Tayanch – harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi - Psixologiya - Slaydlar

Tayanch – harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi

Yuklangan vaqt:

05.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

17182.928710938 KB

Ko'chirib olish

Tayanch – harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi Skelet tizimi

Suyaklarning shakli. 200 ta+ 18 % 14 %

Suyak shakllari xillari: • Uzun • Kalta • Keng • Aralash

Uzun suyaklar odatda qo’l va oyoqlarda bo’ladi.

Kalta suyaklar bir vaqtning o’zida ham skeletning harakatchanligi va uning yuqori darajadagi mustahkamligini ta’minlaydi

Keng yoki yalpoq suyaklar bo’shliqlarni devorlarini hosil qiladi, ularning ichida ichki organlar joylashgan bo’ladi (chanoq suyagi, miya qutisining suyaklari

Suyaklarning birikishi • Harakatlanmaydigan • Kam harakatlanadigan • Harakatlanuvchi birikishlari yoki bog’inlari farqlanadi Bo’g’in tuzulishining chizmasi (kesilgan): 1-bo’g’in bo’shlig’i; 2-gialinli tog’ay bilan qoplangan bo’g’in yuzasi; 3-bo’g’in haltasining fibrozli qatlami; 4-bo’g’in haltasining sinovialli qatlami

Suyaklarning harakatlanmaydigan birikishi ularning o’sib bir-biriga birikib ketishi bilan yuz beradi.

Suyaklar orasidagi egiluvchan tog’ay yopg’ichlarning faoliyati tufayli, kam harakatlanuvchanlikga erishiladi.

Harakatlanuvchi birikishlar ko’proq uchraydi va ular haqiqiy bo’g’unlar bilan ta’min etiladi. Suyaklarning bo’g’inlarga bo’linuvchi uchlari 0,2-0,6 mm.ga teng bo’lgan gialinli tog’aylar bilan qoplangan bo’ladi

Suyaklarning tuzilishi Har bir suyak-suyak to’qimalari, suyakusti qatlami, suyak moyi (miyasi), qon va limfa tomirlari hamda nervlardan iborat murakkab organdir. Arralangan son suyagi. A–umumiy arralash; B–so’ruvchi moddadagi to’sinlarning joylanish chizmasi . 1-ilikli bo’shliq; 2-so’ruvchi modda; 3-qulayli moddalar

Suyaklarni hammasi suyak usti pardasi bilan qoplangan. Bu yupqa biriktiruvchi to’qimali po’stloq bo’lib nervlar va tomirlarga juda boy, ular bu pardadan o’tib maxsus teshiklar orqali suyakka kiradi. Suyak usti pardasiga bog’lar va muskullar yopishgan bo’ladi. Suyak usti pardasining ichki qatlami o’suvchi va ko’payuvchi hujayralardan tashkil topgan.

Naysimon suyaklar, tana- diafiz va ikki uchidan yoki epifizlar dan tashkil topgan. Epifizlarda tog’ay bilan qoplangan va bo’g’unlarni hosil bo’lishida ishtirok etuvchi bo’g’unlar yuzasi joylashgan. Suyaklar yuzasida do’nglar, do’ngchalar, egatlar, kesmalar, teshiklar joylashgan bo’lib, ularga paylar, muskullar tutashadi yoki nervlar va tomirlar o’tadi.

Suyakning kimyoviy tarkibi • Quritilgan va yog’sizlantirilgan suyak 30 % organik modda, 60 % mineral moddalar va 10 % suvdan tashkil topgan • Suyakning organik moddalari orasida tolali oqsil (kollagen), uglevodlar va ko’plab fermentlar bo’ladi • Suyakning mineral moddalari kalsiy, fosfor, magniy tuzlari , shaklida berilgan bo’lib, ulardan tashqari ko’plab mikroelementlar ( alyuminiy, ftor, marganes, qo’rg’oshin, stronsiy, uran, kobalt, temir, molibden va boshq.) ham mavjud • Voyaga yetgan odam skeletida: 1200 g Ca, 530 g P, 11 g Mg Odam tanasidagi 99 % Ca suyaklarda yig’ilgan

Agar suyakni bir necha kunga kislota eritmasiga solib qo’ysak, u o’zining shaklini saqlab qoladi, ammo shunchalik yumshoq bo’lib qoladiki, undan tugun tugish mumkin, chunki uning tarkibida endi Ca tuzlari yo’qoladi. Olovda kuydirilgan suyak organik moddalardan ajraladi, kuyib yo’qoladi va eziladigan-maydalanadigan bo’lib qoladi.

• Suyak g’ishtga nisbatan 30 marta, granitga nisbatan 2,5 marta qattiq-mustahkamdir. Suyak dubdan ham mustahkam, mustahkamligi bo’yicha qo’rg’oshindan 9 marta ustun turadi va cho’yannikiga teng bo’lgan mustahkamlikga ega. • Odamning son suyagi tik qilib qo’yilganda 1,5 tonnalik yuk bosimiga bardosh bersa, katta boldir suyagi esa 1,8 tonnagacha yukga bardosh beradi.

Suyaklarning o’sishi • Erkaklarda suyaklarning o’sishi 20-24 yoshga kelib tugaydi. Bu vaqtda suyaklarni bo’yiga o’sishi tamomlanadi va ularning tog’ayli qismlari to’liq suyak to’qimalariga aylanib bo’ladilar. Ayollarda skeletning rivojlanishi 2-3 yil oldin tamom bo’ladi.

Skeletning qismlari • Gavda skeleti

Umurtqa pog’onasi • Umurtqa pog’onasi tana uzunlgini 40 % ni egallaydi va tananing asosiy ustuni yoki tayanchi hisoblanadi. Umurtqalar teshigi orqa miya joylashadigan umurtqa pog’onasi kanalini hosil qiladi. Umurtqalarning o’simtalariga muskullar kelib birikkan bo’ladi. • Umurtqalar oralig’ida tolali tog’aylardan iborat bo’lgan umurtqalararo disklar joylashgan bo’lib, ular umurtqa pogonasini harakatchanligini ta’minlaydi. Yosh ulg’ayishi bilan disklarning balandligi o’zgaradi.

• Umurtqa pog’onasining suyaklanish jarayoni homilaning rivojlanish davridayoq boshlanadi. Tug’ilganidan keyin yangi suyaklanish nuqtalari yuzaga keladi. Bolalar 14 yoshga yetgunicha faqat, tananing o’rta qismlaridagi umurtqalar suyaklashib bo’ladi. Boshqa qolgan umurtqalarning suyaklanishi 21-23 yoshga kelib tugaydi. • 1,5 yoshgacha umurtqa pog’onasi tekis o’sadi, 1,5 dan 3 yoshgacha bo’yin va yuqorigi ko’krak umurtkalarining o’sishi nisbatan sekinlashadi, 10 yoshga kelib esa bel va ko’krakning pastki umurtqalari jadal o’sa boshlaydi.

• Eng avval bo’yin lordozi yuzaga keladi (old tomonga yo’nalgan egiklik tufayli dumboqlik hosil bo’lishi) bu hayotning 6-7 haftasida ya’ni bola boshini tik ushlab turishini boshlaganda yuz beradi. Olti oylik yoshda, qachonki bola o’tira boshlaganda ko’krak kifozi hosil bo’ladi. (ort tomonga yo’nalgan do’mboqlik -egiklik). Qachon bola tik turadigan va yuradigan bo’lgan vaqtda bel lardozi hosil bo’ladi. Bel lardozi hosil bo’lishi bilan og’irlikni tushish markazi orqa tomonga o’zgaradi va bola tik turganida uning yiqilishiga qarshilik ko’rsatadi. • Bir yoshga kelib umurtqa pog’onasining barcha egikliklari mavjud bo’lib bo’ladi. Lekin hosil bo’lgan egikliklar hali juda mustahkamlanmagan bo’lganligi sababli va muskulatura bo’shashgan paytga yuqoridagilar yo’qoladi. • Bir yoshga kelib umurtqa pog’onasining barcha egikliklari mavjud bo’lib bo’ladi. Lekin hosil bo’lgan egikliklar hali juda mustahkamlanmagan bo’lganligi sababli va muskulatura bo’shashgan paytga yuqoridagilar yo’qoladi.

Ko’krak qafasi • To’sh suyagi –yalpoq yaxlit suyak bo’lib, dastasi (yuqorigi qismi), tanasi (o’rta qismi) va qilichsimon o’simtadan iborat. Bu qismlar orasida tog’ayli qatlamcha bo’lib, 30 yoshga yetgach suyaklanadi. To’sh suyagining bo’limlarini bir-biriga yopishishi sekin-asta boradi, uning pastki qismini yopishishi 15-16 yoshda amalga oshsa, yuqorigi qismi 21-25 yoshda amalga oshadi. Qilichsimon o’simtaning suyaklanishi 30 yoshga kelib tugaydi.

Qo’l va oyoqlar skeleti • Bilaguzuk suyaklari chaqaloqda bilinear-bilinmas bo’lib, 7 yoshda aniq bilinadi. Suyaklanish jarayoni 10-13 yoshda tugaydi. • Bu paytlarda barmoqlar ham suyakka aylanadi. • Shuning uchun kichik sinf yoshidagi bolalar tez yozolmaydi!

Doimiy ravishdagi fiziologik yuklamalar yoki juda yoshlikdan muzika asboblarda o’ynash, barmoqlar suyaklarini suyaklanish jarayonini biroz to’xtatib turadi, bu esa ularning uzayishiga olib keladi

• Yangi tug’ilgan bolalarda har bir chanoq suyagi uchta suyakdan iborat bo’ladi, ularning birikishi 5-6 yoshdan boshlanadi va 17-18 yoshlarga kelib, ular bir-biri bilan to’liq birikib ketadi. • O’smirlik yoshida dumg’aza umurtqalarining sekin-asta birikishi natijasida dumg’aza suyagi hosil bo’ladi. • Baland tavonli tufli kiygan qizlar katta balandlikdan keskin sakrasa hali yaxshi birikmagan chanoq suyaklari noto’g’ri birikishiga olib keladi, bu esa oqibatda kichik tos suyaklari orqali tug’ish paytida bolaning chiqishini qiyinlashtiradi.

• To’qqiz yoshdan keyin tos suyagining qiz va o’g’il bolalardagi shaklining o’zgarishi yuz beradi, o’g’il bolalarda tos ancha baland va qizlarnikiga nisbatan tor bo’ladi.

• Kaft gumbazi bo’ylab tananing og’irligi bir tekis tarqaladi, qaysiki og’ir yuklarni ko’tarib tashishda katta ahamiyatga ega. Gumbaz ammortizator singari ta’sir ko’rsatadi va u yurgan paytda tananing silkinishini yumshatadi. • Yangi tug’ilgan bolada oyoqlar kafti gumbazi aniq bo’lmaydi, u keyin ya’ni bola yura boshlaganidan keyin shakllanadi.

Yassi oyoqlik SABABLAR: • Uzoq muddat tik turish va o’tirish • Og’ir yuk • Tor poyafzal • RAXIT • Doim issiq xonalarda yurish • Yumshoq tagli poyafzal kiyishi Oyoq kaftlarining gumbazsimon joylanishi juda katta miqdordagi mustahkam bug’un bog’larning ushlab turishi tufayli ta’minlanadi. Ko’rsatilgan holatlarda bog’lar cho’ziladi, bu esa kaftni zichlanishiga olib keladi. Kaft muskullarini zaiflashtirib yuboradi

Miya qutisi • Bolani 13-14 yoshidan boshlab yuz bo’limi ancha tez rivojlanadi va miya bo’limidan ustun bo’ladi. Yangi tug’ilgan bolada miya qutisining hajmi yuz suyagi hajmidan 8 marta katta bo’lsa, voyaga yetgan odamlarda 2-2,5 marta katta bo’ladi. • Yangi tug’ilgan bolalarning bosh suyaklari bir-biri bilan biriktiruvchi to’qimali yupqa parda bilan tutashgan bo’ladi. Bu pardalarni soni bir necha suyaklar birikkan joyda yanada ko’proq bo’ladi. Bu –liqildoqdir.

• Liqildoq har bir tepa suyaklarining burchaklari bo’ylab joylashgan bo’lib, juft bo’lmagan peshona va jag’ hamda juft oldingi yonbosh va keyingi yonbosh liqildoqlarni hosil qiladi. Liqildoq tufayli bosh suyagining ustki qismi o’zining qirralari bilan bir-biriga kirib turadi. Bunday holatda bo’lgan bosh suyagi bola tug’ilgan paytida uni tug’ish yo’llari orqali o’tishida muhim ahamiyatga ega. • Kichik liqildoqchalar 2-3 oylikga borgach bitadi, ayniqsa peshonaning liqildog’i juda yengil paypaslanadi va faqat bir yarim yashar bo’lgan paytdagina bitadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Ayiruv organlarining yosh xususiyatlari, teri tuzilishi va funksiyalari, gigiyenasi

Yosh davrlarni tabaqalash va yosh inqirozlari

Chaqaloqlik va ilk bolalik davrining psixologik xususiyatlari. Maaktabgcha yosh davrda psixik rivojlanish xususiyatlari

Psixokorreksiya va uning turlari. Psixokorreksiya usullari va ularni turli yosh davrlarida qo'llashning o'ziga xos xususiyatlari

Yosh psixologiyasi fanining maqsad va vazifalari