Tarbiya metodlari klassifikatsiyasi - Pedagogika - Slaydlar

Tarbiya metodlari klassifikatsiyasi

Yuklangan vaqt:

14.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1496.3896484375 KB

Ko'chirib olish

Tarbiya metodlari klassifikatsiyasi

Reja. • Tarbiya Metodlari Klassifikatsiyasi • Tarbiya Metodlarining Asosiy Turlari • Tarbiya Metodlarini Klassifikatsiyalashning Muammolari

Tarbiya metodlari klassifikatsiyasi — bu tarbiya jarayonida qo‘llaniladigan metodlarni turli asoslar bo‘yicha guruhlashdir. Har bir metod bolaga o‘z xulq- atvorini o‘zgartirish, ma'naviy va axloqiy qadriyatlarni o‘rgatish, ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish kabi maqsadlarga erishishga yordam beradi. Tarbiya metodlarining klassifikatsiyasi tarbiyachi va tarbiyalanayotgan shaxsning o‘zaro munosabatlariga asoslanadi.

Tarbiya metodlarini klassifikatsiyalashning asosiy mezonlari: 1. Tarbiyachining tarbiyalanuvchiga ta'sir qilish usuli (Faoliyat turi bo‘yicha) 2. Metodning mohiyati (Ta'sir qilish xarakteri bo‘yicha) 3. Metodning ob'ektivligi (Mazmuni bo‘yicha) : 4. Metodning ta'sir qilish shakli (Tarbiyachi va tarbiyalanuvchi o‘rtasidagi munosabat bo‘yicha)

 Tarbiyachining tarbiyalanuvchiga ta'sir qilish usuli (Faoliyat turi bo‘yicha) : 1. Tarbiyachi tomonidan bevosita ta'sir 2. Tarbiyalanuvchining faol ishtiroki

Tarbiyachi tomonidan bevosita ta'sir : Bu metodlar tarbiyachining o‘zining faoliyati va ta'sir ko‘rsatish orqali amalga oshiriladi. Tarbiyachi bolaning xulq-atvorini to‘g‘rilash yoki unga ma'lum ko‘nikmalarni o‘rgatishda bevosita ishtirok etadi. Misol : Nazorat, qo‘llab-quvvatlash, tanqidiy fikr, jazo va mukofot.

Tarbiyalanuvchining faol ishtiroki : Bu metodlarda tarbiyalanayotgan shaxs o‘zini faol ishtirokchi sifatida ko‘rsatadi. Tarbiyachi bolaga yordam beradi, lekin tarbiya jarayoni bolaning o‘ziga tayanadi. Bu metodlar ko‘proq mustaqil faoliyatni rag‘batlantiradi. Misol : O‘yinlar, muhokama, o‘zini tahlil qilish, suhbat.

 Metodning mohiyati (Ta'sir qilish xarakteri bo‘yicha) : 1. Ijobiy metodlar 2. Salbiy metodlar

Ijobiy metodlar : Bu metodlar bolaning yaxshi xulq-atvori va to‘g‘ri qadriyatlarni o‘rgatish uchun qo‘llaniladi. Ijobiy ta'sir, maqtovlar, rag‘batlantirish va boshqalar orqali amalga oshiriladi. Misol : Mukofotlash, maqtov, rag‘batlantirish.

Salbiy metodlar : Bu metodlar bolaning xato yoki yomon xulq- atvorini to‘g‘rilash uchun qo‘llaniladi. Salbiy ta'sir sifatida jazo, tanbeh yoki boshqa cheklovlar ishlatiladi. Misol : Jazo, tanbeh, ma'lum bir imtiyozdan mahrum qilish.

 Metodning ob'ektivligi (Mazmuni bo‘yicha) : 1. Axloqiy metodlar 2. Fizikaviy metodlar

Axloqiy metodlar : Bu metodlar axloqiy qadriyatlarni rivojlantirishga qaratilgan. Ular bolaga yaxshi va yomonni ajratish, to‘g‘ri xulq-atvorni o‘rgatish, jamiyatda hurmatni shakllantirishga yordam beradi. Misol : Ma'naviy suhbalar, axloqiy hikoyalar, ertaklar.

Fizikaviy metodlar : Bu metodlar fizikal tarbiyani, jismoniy faoliyatni, mehnatni rivojlantirishga qaratilgan. Jismoniy tarbiya va mehnat orqali bolalarda kuch, chidamlilik va salomatlikni mustahkamlash maqsad qilinadi. Misol : Sport o‘yinlari, mehnat ta'limi, jismoniy mashqlar.

 Metodning ta'sir qilish shakli (Tarbiyachi va tarbiyalanuvchi o‘rtasidagi munosabat bo‘yicha) : 1. To‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir 2. Dolzarb ta'sir (dolzarb, kuchli ta’sir)

To‘g‘ridan-to‘g‘ri ta'sir : Tarbiyachi o‘z faoliyati orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta'sir ko‘rsatadi. Bu metodlar, masalan, o‘qitish, savol-javob, nazorat va tanqidni o‘z ichiga oladi. Misol : Suhbat, izoh, o‘qituvchining rahbarlik vazifasi.

Dolzarb ta'sir (dolzarb, kuchli ta'sir) : Bu metodlarda tarbiyalanuvchining e'tiborini jalb qilish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri va aniqlik ta'minlanadi. Masalan, jazo yoki katta rag‘batlantirish orqali bolaning xulq-atvorini o‘zgartirish. Misol : Jazo yoki mukofotlash.

Tarbiya metodlarini tasniflashning yana bir ko‘plab yondashuvlari mavjud. Masalan, ularni quyidagi tarzda ham tasniflash mumkin: • Tashqi va ichki metodlar • Individual va guruh metodlari • Amaliy va nazariy metodlar

Tashqi va ichki metodlar:  Tashqi metodlar : Tarbiyalanuvchining tashqi xulq-atvoriga ta'sir qiluvchi metodlar. Masalan, tarbiyachi o‘zining tashqi faoliyati orqali bolaga ta'sir ko‘rsatadi.  Ichki metodlar : Tarbiyalanuvchining ichki dunyosiga, uning his-tuyg‘ulari, fikrlari va xohishlariga ta'sir qiladigan metodlar.

Individual va guruh metodlari:  Individual metodlar : Tarbiyalanuvchining shaxsiy xususiyatlariga mos ravishda ishlatiladigan metodlar. Masalan, shaxsiy suhbatlar, individual maslahatlar.  Guruh metodlari : Tarbiyalanuvchilar orasida jamoaviy ishni rivojlantirishga qaratilgan metodlar. Masalan, guruhdagi muhokama, o‘yinlar.

Amaliy va nazariy metodlar:  Amaliy metodlar : Tarbiya jarayonida bolalar o‘z amaliy faoliyatini bajarish orqali o‘rganadilar. Masalan, mehnat ta'limi, o‘yinlar, mashqlar.  Nazariy metodlar : Bu metodlar ko‘proq ma'lumotlarni o‘rganish va bolalarni nazariy tushunchalar bilan tanishtirishga qaratilgan. Masalan, dars o‘qish, kitob o‘qish.

Tarbiya metodlarining klassifikatsiyasi — bu metodlarni turli mezonlar bo‘yicha tasniflash jarayonidir. Har bir metod turli maqsadlar va vazifalarni bajarishga xizmat qiladi va ular bolaning rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatishga qaratilgan. Tarbiyachining bolaning yoshiga, xulq-atvoriga, ijtimoiy muhitga qarab metodlarni to‘g‘ri tanlashi juda muhimdir. Bu metodlar bolalarda axloqiy, ma'naviy, jismoniy va ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishga yordam beradi.

Tarbiya metodlarini klassifikatsiyalashning muammolari — bu tarbiya metodlarini aniq va samarali tasniflashdagi qiyinchiliklar, turli usullarni guruhlash va qo‘llashdagi noaniqliklar hamda metodlar o‘rtasidagi chegara va farqlarni belgilashda yuzaga keladigan muammolarni anglatadi.

Metodlarning o‘zaro kesishishi (Intersection of methods) Tarbiya metodlarini tasniflashda metodlar o‘rtasida chegaralar va farqlarni aniq belgilash qiyin bo‘ladi. Ko‘p metodlar bir-birini to‘ldiruvchi yoki o‘zaro bog‘liq bo‘lib, bitta metodni boshqa metod bilan birlashtirish mumkin. Misol uchun, rag‘batlantirish va maqtov metodlari bir-biriga o‘xshash bo‘lib, ba'zi hollarda ularni alohida tasniflash qiyin bo‘ladi. Shuningdek, ta'lim metodlari va tarbiya metodlari o‘rtasidagi farq ham noaniq bo‘lishi mumkin, chunki ular bir-birini to‘ldirib, birga ishlatiladi.

Tarbiya metodlarining ijtimoiy va madaniy farqlari Tarbiya metodlari har bir jamiyatda va madaniyatda turlicha shakllanadi. Bir metod bir ijtimoiy guruhda samarali bo‘lishi mumkin, ammo boshqa guruhda bu metodning ta'siri sezilmasligi yoki umuman yaramasligi mumkin. Misol uchun, xalq pedagogikasida yoki ijtimoiy an'analarga asoslangan metodlar o‘zining tarbiyaviy samaradorligini bir hududda ko‘rsatishi mumkin, lekin boshqa hududlarda bu metodlar noto‘g‘ri yoki samarali bo‘lmasligi mumkin. Tarbiya metodlarini universal qilib tasniflashda ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy farqlarni hisobga olish zarur.

Metodlarning yoshi va shaxsiy xususiyatlariga moslashuvi Har bir tarbiya metodi turli yoshdagi bolalar uchun mos ravishda tanlanishi kerak, lekin yoshga qarab metodlarni aniq tasniflashda muammolar paydo bo‘ladi. Masalan, bolalar uchun metodlar kattalar uchun mos bo‘lmasligi mumkin, va aksincha. Yosh va shaxsiyat xususiyatlarini inobatga olib, metodlarni aniqlash va guruhlash juda murakkab bo‘lishi mumkin. Bunda yoshning rivojlanish bosqichlari, xulq-atvor o‘zgarishlari va shaxsiy ehtiyojlarni hisobga olish kerak bo‘ladi.

Metodlarning samaradorligi va ijtimoiy ta'siri Ba'zi metodlar samarali bo‘lishi mumkin, lekin bunday metodlarning ijtimoiy ta'sirini o‘lchash juda murakkab. Misol uchun, rag‘batlantirish metodining ta'siri bolada vaqtincha o‘zgarishlarni yuzaga keltirishi mumkin, ammo uzoq muddatli ta'sirini aniqlash qiyin. Shuningdek, metodlar har doim o‘zgaruvchan sharoitlar va yangi ijtimoiy tendensiyalarni hisobga olgan holda yangilanishi kerak, bu esa metodlarning klassifikatsiyasini yanada murakkablashtiradi.

Metodlar o‘rtasidagi ierarxiya (Hierarchy of methods) Tarbiya metodlarining samaradorligi va ta'sir doirasi o‘zgarib turadi. Ba'zi metodlar asosiy , boshqalar esa qo‘shimcha yoki yordamchi sifatida ishlatiladi. Biroq, metodlarni tasniflashda ba'zan bu ierarxiyani aniqlashda qiyinchiliklar bo‘ladi. Masalan, nazorat va rag‘batlantirish metod lari bir-birini to‘ldiradi, ammo qaysi biri ko‘proq ta'sir ko‘rsatishini aniqlash qiyin. Shuningdek, ba'zi metodlar ijtimoiy , ba'zilari esa psixologik asosda ishlaydi, bu esa ularni tasniflashni yanada murakkablashtiradi.

Metodlarning o‘zgaruvchan tabiati (Changing nature of methods) Tarbiya metodlari jamiyatdagi ijtimoiy va madaniy o‘zgarishlarga qarab o‘zgaradi. Masalan, ilgari samarali bo‘lgan metodlar, zamonaviy yoshlar uchun unchalik samarali bo‘lmasligi mumkin. Ayniqsa, texnologiya va kommunikatsiya vositalarining tez rivojlanishi tarbiya metodlarini yangilashni talab qiladi. Shu bois, tarbiya metodlarini klassifikatsiya qilishda ushbu metodlarning o‘zgaruvchan tabiati va vaqt o‘tishi bilan ularning ahamiyatini hisobga olish zarur.

Tarbiya metodlarini ilgari surishda e'tiborning noaniqligi Tarbiya metodlarini qo‘llashda o‘qituvchi yoki tarbiyachi nima uchun bu metodni tanlashi, uning maqsadlari qanday bo‘lishi kerakligi haqida doimo aniq tasavvurga ega bo‘lishi lozim. Lekin ko‘p hollarda, metodlarning maqsadlari va ularning tanlanish sabablari noaniq bo‘lishi mumkin. Bu esa metodlarni klassifikatsiyalash va ularni samarali tarzda qo‘llashga to‘sqinlik qiladi.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

O‘zbekistonda ta'lim-tarbiya metodlari

Tarbiya metodlari haqida tushunchasi

Xalq pedagogikasida tarbiya metodlari

Ta`lim metodlari va ularning klassifikatsiyasi

Metodlar klassifikatsiyasi