Tarbiya metodlari haqida tushunchasi - Pedagogika - Slaydlar

Tarbiya metodlari haqida tushunchasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

804.5 KB

Ko'chirib olish

Tarbiya metodlari haqida tushuncha si Maqsad, mazmun, shakl, Maqsad, mazmun, shakl, metodvavositalarkabitushunchalartarbiyajmetodvavositalarkabitushunchalartarbiyaj arayoniningmohiyatiniochibberadi. Biroq, arayoniningmohiyatiniochibberadi. Biroq, tarbiyamohiyatiniyoritishdao‘zigahosahatarbiyamohiyatiniyoritishdao‘zigahosaha miyatgaegabo‘lganyanabirtushunchahammiyatgaegabo‘lganyanabirtushunchaham mavjud, mavjud, butarbiyametodlaritushunchasidir.butarbiyametodlaritushunchasidir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

TarbiyaTarbiya metodimetodi (yunoncha «metodos» – yo‘l) (yunoncha «metodos» – yo‘l) tarbiyamaqsadigaerishishningyo‘li; tarbiyamaqsadigaerishishningyo‘li; tarbiyalanuvchilarningongi, irodasi, tarbiyalanuvchilarningongi, irodasi, tuyg‘ularivaxulqigata’siretishusullari. tuyg‘ularivaxulqigata’siretishusullari. Maktabamaliyotigatatbiqetilganda, Maktabamaliyotigatatbiqetilganda, metodlar – metodlar – butarbiyalanuvchilarningongi, irodasi, butarbiyalanuvchilarningongi, irodasi, tuyg‘ularivaxulqigata’siretishusullaridituyg‘ularivaxulqigata’siretishusullaridi r.r. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Metodlarni Metodlarni takomillashtirishtakomillashtirish Tarbiyaning mutlaqo yangi metodlarini Tarbiyaning mutlaqo yangi metodlarini yaratishga bironta tarbiyachining kuchi yaratishga bironta tarbiyachining kuchi etmaydietmaydi . . Metodlarni takomillashtirish Metodlarni takomillashtirish muammosi doimo mavjudmuammosi doimo mavjud , , har bir har bir tarbiyachi otarbiyachi o ‘‘ zining imkoniyatiga kozining imkoniyatiga ko ‘‘ ra uni ra uni hal qiladihal qiladi , , tarbiya jarayonining aniq sharttarbiya jarayonining aniq shart -- sharoitlariga mos ravishda osharoitlariga mos ravishda o ‘‘ zining zining xususiy qarashlarini ifoda etish asosida xususiy qarashlarini ifoda etish asosida umumiy metodikani boyitadiumumiy metodikani boyitadi .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Metodning ijobiy va salbiysi Metodning ijobiy va salbiysi bobo ‘‘ lmaydilmaydi , , tarbiya jarayonida matarbiya jarayonida ma ’’ lum lum yoyo ‘‘ lni yuqori darajadagi samarali va lni yuqori darajadagi samarali va samarasiz deya baholash mumkin samarasiz deya baholash mumkin emasemas . . Metodning samaradorligini u Metodning samaradorligini u qo‘llanilayotgan sharoit nuqati qo‘llanilayotgan sharoit nuqati nazaridan baholash mumkin.nazaridan baholash mumkin. Tarbiya metodlarini maqsadga Tarbiya metodlarini maqsadga muvofiq tanlash bir qator omillarga muvofiq tanlash bir qator omillarga bog‘liqbog‘liq .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Maqsad qanday bo‘lsa, unga erishish Maqsad qanday bo‘lsa, unga erishish metodlari unga muvofiq bo‘lishi zarur. metodlari unga muvofiq bo‘lishi zarur. Tarbiyaning mazmuni shaxsning Tarbiyaning mazmuni shaxsning shakllanishiga qo‘yiluvchi ijtimoiy talablar shakllanishiga qo‘yiluvchi ijtimoiy talablar mohiyatidan iborat. Unutmaslik kerakki, mohiyatidan iborat. Unutmaslik kerakki, aynan bitta vazifa turli hil fikrlar bilan aynan bitta vazifa turli hil fikrlar bilan to‘ldirilgan bo‘lishi mumkin. SHuning to‘ldirilgan bo‘lishi mumkin. SHuning uchun metodlarni umuman mazmun bilan uchun metodlarni umuman mazmun bilan emas, balki aniq fikr bilan bog‘lash g‘oyat emas, balki aniq fikr bilan bog‘lash g‘oyat muhimdir.muhimdir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

TarbiyaTarbiya Tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlari. Tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlari. Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchilarning yosh Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlarini inobatga olish maqsadga xususiyatlarini inobatga olish maqsadga muvofiqdir. YOsh xususiyatlari muayyan bir muvofiqdir. YOsh xususiyatlari muayyan bir yosh davriga hos bo‘lgan anatomik, fiziologik yosh davriga hos bo‘lgan anatomik, fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlardir. (jismoniy) va psixologik xususiyatlardir. Aytaylik, mas’uliyat tuyg‘usini boshlang‘ich Aytaylik, mas’uliyat tuyg‘usini boshlang‘ich ta’lim, o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim, o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida ta’lim olayotgan ta’limi muassasalarida ta’lim olayotgan o‘quvchilarda ham shakllantirish mumkin. Biroq o‘quvchilarda ham shakllantirish mumkin. Biroq har bir bosqichda mazkur sifatni shakllantirish har bir bosqichda mazkur sifatni shakllantirish borasida turli metodlar qo‘llaniladi.borasida turli metodlar qo‘llaniladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Halq pedagogikasidaHalq pedagogikasida Halq pedagogikasida tarbiya metodlari. Halq Halq pedagogikasida tarbiya metodlari. Halq pedagogikasi o‘zbekona axloq, odob va tarbiyaning pedagogikasi o‘zbekona axloq, odob va tarbiyaning barcha qirralarini o‘zida mujassamlashtirgan. Halq barcha qirralarini o‘zida mujassamlashtirgan. Halq pedagogikasida turlicha tarbiya metodlari hamda pedagogikasida turlicha tarbiya metodlari hamda vositalaridan foydalaniladi. Bu metod va vositalar vositalaridan foydalaniladi. Bu metod va vositalar nihoyatda rang-barang bo‘lib, ko‘p jihatlari bilan ilmiy nihoyatda rang-barang bo‘lib, ko‘p jihatlari bilan ilmiy pedagogikadan ustunlik qiladi. Binobarin, ushbu pedagogikadan ustunlik qiladi. Binobarin, ushbu metodlar ilmiy pedagogikaning shakllanishiga ham o‘z metodlar ilmiy pedagogikaning shakllanishiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazgan. Halq pedagogikasida qo‘llanilgan ta’sirini o‘tkazgan. Halq pedagogikasida qo‘llanilgan hilma-hil tarbiya metodlarini quyidagi tarzda hilma-hil tarbiya metodlarini quyidagi tarzda umumlashtirish mumkin.umumlashtirish mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1. Tushuntirish (hikoya qilish, o‘rgatish).1. Tushuntirish (hikoya qilish, o‘rgatish). 2. Mashqlantirish (odatlantirish, mashq 2. Mashqlantirish (odatlantirish, mashq qildirish).qildirish). 3. Namuna (maslahat berish, uzr so‘rash, 3. Namuna (maslahat berish, uzr so‘rash, yaxshiliklar haqida so‘rash, o‘rnak bo‘lish).yaxshiliklar haqida so‘rash, o‘rnak bo‘lish). 4. Nasihat qilish, o‘git (undash, ko‘ndirish, 4. Nasihat qilish, o‘git (undash, ko‘ndirish, iltimos qilish, yolvorish, tilak-istak bildirish, iltimos qilish, yolvorish, tilak-istak bildirish, ma’qullash, rahmat aytish, duo qilish, oq yo‘l ma’qullash, rahmat aytish, duo qilish, oq yo‘l tilash va hokazolar).tilash va hokazolar). 5. Qoralash va jazo (ta’kidlash, ta’na, gina, 5. Qoralash va jazo (ta’kidlash, ta’na, gina, tanbeh berish, majbur qilish, koyish, ayblash, tanbeh berish, majbur qilish, koyish, ayblash, uyaltirish, qo‘rqitish, nafratlanish, ont-qasam uyaltirish, qo‘rqitish, nafratlanish, ont-qasam ichirish, urish, kaltaklash va hokazolar).ichirish, urish, kaltaklash va hokazolar). www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

YoshlarYoshlar Agar e’tibor berilsa, yuqoridagi beshta metod umumiy yaxlitlikni Agar e’tibor berilsa, yuqoridagi beshta metod umumiy yaxlitlikni ifodalaydi. Oldin bolaga umumiy jarayonning mohiyati ifodalaydi. Oldin bolaga umumiy jarayonning mohiyati tushuntiriladi. Bolalar narsa, hodisa va jarayonlarning mohiyatiga tushuntiriladi. Bolalar narsa, hodisa va jarayonlarning mohiyatiga tushunmaganlarida tarbiyachi namuna vositasidan foydalanadi, tushunmaganlarida tarbiyachi namuna vositasidan foydalanadi, ya’ni, yoshlarning mustaqil kuzatuvchanligiga e’tibor beriladi. Bu ya’ni, yoshlarning mustaqil kuzatuvchanligiga e’tibor beriladi. Bu holatda ham tushunmaganlar kattalarning nasihati, o‘g‘iti asosida holatda ham tushunmaganlar kattalarning nasihati, o‘g‘iti asosida narsa, hodisa yoki jarayonlarning mohiyatini anglaydilar. Bordiyu, narsa, hodisa yoki jarayonlarning mohiyatini anglaydilar. Bordiyu, bu holatda ham kutilgan natijaga erishilmasa yoki bolalar e’tibor bu holatda ham kutilgan natijaga erishilmasa yoki bolalar e’tibor qaratilgan holatning mohiyatini tushunishni istamasalar, eng qaratilgan holatning mohiyatini tushunishni istamasalar, eng so‘nggi chora sifatida qoralash va jazo metodida foydalanishga so‘nggi chora sifatida qoralash va jazo metodida foydalanishga to‘g‘ri keladi. Biroq, bu eng so‘nggi chora. Zamonaviy pedagogika to‘g‘ri keladi. Biroq, bu eng so‘nggi chora. Zamonaviy pedagogika g‘oyalariga ko‘ra qoralash va jazo metodlarini so‘nggi, aniqrog‘i g‘oyalariga ko‘ra qoralash va jazo metodlarini so‘nggi, aniqrog‘i kam samara beradigan chora ekanligini isbotlangan.kam samara beradigan chora ekanligini isbotlangan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Halq pedagogikasiHalq pedagogikasi Halq pedagogikasi namunalari, tarbiya Halq pedagogikasi namunalari, tarbiya metodlari va tarbiyaviy ta’sirlar muayyan metodlari va tarbiyaviy ta’sirlar muayyan vositalar yordamida qo‘llanilgan. Mehmon vositalar yordamida qo‘llanilgan. Mehmon kutish, mehmonga borish, turli mehnat kutish, mehmonga borish, turli mehnat jarayonlari, hasharlar, turli gurunglar jarayonlari, hasharlar, turli gurunglar (choyhona, to‘y marosimlari), sayillar, oilaviy (choyhona, to‘y marosimlari), sayillar, oilaviy an’analar (tug‘ilgan kun, fuqarolik pasporti, an’analar (tug‘ilgan kun, fuqarolik pasporti, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus hamda oliy umumiy o‘rta, o‘rta maxsus hamda oliy ma’lumotga egalik to‘g‘risidagi attestat va ma’lumotga egalik to‘g‘risidagi attestat va diplom, shuningdek, davlat mukofotlarini olish diplom, shuningdek, davlat mukofotlarini olish kabi holatlarni nishonlash) va musobaqalar kabi holatlarni nishonlash) va musobaqalar o‘ziga hos tarbiya vositasisanaladi.o‘ziga hos tarbiya vositasisanaladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ijtimoiy ongniIjtimoiy ongni Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar o‘quvchilarda Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar o‘quvchilarda ma’naviy-axloqiy sifatlar, e’tiqod hamda dunyoqarashni ma’naviy-axloqiy sifatlar, e’tiqod hamda dunyoqarashni shakllantirish maqsadida ularning ongi, his-tuyg‘usi va shakllantirish maqsadida ularning ongi, his-tuyg‘usi va irodasiga ta’sir ko‘rsatish usullari sanaladi.irodasiga ta’sir ko‘rsatish usullari sanaladi. Bu guruh usullarining mohiyati shundaki, ular orqali Bu guruh usullarining mohiyati shundaki, ular orqali o‘quvchilar ongiga jamiyatda ustuvor o‘rin tutuvchi o‘quvchilar ongiga jamiyatda ustuvor o‘rin tutuvchi ijtimoiy g‘oya va maqsadlar singdiriladi. YOshlar ijtimoiy g‘oya va maqsadlar singdiriladi. YOshlar dunyoqarashini shakllantirish, ularning hayot dunyoqarashini shakllantirish, ularning hayot mazmunini tushunib olishlariga ko‘maklashish uchun mazmunini tushunib olishlariga ko‘maklashish uchun ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar qo‘llaniladi.ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar qo‘llaniladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O‘quvchilarda g‘oyaviy O‘quvchilarda g‘oyaviy onglongl O‘quvchilarda g‘oyaviy onglilik va ijtimoiy faollik, ya’ni, davlatning O‘quvchilarda g‘oyaviy onglilik va ijtimoiy faollik, ya’ni, davlatning ichik va halqaro siyosati mazmunini tushunish va idrok qilish ichik va halqaro siyosati mazmunini tushunish va idrok qilish ko‘nikmalarini tarbiyalash lozim. Tushuntirish ijtimoiy ongni ko‘nikmalarini tarbiyalash lozim. Tushuntirish ijtimoiy ongni shakllantirishda eng ko‘p ishlatiladigan usuldir. Tushuntirishning shakllantirishda eng ko‘p ishlatiladigan usuldir. Tushuntirishning vazifasi o‘quvchilarni yuksak madaniyatli, milliy g‘urur tuyg‘usiga vazifasi o‘quvchilarni yuksak madaniyatli, milliy g‘urur tuyg‘usiga ega bo‘lib voyaga etishlarini tarbiyalashga yordam berishdan ega bo‘lib voyaga etishlarini tarbiyalashga yordam berishdan iborat.iborat. Tushuntirishda o‘quvchilarga mamlakat fuqarosining davlatga Tushuntirishda o‘quvchilarga mamlakat fuqarosining davlatga nisbatan muayyan huquq va burchlar asosida bog‘langanligi nisbatan muayyan huquq va burchlar asosida bog‘langanligi borasida ma’lumotlar beriladi. Bunda davlat bayrog‘i, gerbi, borasida ma’lumotlar beriladi. Bunda davlat bayrog‘i, gerbi, madhiyasi hamda Konstitutsiyasiga sadoqat ruhida tarbiya madhiyasi hamda Konstitutsiyasiga sadoqat ruhida tarbiya berishning ahamiyati katta. SHu sababli davlat bayrog‘i, gerbi, berishning ahamiyati katta. SHu sababli davlat bayrog‘i, gerbi, madhiyasi hamda Konstitutsiyasining mohiyati tushuntirialdi.madhiyasi hamda Konstitutsiyasining mohiyati tushuntirialdi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Suhbat Suhbat Suhbat. O‘quvchi shaxsini g‘oyaviy va ma’naviy-axloqiy Suhbat. O‘quvchi shaxsini g‘oyaviy va ma’naviy-axloqiy jihatdan shakllantirishda o‘qituvchining jonli so‘zi eng jihatdan shakllantirishda o‘qituvchining jonli so‘zi eng ta’sirchan usul hisoblanadi. Suhbat uchun mavzu tanlashda ta’sirchan usul hisoblanadi. Suhbat uchun mavzu tanlashda uning mazkur sinf o‘quvchilari uchun dolzarbligi, uning mazkur sinf o‘quvchilari uchun dolzarbligi, o‘quvchilarda ma’naviy-axloqiy ishonch uyg‘otishning o‘quvchilarda ma’naviy-axloqiy ishonch uyg‘otishning suhbat mazmuniga bo‘lgan munosabatlari va suhbatdan suhbat mazmuniga bo‘lgan munosabatlari va suhbatdan kutilayotgan natijani hisobga olish zarur. Suhbat quyidagi kutilayotgan natijani hisobga olish zarur. Suhbat quyidagi mavzularda uyushtirilishi mumkin:mavzularda uyushtirilishi mumkin: a) etik mavzular (ijtimoiy ma’naviy-axloqiy me’yorlar, a) etik mavzular (ijtimoiy ma’naviy-axloqiy me’yorlar, jamiyatda ustuvor o‘rin tutuvchi ijtimoiy munosabatlar, jamiyatda ustuvor o‘rin tutuvchi ijtimoiy munosabatlar, jamoa orasida o‘zini tutish qoidalari va boshqalar);jamoa orasida o‘zini tutish qoidalari va boshqalar); b) estetik mavzular (tabiat go‘zalligi, shaxslararo b) estetik mavzular (tabiat go‘zalligi, shaxslararo munosabatlar, inson go‘zalligi);munosabatlar, inson go‘zalligi); v) siyosiy mavzular (davlatning ichki va tashqi siyosati, v) siyosiy mavzular (davlatning ichki va tashqi siyosati, dunyo voqealari, halqaro munosabatlar va boshqalar); g) dunyo voqealari, halqaro munosabatlar va boshqalar); g) ta’lim va bilishga oid mavzular (koinot, hayvonot va ta’lim va bilishga oid mavzular (koinot, hayvonot va o‘simliklar dunyosi, elektronika va boshqalar).o‘simliklar dunyosi, elektronika va boshqalar). www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

SuhbatSuhbat Suhbatlarning, shuningdek, ijtimoiy-foydali mehnatni tashkil etish, Suhbatlarning, shuningdek, ijtimoiy-foydali mehnatni tashkil etish, huquqiy, ekologik, iqtisodiy va gigienik mavzularda ham tashkil etilishi huquqiy, ekologik, iqtisodiy va gigienik mavzularda ham tashkil etilishi o‘zining ijobiy natijalarini beradi.o‘zining ijobiy natijalarini beradi. Suhbat davomida o‘quvchilarga ularning o‘z fikrlarini erkin ifoda etishlari Suhbat davomida o‘quvchilarga ularning o‘z fikrlarini erkin ifoda etishlari hamda mustaqil fikrlashlariga imkon beruvchi savollar bilan murojaat qilish hamda mustaqil fikrlashlariga imkon beruvchi savollar bilan murojaat qilish juda muhimdir. Bu borada bahs-munoazaralarning ahamiyati katta.juda muhimdir. Bu borada bahs-munoazaralarning ahamiyati katta. Hikoya. O‘quvchilar odatda hayot va turli adabiyotlardan olingan aniq Hikoya. O‘quvchilar odatda hayot va turli adabiyotlardan olingan aniq misollar bilan boyitilgan hikoyalarni katta qiziqish bilan tinglaydilar. Ularga misollar bilan boyitilgan hikoyalarni katta qiziqish bilan tinglaydilar. Ularga axloq me’yorlari, halq o‘tmishi, tabiiy boylar, qahramonlar hayoti va axloq me’yorlari, halq o‘tmishi, tabiiy boylar, qahramonlar hayoti va jasorati, shuningdek, tarix, adabiyot va san’at haqida hikoya qilib berish jasorati, shuningdek, tarix, adabiyot va san’at haqida hikoya qilib berish mumkin. Badiiy adabiyot namunalari, shuningdek, ommaviy ahborot mumkin. Badiiy adabiyot namunalari, shuningdek, ommaviy ahborot vositalari - radio, televidenie, gazeta va jurnallar sahifalarida e’lon qilingan vositalari - radio, televidenie, gazeta va jurnallar sahifalarida e’lon qilingan ma’lumotlar ham o‘quvchilar uchun qimmatli material bo‘ladi. Suhbat ham, ma’lumotlar ham o‘quvchilar uchun qimmatli material bo‘ladi. Suhbat ham, hikoya ham o‘quvchilarning yoshiga mos mavzularda ular tushunadigan hikoya ham o‘quvchilarning yoshiga mos mavzularda ular tushunadigan so‘zlar vositasida adabiy tilda o‘tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Suhbat so‘zlar vositasida adabiy tilda o‘tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Suhbat yoki hikoya mavzusining o‘quvchilar tomonidan belgilanishi, ularning yoki hikoya mavzusining o‘quvchilar tomonidan belgilanishi, ularning samarali kechishini ta’minlaydi, buning natijasida o‘quvchilar ilgari samarali kechishini ta’minlaydi, buning natijasida o‘quvchilar ilgari surilayotgan mavzuga befarq qaramaydilar.surilayotgan mavzuga befarq qaramaydilar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

NamunaNamuna Namuna. O‘quvchilar o‘z atrofidagi kishilarda hamma yaxshi Namuna. O‘quvchilar o‘z atrofidagi kishilarda hamma yaxshi axloqiy sifatlarni ko‘rishlari va ibrat olishlari nihoyatda muhim. axloqiy sifatlarni ko‘rishlari va ibrat olishlari nihoyatda muhim. O‘qituvchining shaxsan o‘zi namuna bo‘lishi, ayniqsa, yoshlarga O‘qituvchining shaxsan o‘zi namuna bo‘lishi, ayniqsa, yoshlarga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ular o‘qituvchining darsda va hayotda o‘zini katta ta’sir ko‘rsatadi. Ular o‘qituvchining darsda va hayotda o‘zini qanday tutishini, atrofdagi kishilar bilan qanday muomala qilishini, qanday tutishini, atrofdagi kishilar bilan qanday muomala qilishini, o‘z vazifalarini qanday bajarishini kuzatib yuradilar.o‘z vazifalarini qanday bajarishini kuzatib yuradilar. O‘quvchilar o‘zlariga yaqin kishilarning xulq-atvoriga taqlid O‘quvchilar o‘zlariga yaqin kishilarning xulq-atvoriga taqlid qiladilar, Xulq-atvorlar bolalarda yaxshi sifatlarning, ba’zan esa qiladilar, Xulq-atvorlar bolalarda yaxshi sifatlarning, ba’zan esa yomon sifatlarning ham tarkib topishiga ta’sir ko‘rsatadi. SHuning yomon sifatlarning ham tarkib topishiga ta’sir ko‘rsatadi. SHuning uchun o‘qituvchi va ota-onalar har qanday holatda ham o‘zlarini uchun o‘qituvchi va ota-onalar har qanday holatda ham o‘zlarini tuta bilishlari kerak. Ular qaerda bo‘lishmasin, atroflarida bolalar tuta bilishlari kerak. Ular qaerda bo‘lishmasin, atroflarida bolalar borligini his etishlari lozim. Kattalarning so‘zi bilan yurish-turishi va borligini his etishlari lozim. Kattalarning so‘zi bilan yurish-turishi va xatti-harakatlarida tafovut bo‘lmasligi kerak.xatti-harakatlarida tafovut bo‘lmasligi kerak. Ilg‘or kishilarning hayoti va faoliyatidan olingan ma’lumotlar, Ilg‘or kishilarning hayoti va faoliyatidan olingan ma’lumotlar, adabiy asar, kinofilm va spektakllar qahramonlarining xatti-adabiy asar, kinofilm va spektakllar qahramonlarining xatti- harakatidagi yaxshi namunalar bolalarning ongiga kuchli ta’sir harakatidagi yaxshi namunalar bolalarning ongiga kuchli ta’sir qiladi.qiladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Maktablarda ishlab chiqarishMaktablarda ishlab chiqarish Maktablarda ishlab chiqarish ilg‘orlari bilan uchrashuvlar Maktablarda ishlab chiqarish ilg‘orlari bilan uchrashuvlar o‘tkaziladi. O‘quvchilar o‘z ota-onalarining ishlab o‘tkaziladi. O‘quvchilar o‘z ota-onalarining ishlab chiqarishdagi muvaffaqiyatlari bilan fahrlanadilar, ularga chiqarishdagi muvaffaqiyatlari bilan fahrlanadilar, ularga taqlid qilishga intiladilar.taqlid qilishga intiladilar. Namunada halq pedagogikasi g‘oyalaridan ham Namunada halq pedagogikasi g‘oyalaridan ham foydalaniladi. Ota-onalar o‘z farzandlarini hamisha katta foydalaniladi. Ota-onalar o‘z farzandlarini hamisha katta hayotiy tajribaga ega, dunyoqarashi va bilim doirasi keng hayotiy tajribaga ega, dunyoqarashi va bilim doirasi keng kishilardan ibrat olishga da’vat qilib kelganlar. Masalan, kishilardan ibrat olishga da’vat qilib kelganlar. Masalan, «Qush uyasida ko‘rganini qiladi». Juda oddiy hulosa. SHu «Qush uyasida ko‘rganini qiladi». Juda oddiy hulosa. SHu oddiy hulosa ostida qancha fikrlar jamlanib yotgavnligini oddiy hulosa ostida qancha fikrlar jamlanib yotgavnligini hamisha ham fahmiga boravermaymiz. Bu bilan halq halq hamisha ham fahmiga boravermaymiz. Bu bilan halq halq «uyingda tartibli bo‘l, aks holda bolang ko‘chada tartibsiz «uyingda tartibli bo‘l, aks holda bolang ko‘chada tartibsiz bo‘ladi», «bola oldida birovlarning g‘iybatini qilma, bolang bo‘ladi», «bola oldida birovlarning g‘iybatini qilma, bolang g‘iybatchi bo‘ladi», demoqchi.g‘iybatchi bo‘ladi», demoqchi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O‘z-o‘zini tahlilO‘z-o‘zini tahlil O‘z-o‘zini tarbiyalash metodlari. O‘quvchida o‘z-o‘zini tarbiyalashga, O‘z-o‘zini tarbiyalash metodlari. O‘quvchida o‘z-o‘zini tarbiyalashga, ya’ni, o‘z ustida ongli, bartartib ishlashga ehtiyoj paydo bo‘lgandagina ya’ni, o‘z ustida ongli, bartartib ishlashga ehtiyoj paydo bo‘lgandagina tarbiya jarayonini samarali deb hisoblash mumkin. Tarbiya jarayonida o‘z-tarbiya jarayonini samarali deb hisoblash mumkin. Tarbiya jarayonida o‘z- o‘zini tarbiyalash metodlaridan foydalanish samarali hisoblanadi. O‘z-o‘zini o‘zini tarbiyalash metodlaridan foydalanish samarali hisoblanadi. O‘z-o‘zini tarbiyalash metodlari o‘quvchilarning o‘zini o‘zi idora qilishlari, turli tarbiyalash metodlari o‘quvchilarning o‘zini o‘zi idora qilishlari, turli o‘quvchilar organlari faoliyatida faol ishtirok etishlarini ta’minlash, ularning o‘quvchilar organlari faoliyatida faol ishtirok etishlarini ta’minlash, ularning ijtimoiy mavqelarini oshirish maqsadida qo‘llaniluvchi usullardir.ijtimoiy mavqelarini oshirish maqsadida qo‘llaniluvchi usullardir. O‘z-o‘zini tarbiyalash o‘quvchilarning o‘zini o‘zi idora qilish va O‘z-o‘zini tarbiyalash o‘quvchilarning o‘zini o‘zi idora qilish va o‘quvchilarning turli organlari faoliyatida faol ishtirok etishni ta’minlash, o‘quvchilarning turli organlari faoliyatida faol ishtirok etishni ta’minlash, ularning ijtimoiy mavqeini oshirishning ta’sirchan vositasidir. O‘quvchilar ularning ijtimoiy mavqeini oshirishning ta’sirchan vositasidir. O‘quvchilar o‘qish, tarbiya va dam olishda o‘z-o‘zini tarbiyalash usullaridan o‘qish, tarbiya va dam olishda o‘z-o‘zini tarbiyalash usullaridan foydalanadilar, bu usullar o‘quvchilarni o‘z-o‘zini tarbiyalash foydalanadilar, bu usullar o‘quvchilarni o‘z-o‘zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydi.tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydi. O‘z-o‘zini tahlil (nazorat) qilish o‘z shaxsi, mavjud fazilatlari, xatti-harakati, O‘z-o‘zini tahlil (nazorat) qilish o‘z shaxsi, mavjud fazilatlari, xatti-harakati, xulq-atvorini tahlil qilish, mavjud sifatlarni boyitish yoki salbiy odatlarni xulq-atvorini tahlil qilish, mavjud sifatlarni boyitish yoki salbiy odatlarni bartaraf etishga qaratilgan faoliyat usuli.bartaraf etishga qaratilgan faoliyat usuli. O‘z-o‘zini tahlil (nazorat) qilish uchun o‘quvchi o‘zining yurish-turishi, O‘z-o‘zini tahlil (nazorat) qilish uchun o‘quvchi o‘zining yurish-turishi, intizomi, ijobiy fazilatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining intizomi, ijobiy fazilatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib borishi haqida muntazam ravishda kundaligiga yozib boradi.kamayib borishi haqida muntazam ravishda kundaligiga yozib boradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O‘z-o‘zini baholashO‘z-o‘zini baholash O‘z-o‘zini baholash mavjud fazilatlari, xatti-harakati, xulq-O‘z-o‘zini baholash mavjud fazilatlari, xatti-harakati, xulq- atvorini tahlil qilish asosida o‘z shaxsiga baho berishga atvorini tahlil qilish asosida o‘z shaxsiga baho berishga yo‘naltirilgan faoliyat usuli.yo‘naltirilgan faoliyat usuli. O‘quvchining qobiliyatini o‘z kuchi bilan yuzaga chiqishiga O‘quvchining qobiliyatini o‘z kuchi bilan yuzaga chiqishiga yordamlashish zarur. O‘z-o‘zini baholash qiyin, lekin yordamlashish zarur. O‘z-o‘zini baholash qiyin, lekin o‘quvchini bunga etarli tayyorlash mumkin. SHu bois o‘quvchini bunga etarli tayyorlash mumkin. SHu bois o‘quvchi irodali bo‘lishi, o‘z burchini tushunishi, tahsil va o‘quvchi irodali bo‘lishi, o‘z burchini tushunishi, tahsil va tarbiya olish uchun sababli asos bo‘lishi, ya’ni, tarbiya olish uchun sababli asos bo‘lishi, ya’ni, tarbiyalanishni hohlashi, o‘zini o‘rtoqlari, atrofdagilarning tarbiyalanishni hohlashi, o‘zini o‘rtoqlari, atrofdagilarning ko‘zi bilan ko‘rish va o‘z-o‘zini takomillashtirishga intilishi ko‘zi bilan ko‘rish va o‘z-o‘zini takomillashtirishga intilishi lozim.lozim. O‘z-o‘zini baholash o‘quvchi uchun shaxsiy imkoniyatlarini O‘z-o‘zini baholash o‘quvchi uchun shaxsiy imkoniyatlarini hisob-kitob qilish, o‘ziga chetdan turib holisona baho berish, hisob-kitob qilish, o‘ziga chetdan turib holisona baho berish, o‘zidan qoniqish hosil qilishda yordam beradi.o‘zidan qoniqish hosil qilishda yordam beradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

IzohlashIzohlash Izohlash – tarbiyalanuvchiga hissiy-og‘zaki ta’sir etish usuli. Izohlashning hikoya Izohlash – tarbiyalanuvchiga hissiy-og‘zaki ta’sir etish usuli. Izohlashning hikoya va tushuntirishdan farqlanadigan muhim belgisi muayyan guruh yoki alohida va tushuntirishdan farqlanadigan muhim belgisi muayyan guruh yoki alohida shaxsga yo‘naltirilganligidir. Ushbu metodni qo‘llash sinfning o‘quvchilarining shaxsga yo‘naltirilganligidir. Ushbu metodni qo‘llash sinfning o‘quvchilarining umumiy yoki jamoa a’zolarining shaxsiy xususiyatlarini bilishga asoslanadi. umumiy yoki jamoa a’zolarining shaxsiy xususiyatlarini bilishga asoslanadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ish olib borishda izohlashning elementar usul Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ish olib borishda izohlashning elementar usul va vositalari qo‘llaniladi: «SHunday harakat qilish kerak», «Hamma shunday va vositalari qo‘llaniladi: «SHunday harakat qilish kerak», «Hamma shunday qiladi». O‘smirlar bilan ishlaganda ma’naviy-axloqiy tushunchalarning ijtimoiy qiladi». O‘smirlar bilan ishlaganda ma’naviy-axloqiy tushunchalarning ijtimoiy ahamiyati va ma’nosini izohlash zarur. Izohlash quyidagi holatlarni yuzaga keltirish ahamiyati va ma’nosini izohlash zarur. Izohlash quyidagi holatlarni yuzaga keltirish uchun qo‘llaniladi:uchun qo‘llaniladi: 1) yangi ma’naviy-axloqiy sifatlar yoki xulq ko‘nikmalarini tarkib toptirish va 1) yangi ma’naviy-axloqiy sifatlar yoki xulq ko‘nikmalarini tarkib toptirish va mustahkamlash;mustahkamlash; 2) tarbiyalanuvchilarning sodir etilgan muayyan hodisa (masalan, sinf 2) tarbiyalanuvchilarning sodir etilgan muayyan hodisa (masalan, sinf o‘quvchilari ommaviy ravishda darsga kelmaganlari)ga to‘g‘ri, ongli munosabatni o‘quvchilari ommaviy ravishda darsga kelmaganlari)ga to‘g‘ri, ongli munosabatni hosil qilish.hosil qilish. Maktab amaliyotida izohlash ishontirishga tayanadi. Ishontirish vositasida o‘quvchi Maktab amaliyotida izohlash ishontirishga tayanadi. Ishontirish vositasida o‘quvchi ruhiyatiga sezilarsiz holda ta’sir etiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hamda ruhiyatiga sezilarsiz holda ta’sir etiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hamda o‘smirlar ishonuvchan bo‘lishadi. Pedagog ishontirishdan tarbiyalanuvchi ma’lum o‘smirlar ishonuvchan bo‘lishadi. Pedagog ishontirishdan tarbiyalanuvchi ma’lum ko‘rsatmani qabul qilishi zarur bo‘lgan vaziyatlarda foydalanadi. Mazkur metoddan ko‘rsatmani qabul qilishi zarur bo‘lgan vaziyatlarda foydalanadi. Mazkur metoddan boshqa metodlarning ta’sirini kuchaytirish uchun ham foydalaniladi.boshqa metodlarning ta’sirini kuchaytirish uchun ham foydalaniladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

MunozaraMunozara Munozara tarbiyalanuvchilarga hissiy-og‘zaki ta’sir ko‘rsatish asosida Munozara tarbiyalanuvchilarga hissiy-og‘zaki ta’sir ko‘rsatish asosida ularda ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan bahs-ularda ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan bahs- munozara usuli bo‘lib, siyosiy, iqtisodiy, madaniy, estetik va huquqiy munozara usuli bo‘lib, siyosiy, iqtisodiy, madaniy, estetik va huquqiy mavzular («Did haqida bahs», «Mashhur bo‘lish yo‘llari», «Biz mavzular («Did haqida bahs», «Mashhur bo‘lish yo‘llari», «Biz madaniyatli kishilarmizmi?» va hokazolar)da o‘tkaziladi. Munozara turli madaniyatli kishilarmizmi?» va hokazolar)da o‘tkaziladi. Munozara turli nuqtai nazarlar to‘qnashgan vaziyatda o‘quvchilarda ma’lum hodisaga nuqtai nazarlar to‘qnashgan vaziyatda o‘quvchilarda ma’lum hodisaga nisbatan ishonch hosil qilishga yordam beradi.nisbatan ishonch hosil qilishga yordam beradi. Munozara asosida turli qarashlar yotadi. Bahs ijobiy natija berishi uchun Munozara asosida turli qarashlar yotadi. Bahs ijobiy natija berishi uchun puhta tayyorgarlik ko‘rish maqsadga muvofiq. Munozara uchun mustaqil puhta tayyorgarlik ko‘rish maqsadga muvofiq. Munozara uchun mustaqil mulohaza va qarashni yuzaga keltiruvchi 5-6 ta savol tayyorlanadi. Ushbu mulohaza va qarashni yuzaga keltiruvchi 5-6 ta savol tayyorlanadi. Ushbu savollar bilan munozara ishtirokchilari oldindan tanishtiriladilar. Ba’zan savollar bilan munozara ishtirokchilari oldindan tanishtiriladilar. Ba’zan tarbiyachi munozara ishtirokchilarini o‘zi tayinlashi ham mumkin. tarbiyachi munozara ishtirokchilarini o‘zi tayinlashi ham mumkin. CHiqishlar jonli, erkin va qisq bo‘lishi zarur. Matnni yozish kerak emas, CHiqishlar jonli, erkin va qisq bo‘lishi zarur. Matnni yozish kerak emas, agar shunday holat yuz bersa munozara zerikarli tus oladi. Pedagog agar shunday holat yuz bersa munozara zerikarli tus oladi. Pedagog munozara ishtirokchilariga fikrlarini ihcham, asosli va dalillar asosida munozara ishtirokchilariga fikrlarini ihcham, asosli va dalillar asosida bayon etishga yordam beradi.bayon etishga yordam beradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Mashq va o‘rgatishMashq va o‘rgatish Mashq va o‘rgatish (faoliyatda mashqlantirish) metodlari Mashq va o‘rgatish (faoliyatda mashqlantirish) metodlari muayyan mashqyordamida bolalar faoliyatini oqilona, muayyan mashqyordamida bolalar faoliyatini oqilona, maqsadga muvofiq va har tomonlama puhta tashkil qilish, maqsadga muvofiq va har tomonlama puhta tashkil qilish, ularni axloq me’yorlari va xulq-atvor qoidalarini bajarishga ularni axloq me’yorlari va xulq-atvor qoidalarini bajarishga odatlantirishdir. Odatlar bolalikdan tarkib topadi va shaxs odatlantirishdir. Odatlar bolalikdan tarkib topadi va shaxs rivojlanishining keyingi bosqichlarida mustahkamlanib boradi.rivojlanishining keyingi bosqichlarida mustahkamlanib boradi. O‘qituvchi hamda ota-onalar bolalarda ijobiy odatlarning O‘qituvchi hamda ota-onalar bolalarda ijobiy odatlarning tarbiyalanib borayotganligini kuzatib borishlari kerak. tarbiyalanib borayotganligini kuzatib borishlari kerak. O‘quvchilar odatlarni o‘z yaqinlaridan meros qilib olmaydi, O‘quvchilar odatlarni o‘z yaqinlaridan meros qilib olmaydi, balki ular atrofdagilar bilan faol muloqotga kirishishlari tufayli balki ular atrofdagilar bilan faol muloqotga kirishishlari tufayli taqlid qilish, uzluksiz tarbiyani yo‘lga qo‘yish asosida tarkib taqlid qilish, uzluksiz tarbiyani yo‘lga qo‘yish asosida tarkib toptiriladi. Natijada odat harakterga aylanadi.toptiriladi. Natijada odat harakterga aylanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Mashq muayyan xatti-harakatlarniMashq muayyan xatti-harakatlarni Mashq muayyan xatti-harakatlarni ko‘p marotaba Mashq muayyan xatti-harakatlarni ko‘p marotaba takrorlashni o‘z ichiga oladi. Mashq va odatlantirish o‘quvchi takrorlashni o‘z ichiga oladi. Mashq va odatlantirish o‘quvchi uchun ongli, tjobiy jarayondir. Mashq natijasini ko‘nikma, uchun ongli, tjobiy jarayondir. Mashq natijasini ko‘nikma, odat, yangi bilimlar hosil qilinadi, o‘quvchining aqliy odat, yangi bilimlar hosil qilinadi, o‘quvchining aqliy qobiliyati rivojlanadi, ma’naviy-axloqiy sifatlari boyiydi, qobiliyati rivojlanadi, ma’naviy-axloqiy sifatlari boyiydi, hayotiy tajribasi ortadi. hayotiy tajribasi ortadi. O‘rgatish tarbiyalanuvchilar ijtimoiy xulq-atvor O‘rgatish tarbiyalanuvchilar ijtimoiy xulq-atvor ko‘nikmalari, odatlarini shakllantirish maqsadida rejali va ko‘nikmalari, odatlarini shakllantirish maqsadida rejali va izchil tashkil qilinadigan turli harakatlar, amaliy ishlardir.izchil tashkil qilinadigan turli harakatlar, amaliy ishlardir. O‘rgatish bir necha izchil harakatlar yig‘indisidir. O‘rgatish bir necha izchil harakatlar yig‘indisidir. O‘qituvchi bu harakatlarni ko‘rsatib berishi, tushuntirishi, O‘qituvchi bu harakatlarni ko‘rsatib berishi, tushuntirishi, kuzatishi lozim.kuzatishi lozim. Tarbiya amaliyotida mashq qilishning turli hili mavjud:Tarbiya amaliyotida mashq qilishning turli hili mavjud: www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1) faoliyatda mashq qilish;1) faoliyatda mashq qilish; 2) kun tartibi mashqlari;2) kun tartibi mashqlari; 3) maxsus mashqlar.3) maxsus mashqlar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Faoliyatda mashqFaoliyatda mashq Faoliyatda mashq qilish mehnat, ijtimoiy hamda jamoa faoliyatini tashkil Faoliyatda mashq qilish mehnat, ijtimoiy hamda jamoa faoliyatini tashkil etish va o‘zaro munosabatni yo‘lga qo‘yish odatlarini tarbiyalashga etish va o‘zaro munosabatni yo‘lga qo‘yish odatlarini tarbiyalashga qaratilgandir. Kun tartibi mashqlari belgilangan kun tartibiga amal qilish, qaratilgandir. Kun tartibi mashqlari belgilangan kun tartibiga amal qilish, shu bilan bog‘liq istak va harakatlarni boshqarish, ish va bo‘sh vaqtdan shu bilan bog‘liq istak va harakatlarni boshqarish, ish va bo‘sh vaqtdan to‘g‘ri foydalanish odatiga o‘rgatadi. Maxsus mashqlar madaniy xulq to‘g‘ri foydalanish odatiga o‘rgatadi. Maxsus mashqlar madaniy xulq ko‘nikma va malakalarini hosil qiladi, mustahkamlaydi.ko‘nikma va malakalarini hosil qiladi, mustahkamlaydi. Topshiriq o‘quvchilarda mehnat, ijtimoiy xulq va hayotiy tajriba Topshiriq o‘quvchilarda mehnat, ijtimoiy xulq va hayotiy tajriba ko‘nikmalarini shakllantirish maqsadida qo‘llaniladigan usul. ko‘nikmalarini shakllantirish maqsadida qo‘llaniladigan usul. o‘quvchilarning topshiriqlarni jamoa bo‘lib bajarishlari ularda ijtimoiy o‘quvchilarning topshiriqlarni jamoa bo‘lib bajarishlari ularda ijtimoiy xulq tajribalarini shakllantirishda alohida ahamiyatga ega. o‘quvchilar o‘z xulq tajribalarini shakllantirishda alohida ahamiyatga ega. o‘quvchilar o‘z kuchlarini umum ishiga sarflashga, jamoa uchun mas’uliyatni his etishga kuchlarini umum ishiga sarflashga, jamoa uchun mas’uliyatni his etishga o‘rganadilar, mehnat qilish o‘quvchilarning harakatlarini shakllantiradi, o‘rganadilar, mehnat qilish o‘quvchilarning harakatlarini shakllantiradi, mustahkamlaydi.mustahkamlaydi. Pedagogik talab turli xatti-harakatlarni bajarish hamda faoliyatda Pedagogik talab turli xatti-harakatlarni bajarish hamda faoliyatda ishtirok etish jarayonida o‘quvchi tomonidan amal qilinishi zarur bo‘lgan ishtirok etish jarayonida o‘quvchi tomonidan amal qilinishi zarur bo‘lgan ijtimoiy xulq-atvor me’yorlari. pedagogik talab tarbiyaning eng muhim ijtimoiy xulq-atvor me’yorlari. pedagogik talab tarbiyaning eng muhim usullaridan biridir. pedagogik talab ma’lum harakatlarni rag‘batlantiruvchi usullaridan biridir. pedagogik talab ma’lum harakatlarni rag‘batlantiruvchi yoki to‘htatuvchi hamda o‘quvchini oqilona harakatlarni bajarishga yoki to‘htatuvchi hamda o‘quvchini oqilona harakatlarni bajarishga undovchi harakterga ega bo‘lishi mumkin. undovchi harakterga ega bo‘lishi mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Rag‘batlantirishRag‘batlantirish Rag‘batlantirish tarbiyalanuvchining xatti-harakati va Rag‘batlantirish tarbiyalanuvchining xatti-harakati va faoliyatiga ijobiy baho berish asosida unga ishonch bildirish, faoliyatiga ijobiy baho berish asosida unga ishonch bildirish, ko‘ngilini ko‘tarish va uni qo‘llab-quvvatlash usulidir. ko‘ngilini ko‘tarish va uni qo‘llab-quvvatlash usulidir. O‘qituvchi har bir o‘quvchi shaxsida ro‘y berayotgan ijobiy O‘qituvchi har bir o‘quvchi shaxsida ro‘y berayotgan ijobiy o‘zgarishlarni anglash olishi zarur. SHundagina o‘quvchi o‘zgarishlarni anglash olishi zarur. SHundagina o‘quvchi o‘zining kamolga etayotganligini his qiladi, unda o‘z kuchiga o‘zining kamolga etayotganligini his qiladi, unda o‘z kuchiga nisbatan ishonch paydo bo‘ladi. Uni hurmat qilishadi, unga nisbatan ishonch paydo bo‘ladi. Uni hurmat qilishadi, unga ishonishadi, uning fikrlari bilan qiziqishadi, unga quloq ishonishadi, uning fikrlari bilan qiziqishadi, unga quloq solishadi, demak, u jamoada o‘z o‘rniga ega. O‘qituvchi ana solishadi, demak, u jamoada o‘z o‘rniga ega. O‘qituvchi ana shunday holatning yuzaga kelishi uchun rag‘batlantiruvchi shunday holatning yuzaga kelishi uchun rag‘batlantiruvchi usullardan foydalanadi. usullardan foydalanadi. Har qanday rag‘batlantirish mavjud pedagogik talablarga Har qanday rag‘batlantirish mavjud pedagogik talablarga muvofiq bo‘lishi, ketma-ket bo‘lmasligi zarur, shuningdek, muvofiq bo‘lishi, ketma-ket bo‘lmasligi zarur, shuningdek, o‘quvchini yoki uning xatti-harakatlarini haddan oshirib o‘quvchini yoki uning xatti-harakatlarini haddan oshirib maqtash, boshqa o‘quvchilarga taqqoslash, ularni maqtash, boshqa o‘quvchilarga taqqoslash, ularni kamsitmaslik, talabchanlikni bo‘shashtirmaslik kabi kamsitmaslik, talabchanlikni bo‘shashtirmaslik kabi shartlarga muvofiq qo‘llaniladi.shartlarga muvofiq qo‘llaniladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Rag‘batlantirishRag‘batlantirish Jazolash Jazolash tarbiyalanuvchining xatti-harakati va faoliyatiga Jazolash Jazolash tarbiyalanuvchining xatti-harakati va faoliyatiga salbiy baho berishdir. salbiy baho berishdir. Jazo ham o‘quvchining individual xatti-harakatlari va Jazo ham o‘quvchining individual xatti-harakatlari va umumjamoaning faoliyati uchun qo‘llaniladigan eng so‘nggi umumjamoaning faoliyati uchun qo‘llaniladigan eng so‘nggi tarbiya usuli. Jazo choralarini qo‘llashda jismoniy jazo, urish, tarbiya usuli. Jazo choralarini qo‘llashda jismoniy jazo, urish, kaltaklash kabi usullardan foydlanish mumkin emas, o‘quvchini kaltaklash kabi usullardan foydlanish mumkin emas, o‘quvchini qo‘rqitish, g‘azablantirish ham ijobiy natija bermaydi. Aksincha, qo‘rqitish, g‘azablantirish ham ijobiy natija bermaydi. Aksincha, o‘quvchi qo‘rqqanda yolg‘on gapirishni o‘rganadi, ikki yuzlamachi o‘quvchi qo‘rqqanda yolg‘on gapirishni o‘rganadi, ikki yuzlamachi bo‘lib qoladi.bo‘lib qoladi. Tanbeh berish – eng muhim jazo chorasi. O‘qituvchi o‘qituvchiga Tanbeh berish – eng muhim jazo chorasi. O‘qituvchi o‘qituvchiga yuzma-yuz turib tanbeh beradi, buni kundaligiga yozib qo‘yish yuzma-yuz turib tanbeh beradi, buni kundaligiga yozib qo‘yish mumkin.mumkin. Ogohlantirish – sodir etilishi mumkin bo‘lgan muayyan xatti-Ogohlantirish – sodir etilishi mumkin bo‘lgan muayyan xatti- harakatlarning oldini olish maqsadida qo‘llaniladi.harakatlarning oldini olish maqsadida qo‘llaniladi. Hayfsan berish – o‘quvchining ma’lum xatti-harakatlarini qat’iy Hayfsan berish – o‘quvchining ma’lum xatti-harakatlarini qat’iy choralar asosida baholash. Agar tanbeh va ogohlantirish kutilgan choralar asosida baholash. Agar tanbeh va ogohlantirish kutilgan natijani bermasa, o‘quvchi belgilangan intizomni buzaversa, uning natijani bermasa, o‘quvchi belgilangan intizomni buzaversa, uning aybi qay darajada bo‘lishi va intizomni qanday sharoitda aybi qay darajada bo‘lishi va intizomni qanday sharoitda buzganligini inobatga olib unga hayfsan e’lon qilish mumkin.buzganligini inobatga olib unga hayfsan e’lon qilish mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

UyaltirishUyaltirish Uyaltirish - o‘quvchining ma’lum xatti-harakatlariga jamoa yoki uning Uyaltirish - o‘quvchining ma’lum xatti-harakatlariga jamoa yoki uning tarbiyasi uchun mas’ul bo‘lgan sub’ektlar (ota-onalar, vasiylar, jamoatchilik tarbiyasi uchun mas’ul bo‘lgan sub’ektlar (ota-onalar, vasiylar, jamoatchilik vakillari va boshqalar) oldida baho berish. Odamning eng nozik vakillari va boshqalar) oldida baho berish. Odamning eng nozik sezgilaridan biri uyat, or-nomus va sharm-hayodir. Odamda insonda izzat-sezgilaridan biri uyat, or-nomus va sharm-hayodir. Odamda insonda izzat- nafs, odamiylik qancha kuchli bo‘lsa, avvalo, o‘zini hurmat qilsa, unda or-nafs, odamiylik qancha kuchli bo‘lsa, avvalo, o‘zini hurmat qilsa, unda or- nomus, uyat shunchalik kuchli bo‘ladi. Bolalarni tarbiyalashda shu his-nomus, uyat shunchalik kuchli bo‘ladi. Bolalarni tarbiyalashda shu his- tuyg‘ularni ehtiyotkorlik bilan o‘stirish lozim, lekin hadeb uyaltiraverish va tuyg‘ularni ehtiyotkorlik bilan o‘stirish lozim, lekin hadeb uyaltiraverish va qizirtiraverish yaramaydi. Bundan oqilona va o‘z o‘rnida foydalanish kerak, qizirtiraverish yaramaydi. Bundan oqilona va o‘z o‘rnida foydalanish kerak, shundagina ijobiy natijaga umid qilish mumkin.shundagina ijobiy natijaga umid qilish mumkin. Jazo puhta o‘ylab qo‘llanilishi lozim, aksincha, jahl ustida jazolash mumkin Jazo puhta o‘ylab qo‘llanilishi lozim, aksincha, jahl ustida jazolash mumkin emas. Jazolar yakka harakterda, ya’ni, birgina usulni qo‘llash asosida emas. Jazolar yakka harakterda, ya’ni, birgina usulni qo‘llash asosida bo‘lsin, o‘quvchining aybiga mos, muvofiq bo‘lishi, tez-tez qo‘llanilmasligi, bo‘lsin, o‘quvchining aybiga mos, muvofiq bo‘lishi, tez-tez qo‘llanilmasligi, jazolanuvchida jazoning to‘g‘ri belgilanganligiga nisbatan shubha jazolanuvchida jazoning to‘g‘ri belgilanganligiga nisbatan shubha tug‘ilmasin va ular o‘z ayblarini sezsin. Jamoada muhokama qilish va jamoa tug‘ilmasin va ular o‘z ayblarini sezsin. Jamoada muhokama qilish va jamoa tomonidan qo‘llab-quvvatlangan jazo berilsa, uning ta’sir kuchi yanada tomonidan qo‘llab-quvvatlangan jazo berilsa, uning ta’sir kuchi yanada oshadi. Barcha holatlarda ham jazo tarbiyalanuvchining jismoniy va ruhiy oshadi. Barcha holatlarda ham jazo tarbiyalanuvchining jismoniy va ruhiy azob-uqibatlariga solmasligi, uni tahqirlamasligi, sha’nini erga urmasligi azob-uqibatlariga solmasligi, uni tahqirlamasligi, sha’nini erga urmasligi kerak. kerak. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Hulosa qilibHulosa qilib Hulosa qilib aytganda yuqorida ta’riflangan tarbiyaning Hulosa qilib aytganda yuqorida ta’riflangan tarbiyaning umumiy metodlari o‘quvchilarga pedagogik ta’sir ko‘rsatish umumiy metodlari o‘quvchilarga pedagogik ta’sir ko‘rsatish sohalarini qamrab olmaydi. sohalarini qamrab olmaydi. Pedagogika fani va amaliyoti har doim rivojlanib borar Pedagogika fani va amaliyoti har doim rivojlanib borar ekan, unga muvofiq ravishda tarbiya jarayoni ham ekan, unga muvofiq ravishda tarbiya jarayoni ham takomillashib boraveradi.takomillashib boraveradi. Bu Bu guruhlaro‘znavbatidabirqatortarbiyaelementlaridantashkiletguruhlaro‘znavbatidabirqatortarbiyaelementlaridantashkilet adi.CHunonchi, shaxsonginishakllantirishmetodlariga: adi.CHunonchi, shaxsonginishakllantirishmetodlariga: hikoya, tushuntirish, izohlash, ma’ruza, etiksuhbat, hikoya, tushuntirish, izohlash, ma’ruza, etiksuhbat, ishontirish, nasihat, yo‘riqnoma, munozara, ma’ruza, ishontirish, nasihat, yo‘riqnoma, munozara, ma’ruza, namuna; namuna; faoliyatnitashkiletishvaijtimoiyxulqnishakllantirishmetodlarifaoliyatnitashkiletishvaijtimoiyxulqnishakllantirishmetodlari gamashqlantirish, odatlantirish, pedagogiktalablar, gamashqlantirish, odatlantirish, pedagogiktalablar, jamoatfikri, topshiriq, tarbiyalovchivaziyat; jamoatfikri, topshiriq, tarbiyalovchivaziyat; xulqvafaoliyatnirag‘batlantirishmetodlariga: musobaqa, xulqvafaoliyatnirag‘batlantirishmetodlariga: musobaqa, rag‘batlantirishvajazolashkiradi.rag‘batlantirishvajazolashkiradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

E’TIBORINGIZ UCHUN E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMATRAXMAT www.arxiv.uz

O'xshashlar

O‘zbekistonda ta'lim-tarbiya metodlari

Alisher Navoiy ta’lim tarbiya haqida

Pestoloststi ta`lim tarbiya haqida qarashlari

Mafkuraviy tarbiya

Nazariy o’qitish metodlari