Yosh davrlarni tabaqalash va yosh inqirozlari - Psixologiya - Slaydlar

Yosh davrlarni tabaqalash va yosh inqirozlari

Yuklangan vaqt:

05.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

999.9287109375 KB

Ko'chirib olish

Yosh davrlarni tabaqalash va yosh inqirozlari Reja: 1. Yosh davrlarni tabaqalash va yosh inqirozlari 2.Geliogyen,Geteroziya,Urbanizatsiya nazariyalari mazmuni. 3.Ijtimoiy sharoitning yaxshilanishi nazariyasi. 4.Shaxs taraqqiyoti qanday davrlarga bo‘linadi

Bolada sodir bo‘ladigan psixik o‘sish, o‘zgarish real hayotda o‘z o‘rni va mavqeiga ega bo‘lishi biroz murakkabroq kechadi. Buning sababi bir tomondan bolada hali etarlicha tajribaning etishmasligi bo‘lsa, ikkinchi tomondan kattalarning boladagi ehtiyoj va intilishlari ortida turgan rivojlanish xususiyatlarini to‘liq anglab etmasliklaridadir. Natijada esa bolalar va kattalarning munosabatlarida keskin vaziyatlar vujudga keladi. Bunday vaziyatlar tufayli bolalar va kattalarning boshdan kechiradigan psixik kechinmalari, xolatlari psixologik tilda inqiroz tushunchasi bilan ifodalanadi.

Bunday nuqtai nazarlardan birida yosh davrining o‘zgarmasligi qayd etiladi. Yosh xaqidagi bunday tasavvur psixika taraqqiyotini tabiiy biologik jarayon sifatida tushunish bilan bog‘liq. Qarama qarshi nuqtai nazarlardan biri yosh tushunchasi umuman rad etiladi. Bunday xollarda taraqqiyot bilish va ko‘nikmalarni to‘plashdangina iborat deb qaraladi.

L.S.Vigotskiy yoshni taraqqiyotning ma’lum davri deb qaragan. Uning fikricha 1 yosh davrdan boshqasiga o‘tganda ilgari yosh davrida mavjud bo‘lmagan yangi narsa paydo bo‘ladi, taraqqiyotning borishi o‘zgaradi va qayta quriladi. Yosh xususiyatlari ko‘p sharoitlar majmui bilan belgilanadi. Ularga xayotning ma’lum bosqichida bolaga qo‘yiladigan talablar sistemasi ham, munosabatlar ham, u egallaydigan faoliyat va bilimlar tipi ham bu bilimlarni o‘zlashtirish usullari ham kiradi.

• Psixologlar tomonidan yosh davrlarning tabaqalashlarning nazariy masalalari ishlab chiqilgan. Ular ontogenetik qonuniyatlarni yoritishga katta xissa bo‘lib qo‘shiladi, amaliy va nazariy muammolarning xal qilishda keng qo‘llanilmoqda. • Keyingi yillarda bolalar va maktab o‘quvchilarining jismoniy va psixik rivojlanishida akseleratsiya (lotincha - «tezlanish» ) xodisasi ro‘y bermoqda.

Olimlar akseleratsiya xodisasining ham biologik ham ijtimoiy sabablarini ko‘rsatmoqda. 1. Biologik sabablari oz miqdordagi ionlashgan nurlarning va radio to‘lqinlarining ta’siri qishloq xo‘jaligi va meditsinada o‘sish va rivojlanishni, stimullashtiruvchi biologik faol moddalarning qo‘llanilishi, inson ozuqasida hayvon oqsil moddalari miqdorining oshishi. 2. Ijtimoiy sabablari-hayot tipining kuchayishi, hayot tonusining ortishi, televideniya, radio, kino orqali bolaning o‘smirlik chog‘idan boshlab miyasiga yig‘iladigan g‘oya ko‘p miqdordagi informatsiyalar, ma’lumot oqimining ta’siridan iboratdir.

Geliogen nazariya. Ushbu nazariya 1936 yilda chet el olimlari tomonidan yaratilgan bo‘lib, uning asosiy mohiyati akseleratsiya xodisasi quyosh nurining bevosita bevosita ta’siri bilan vujudga keladi, degan g‘oyadan iboratdir. Bu g‘oya tarafdorlarining fikricha, bolalar ko‘p vaqt oftobda bo‘lishi natijasida ularning o‘sishida tezlashish, ya’ni akseleratsiya ro‘y beradi, chunki quyosh nuri organizmni zarur elementlar, moddalar, ozuqalar bilan ta’minlaydi.

Ammo xozirgi davrda akseleratsiya xodisasi janubiy (qu yo sh nurlari serob) mamlakatlarda ham, shimoliy geografik kenglikka joylashgan mamlakatlarda ham bir tekis ro‘y bermoqda. Ikkinchi tomondan, shahar muhitidagi qizlar va o‘g‘il bolalar qishloq bolalariga qaraganda tezroq voyaga yetishi ko‘rinmoqda, vaholangki, qishloq odamlari qu yo sh nurida ko‘proq toblanadilar. Demak, xozirgi davrda geleogen nazariya ziddiyatlarga sabab bo‘lmoqda. Umuman oftobda toblanishni akseleratsiya jarayonining muhim jihatlaridan biri deyish noto‘g‘ridir.

Geteroziya nazariyasi . 19 asr oxiri 20 asr boshlardan buyon ijtimoiy hayotda, turmushda keskin o‘zgarishlar sodir bo‘lgani insonlar o‘rtasidagi ijtimoiy, diniy, milliy, irqiy tafovutlarning keskin kamayishiga olib keldi. Turli millat vakillarining aralash nikohga kira boshlagani bunga yorqin misoldir. Diniy e’tiqodlar, irqiy farqlar, etnik va milliy xususiyatlar, xarakter, urf-odatlar va xokozolar aralash nikohga hech qanday to‘siq bo‘lolmadi.

Urbanizatsiya nazariyasi . Jamiyat rivojlanishida shaharlarning roli ortishi bu nazariyaga asos qilib olingan. 19 asrning o‘rtalaridan boshlab qishloq aholisining shaharga ko‘chishi avj oldi, ya’ni aholi orasida migratsiya yoki urbanizatsiya xodisasi yuzaga keldi. Shaharning turmush tarzi, o‘ziga xos hususiyatlari, axborot tarmoqlarining kengligi, madaniyat darajasi, fan-texnika, transport, maishiy xizmat kabi omillar bolalarning aqliy, ahloqiy, jinsiy jihatdan ertaroq voyaga yetishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratdi. Qishloq aholisi bilan shahar aholisi yashash muhiti va turmush sharoitlarining yaqinlashishi akseleratsiya jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi, lekin bu omilning o‘zi akseleratsiyaning sababi bo‘la olmaydi.

Ijtimoiy sharoitning yaxshilanishi nazariyasi. Insonlarning turmush tarzi va yashash sharoitlarining yaxshilanib borishi, xuquq va erkinlik haqidagi bilimlarning ortib borishi, tibbiy-profilaktik tadbirlarning amalga oshirilishi, iste’mol qilinadigan maxsulotlar sifatining ortishi, ota-onadan farzandga nasliy belgilarning bir tekis o‘tishi kabi omillar akseleratsiya jarayonini tezlashtiradi, degan fikr turli mamlakat olimlari tadqiqotlarida keng tarqalgan.

Ijtimoiy akseleratsiya nazariyasi. Bu ilmiy nazariyaning asoschilaridan biri, yirik fiziolog olim A.A.Markosyanning ta’kidlashicha xozirgi zamon kishisida mavjud bilimlar, va ma’lumotlar xajmini yigirmanchi asr ta’lim-tarbiya sharoitlarida o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini xisobga olish zarur. Ya’ni mazkur yoshdagi bolalarning talablariga, imkoniyatlariga, xususiyatlariga mos keladigan pedagogik ish formalari, metodlari va vositalarini qo‘llash tushuniladi.

Muammoli savol: Shaxs taraqqiyoti qanday davrlarga bo‘linadi? Shu vaqtgacha shaxs taraqqiyotini davrlarga bo‘lib o‘rganishga juda katta e’tibor qaratilgan. Inson hayotining barcha davrini yaxlit tarzda qamrab olgan klassifikatsiyalaridan biri butun jahon olimlarining qaroriga ko‘ra, 1965 yili Fanlar Akademiyasining maxsus simpoziumida qabul qilingan sxema hisoblanadi. U quyida berilgan jadvalda keltirilgan.

Yosh davrlari Erkaklarda Ayollarda Chaqaloqlik 1-10 kun 1-10 kun Emiziklik davri 10 kundan 1 yoshgacha 10 kundan 1 yoshgacha Ilk bolalik 1-2 yosh 1-2 yosh Bolalikning 1-davri 3-7 yosh 3-7 yosh Bolalikning 2-davri 8-12 yosh 8-11 yosh O‘smirlik davri 13-16 yosh 12-15 yosh O‘spirinlik davri 17-21 yosh 16-20 yosh O‘rta yetuklik davri Birinchi bosqich 22-35 yosh 21-35 yosh Ikkinchi bosqich 36-60 yosh 36-55 yosh Keksalik davri 61-75 yosh 56-75 yosh qarilik davri 76-90 yosh 76-90 yosh Uzoq umr ko‘ruvchilar 90 yoshdan ortiq 90 yoshdan ortiq

Amerikalik psixolog E.Erikson insonning umrini o‘ziga xos bektakror xususiyatlarga molik 8 ta davrga ajratadi. Birinchi davr – go‘daklikda tashqi dunyoga ongsiz “ishonch” tuyg‘usi vujudga keladi Ikkinchi davr – ilk bolalikda yarim mustaqillik va shaxsiy qadr-qimmat tuyg‘usi shakllanadi yoki aksincha, ularning teskarisi – uyat va shubha hissi hosil bo‘ladi. Uchinchi davr – o‘yin yoshi deb ataladi va unga 5-7 yoshli bolalar kiradi To‘rtinchi davr – maktab yoshi boladagi asosiy o‘zgarishlar ko‘zlagan maqsadiga erishish uchun intilish, uddaburonlik va tirishqoqlik bilan ajralib turadi.

• Beshinchi davr – o‘spirinlik betakrorlik hislati, o‘ziga xosligi boshqa odamlardan keskin farqlanishi bilan xarakterlanadi. • Oltinchi davr – yoshlik, boshqa jinsga psixologik intim yaqinlashuv qobiliyati va ehtiyoji vujudga kelishi bilan ajralib turadi. • Yettinchi davr – yetuklik davrida hayotiy faoliyatning barcha sohalarida (mehnatda, ijodiyotda, g‘amxo‘rlikda pusht qoldirishda, tajriba uzatish va boshqalarda) maxsuldorlik tuyg‘usi uzluksiz hamroh bo‘ladi. • Sakkizinchi davr – qarilik, inson sifatida o‘z burchini uddalay olganligidan, turmushning keng qamrovliligidan qanoatlanish tuyg‘ulari bilan xarakterlanadi

• Fransuz psixologi A.Vallon nuqtai nazaricha yosh davrlari quyidagi bosqichlarga ajratiladi: • Xomilaning ona qornidagi davri; Impulsiv harakat davri – tug‘ilgandan 6 oygacha; Emotsional (his-tuyg‘u) davri – 6 oylikdan 1 yoshgacha; Sensomoto r (idrok bilan harakatning uyg‘unlashuvi) davri – 1 yoshdan 3 yoshgacha; Personologizm (shaxsga aylanish) davri – 3 yoshdan 5 yoshgacha; Farqlash davri – 6 yoshdan 11 yoshgacha; Jinsiy yetilish va o‘spirinlik davri – 12 yoshdan 18 yoshgacha.

Maktabgacha yosh davri. 3 yoshdan 7 yoshgacha organizmning intensiv o‘sishi davom etadi. Bosh miya og‘irligi 1350g-gacha etadi, ikkinchi signal sistemasi rivojlanadi. Bolaning ijtimoiy situatsiyasi o‘zgaradi. O‘yin faoliyati etakchi faoliyat turidir. Rolli o‘yinlar jarayonida ular katta odamlarning barcha vazifa va ishlarini amalda bevosita bajaradilar. Rolli o‘yinlarni vujudga keltiruvchi eng zarur omillardan biri, bolada o‘z xatti-harakatlarini kattalar xatti- harakati bilan solishtirish, undan nusxa olish tuyg‘usining mavjudligidir.

Anatomo – fiziologik xususiyatlari. Umurtqa pog ‘ onasining barcha bo ‘ g ‘ inlari shakllanadi, miyaning og ‘ irligi 1400 gr-gacha etadi, uning analitik-sintetik faoliyati takomillashadi. Bolaning bo ‘ yi va og ‘ irligi, o ‘ pkasi mutanosib o ‘ sadi. Katta muskullar kichik muskullar sistemasidan avvalroq rivojlanadi. Shuning uchun serharakat, yugurib charchamaydigan, lekin yozuv mashqlaridan tez toliquvchan bo ‘ ladilar. Shu sababli 1-2 sinflarda yozuv topshiriqlari juda ko ‘ p bo ‘ lmasligi kerak. Birinchi sinfda bolalarda uchraydigan asosiy qiyinchiliklar quyidagilar:

Foydalanilgan adabiyotlar 1. N.M.Amosov. Preodolenie starosti. Moskva, 1996. 2. V.G.Aseev. Vozrastnaya psixologiya. Irkusk, 1989. 3. E.G‘oziev. Yosh davrlar psixologiyasi. Toshkent, 1996. 4. V.M.Karimova, F.A.Akromova. Psixologiya. Toshkent, 2000. 5. E.G‘oziev. Umumiy psixologiya. I-II tom. Toshkent, 2002. 6. G‘oziev E.G‘. Psixologiya (Yosh davrlar psixologiyasi). Toshkent, 2002. 7. G‘oziev E.G‘. Differensial psixofiziologiya. Toshkent, 1999. 8. Крайк Г. Психология развития. Москва, 2000 9. Ro‘balko Ye.F. Vozrastnaya i differensialnaya psixologiya. Moskva, 2001. 10. Голубева Э.А. Способности и индивидуальность. Москва, «Промитей», 1994. 11. Klaus G. Differensialnaya psixologiya obucheniya. Moskva, «Progress», 1984. 12. Yegorova M.S. Psixologiya individualno‘x razlichiy. Moskva, 1997. 13. Теплов Б.М. Проблемў индивидуальнўх различий. Москва, 1986. 14. Брушлинский А.В. проблемў психологии субъекта. Москва, 1994

O'xshashlar

Yosh davrlarni tabaqalash va yosh inqirozlari

Yosh davrlarini tabaqalash nazariyasi

Maktabgacha yosh davrlar psixologiyasi

Yosh psixologiyasi fanining maqsad va vazifalari

Yosh psixologiya fanining shakllanish tarixi