Neyropsixologiya asoslari

Neyropsixologiya asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

746.3798828125 KB

Ko'chirib olish

Neyropsixologiya asoslari

Neyropsixologik sindromlar  Bosh miyaning turli sohalari zararlanganda kuzatiladigan asosiy neyropsixologik sindromlar bilan tanishib chiqamiz. Bular amaliyotda ko’p uchraydigan ko’ruv agnoziyalari, afaziyalar va apraksiyalardir.

Ko’ruv agnoziyalari  Ob’ektlarni yoki ularning tasvirini tanishning (bilishning) buzilishiga ko’ruv agnoziyasi deb ataladi. Ko’ruv agnoziyalari bosh miya katta yarim sharlari po’stlog`ining ensa sohalari zararlanganda kuzatiladi.

 Bunda ko’ruv o’tkirligi va ko’ruv maydoni kabi oddiy ko’ruv funkstiyalari saqlanib qoladi. Ko’ruv agnoziyasining barcha turlarida bemorlar atrofdagi narsalarni bemalol ko’radi, ya’ni ko’ruv apparatining periferik tizimlari funkstiyasi saqlangan bo’ladi, lekin ularni tanimaydi, nomini aytib bera olmaydi.

Afaziya  Afaziya – nutqning sistem buzilishi bo’lib, bosh miya po’stlog`ida joylashgan nutq markazlarining zararlanishi oqibatida kuzatiladi.  Afaziya bosh miyaning turli sohalari, ya’ni pastki peshona pushtasi, yuqori chakka pushtasining orqa qismi, pastki parietal soha va chakka-tepa-ensa sohalari tutashgan joylar zararlanganda kuzatiladi.

 Demak, nutq markazlari bosh miya katta yarim sharlarining katta sohasini egallaydi. Kuchli ifodalangan nutq buzilishlari, ayniqsa, Brok va Vernike sohalari zararlanganda kuzatiladi, bu markazlarga chegaradosh sohalar zararlanganda, o’tib ketuvchi afaziyalar kuzatiladi.

 Neyropsixologlar nutqning ikkita alohida turini farq qilishadi. Bu ekspressiv nutq (so’zlash) va impressiv nutq (so’zlarni, gaplarni tushunish). Afaziyaning barcha turlarida u yoki bu darajada ekspressiv va impressiv nutq buzilgan bo’ladi. Masalan, motor nutq markazlari zararlanganda, asosan ekspressiv nutq, sensor nutq markazlari zararlanganda, ko’proq impressiv nutq buziladi.

 Ekspressiv nutq og`zaki va yozma nutqlarga ajratilsa, impressiv nutq og`zaki va yozma nutqni tushunishdan iboratdir. Og`zaki nutqqa monologik, dialogik va takroriy nutqlarni misol qilib keltirish mumkin. Narsalarning nomini aytish, ularning harakatini so’z bilan ifodalash ham og`zaki nutqning bir turidir. Yozma nutq mustaqil yoki diktant ko’rinishida bo’ladi.

Цitoarxitektonik maydonlar  Nutq buzilishining sindromologik tahlili afaziyaga olib kelgan omilni va uning asosida yotgan mexanizmlarni, nuqsonlarni ochib beradi. Aniq topografik tashxis qo’yish «asosiy» va «chegaradosh» nutq markazlari funkstiyasini va patologiyasini batafsil bilishni talab qiladi.

 Afferent motor afaziya. Har qanday so’z talaffuz qilinayotganda, har xil kuchga, yo’nalishga va qamrovga ega bo’lgan artikulyator harakatlar qilinadi. Har qanday nutq tovushini chiqarish uchun ham aniq bir artikulyator harakatlar yig`indisi ishtiroki zarur. Ushbu harakatlarni boshqarib turish uchun so’zlash a’zolaridan (lab, til, tanglay va h.k.) miyaga doimo to’xtovsiz impulslar kelib turishi kerak.

 Organizmning ontogenetik rivojlanishi davrida artikulyator harakatlar ma’lum bir stereotipga ega bo’lgan harakatlarga aylanadi. Bu harakatlarning dastlabki elementlari «ishga tushib» ketsa, odam bemalol gapirib ketadi. Ushbu harakatlarni boshqarib turishda bosh miya katta yarim sharlarining orqa gnostik markazlari faol ishtirok etadi.

Agrafiya  Eksner 1881-yili birinchilardan bo’lib bosh miyada alohida xat (yozish) markazi borligini aytib o’tgan. Ammo Vernike va Dejerin alohida xat markazi borligini inkor qilishgan. Agrafiya atamasi 1885 yili Benedikt tomonidan taklif qilingan bo’lib, yozishning buzilishi degan ma’noni anglatadi. Xenshen 1922-yili ikkinchi peshona pushtasining orqa qismi zararlanganda agrafiya kuzatilishini aytgan.

 Nelson (1946) yozish jarayoni (qobiliyati) ikkinchi va uchinchi peshona pushtalarining orqa qismi, burchak pushtasi va ularni bir-biri bilan bog`lovchi yo’llar zararlanishi hisobiga ham buzilishini ta’kidlab o’tgan. A.R. Luriya (1973) bosh miyaning ensa sohasi, pastki parietal va yuqori chakka pushtasining orqa qismlari zararlanganda agrafiya kuzatilishini aniqlagan. Shuningdek, u afaziyalarda agrafiyaning o’ziga xos xususiyatlarini o’rgangan.

Apraksiya  Apraksiya – maqsadga yo’naltirilgan ixtiyoriy harakatlarni bajara olmaslikdir. Qo’llarda falajlik bo’lmasa-da, bemor turli narsalar bilan bajariladigan harakatlarning uddasidan chiqa olmaydi. Masalan, bemor gugurt qutilaridan uychalar, gugurt cho’plaridan kvadrat, romb, uchburchak yasay olmaydi. Kiyinish, tugmasini taqish, ovqatni qoshiqda og`zigacha olib kelish kabi maqsadga yo’naltirilgan oddiy harakatlarni bajara olmaydi.

 Apraksiyaning tasnifi 1905-yili X. Lipmann tomonidan taklif qilingan bo’lib, hozirgi kungacha o’z kuchini yo’qotgani yo’q. U apraksiyaning uchta turini ajratgan: 1) ideator apraksiya – harakat to’g`risidagi g`oyaning buzilishi, parchalanishi; 2) kinetik apraksiya – harakat kinetik tasavvurining buzilishi; 3) ideomotor apraksiya – harakat haqidagi «g`oyani», maqsadni, «harakatni bajarish» markaziga uzatishning buzilishi.

O'xshashlar

Go‘daklikdagi psixologik rivojlanish asoslari va xususiyatlari

Ochiq axborot tizimlarida axboriy-psixologik havfsizlikni takomillashtirish asoslari

Sport psixologiyasi

Sezgi psixologiyasi

O‘smirlarda somatik kasalliklar rivojlanishining psixologik omillari