlangan erni tekislash Kuzda bajariladigan is hlar 7 Erni namligini saqlash maqsadida erta bahorda boronalash 8 Chigit ekishdan oldin molalash va boronalash 9 Chigitni ekish O’suv davrida amalga oshirilishi kerak bo’lgan ishlar 10 Tuproq yuzasidagi qatqaloqni yumshatish 11 6-8 sm chuqurli kda birinchi yuza kultivasiyani o’tkazish 12 Yagonalash 13 Dastlabki ketmon chopig’i va o’toqni amalga oshirish 14 14 -16 sm chuqurlikda ikkinchi kultibasiyani amalga oshirish va birinchi oziqlantirishni amalga oshirish 15 Sug’orish uchun o;q ariqla r olish 16 Birinchi sug’orishda har ga erga 800 -1000m 3 suv sarflanadi 17 16 -18 sm chuqurlikda uchinchi kultivasiyani amalga oshirish 18 Ikkinchi chopiq va o’tov qilish 19 Ikkinchi oziqlantirish 20 Ikkinchi sug’orish 21 18 -20 sm chuqurlikda to’r tinchi kultivasiya va sug’orish uchun egat olish 22 Uchinchi sug’orish ( bunda 1 gektarga 800 -900 m 3 suv sarflanadi) 23 Chekanka qilish 24 Beshinchi kultivasiyani 18 -20 sm chuqurlikda amalga oshirish va sug’orishuchun egat olish. 25 Har gektariga 9 00 -1000 m 3 suv sarflab to’rtinchi sug’orish 26 Yirik begona o’tlarni yo’qotish 27 Har gektariga 900 -1000 m 3 suv sarflab beshinchi sug’orish 28 Har gektariga 700 -800 m 3 suv sarflab oltinchi sug’orish

Paxta yetishtirish uchun bajariladigan ayrim texnologik jarayonlar namunasi T/ r Ish turlari Sifat k о‘rsatkichl ari Agregat tarkibi Ishni bajarish muddatlari (meyyori, chuqurligi, kengligi) Traktor sinflari Mashinalar va qurollar markasi Ekishgacha bо‘lgan davr 1 Mahalliy о‘g‘itlar tayyorlash 20 t/ga 0,9 yoki 1,4 tk PU -0,5 2 PTS -4-793 PE -0,8 B 2 Mineral о‘g‘itlar tayyorlash 1,2 t/ga 0,9 yoki 1,4 tk 2PTS - 4-793 PU -0,5 3 Sug‘orish sho xobchalarini tozalash 15 m 3/ga 4-5 tk KN -0,6 4 Muvaqqat sug‘orish shoxobchalarini tozalash 50 m/ga 4-5 tk PR -0,5 5 K о‘p yillik begona о‘tlarni taroqlab yig‘ishtirib olish Ikki marta 0,9 yoki 1,4 va 4 -5 tk VKS -1,8 VNX -3 2PTS - 4-793 6 Yerni joriy tekislash 4-5 tk P -2,8A 7 Yerga gо‘ng solish 20 t/ga 0,9 yoki 1,4 2PTS -4-793 RTO -4 8 Shudgorlash oldidan mineral о‘g‘it solish 300 kg/ga 0,9 RTT -4,2 9 Ikki yarusli plugda hay dash 0-30, 0-40 sm 4-5tk PD -4-35 10 Shudgor marzalarini tekislash Tekis 4-5 tk PN –4 11 Yerni erta bahorda boronalash 1,5 marta 1,4 yoki 4-5 tk SP -11 3BZTU -1,0 12 Ekish oldidan yumshatish va bir y о‘la boronalash 150 kg/ga 4-5 tk CHKU -4 13 Ekish old idan tekislash va bir y о‘la boranalash - 4-5 tk GN -2,8 VP -8 3BZTU -1,0 14 Molalash - 4-5 tk MV -6A Ekish davri

Tuprog‘i bо‘z tuproq, shо‘rlanmagan, yog‘in miqdori ekilgan chigitni tо‘liq undirib olish uchun yetarli hisoblanadi. Tekislik-dashtliklardan iborat. Yerining nishabliligi ikkinchi mintaqanikiga nisbatan ancha kam. Sizot suvlari yaqin bо‘lib, ayrim joylarda yer shо‘rlangan. Sizot suvlari yuza joylashgani uchun zaxini qochirish maqsadida zovur va kollektorlar qazilgan bо‘lib, vaqt-vaqti bilan tozalanib, chuqurlashtirib turiladi.. Tuprog‘i bо‘z tuproq, shо‘rlanmagan, sizot suvi chuqur joylashgan. Ekilgan chigitni tо‘liq undirib olish uchun yog‘in suvi kifoya qilmaydi. Shuning uchun qish va erta bahorda yaxob yoki hokob suvi beriladi.12 2425 2F 23 27 47 1C 310B 25 22 1D 0C 28 07 07 2425 2E25 2E 1B 36 35 25

Mavzu boyicha nazorat savollari 1. О‘zbekistonda paxta ekiladigan hududlar ................ .. mintaqaga bо‘linadi ? 2. О‘zbekiston Respublikasi qishloq va suv xо‘jaligi vazirligi tomonidan chiqariladigan “Asosiy qishloq xо‘jalik ekinlarini parvarishlash va mahsulot yetishtirish bо‘yicha namunaviy texnologik kartalar” har qanday muddatda chiqariladi? 3. Birinchi mintaqaga qaysi hududlar kiradi. ? 4. B irinchi m intaqaga mansub yerlar nima bilan ajralib turadi? 5. Hamma mintaqa uchun bir xil texnologik kalendar reja tuziladimi? Sabab? 6. Uchinchi mintaqadagi paxta yetishtiradigan hududlar nimadan iborat? 7. Birinchi qo’l terimi qachon o’tkaziladi? 8. Paxta yetish tirish uchun bajariladigan ayrim texnologik jarayonlarni sanab bering.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT.

O'xshashlar

Tritikale biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Arpa biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Marjumak biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Kuzgi javdarning biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

G’o’za yetishtirish texnologiyasi 2