Sharq va g’arb mutafakkirlarining yosh avlodni tarbiyalashga oid qarashlari - Pedagogika - Slaydlar

Sharq va g’arb mutafakkirlarining yosh avlodni tarbiyalashga oid qarashlari

Yuklangan vaqt:

17.06.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

470.1943359375 KB

Ko'chirib olish

Sharq va g’arb mutafakkirlarining yosh avlodni tarbiyalashga oid qarashlari

Reja: 1. Abu Nasr al Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, til va nutqqa oid qarashlari. 2. Abdulla Avloniyniung yosh avlodga tarbiya berish haqidagi qarashlari. 3. Yan Amos Komenskiyning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlantirishiga oid qarashlari. 4. K.D.Ushinskiy bolalarga ona tili ni birlamchi o‘rgatish asoschisi.

Abu Nasr al Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, til va nutqqa oid qarashlari. Ta’lim va tarbiya muammosi juda qadimdan mavjud. U o‘rta asrlardagi g’arb va sharq mutafakkirlarining asarlarida ko‘rib chiqilgan. O‘sha davrlarning buyuk mutafakkirlari Abu Nasr al- Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy, Jaloliddin Dovoniy, Alisher Navoiy va boshqalar feodal zulm va mutaasib ruhoniylarning qattiq qarshiligiga qaramasdan jahon fani, madaniyati, maorifiga beqiyos hissa qo‘shdilar.

Sharqining qomusiy mutafakkiri Abu Nasr al-Forobiy (873-950) insonni har tomonlama takomillashtirish, ularni umumiy baxt-saodatga yetaklash yo‘llari va usullarini o‘zining ijtimoiy- siyosiy ta’limoti markaziga qo‘yadi, bu esa uning dunyoqarashlarning umuminsoniy asosga egaligidan dalolat beradi. Aynan shunday maqsadlar Forobiyning shaxsni tarbiyalash va ta’lim berish, uni takomillashtirish hamda uning ijtimoiy muammolarni hal etishdagi faol roliga nisbatan dunyoqarashlarining bosh mazmunini tashkil etadi. Uning fikriga ko‘ra, ta’lim va tarbiya oilada, o‘qituvchi yordamida maktabda va yaxshilikka asoslangan jamiyatda uning rahbari yordamida amalga oshirilishi mumkin.

Forobiy inson baxt – saodatga erishuvi uchun ularni baxtli – saodatli qila oladigan jamoa rahbari bo‘lishi kerak deydi. U fozil shaharni boshqaradigan Hokim tabiatdan: sog’ – salomat bo‘lib, o‘z vazifasini bajarishda hech qanday qiyinchilik sezmasligi, tabiati nozik, farosatli, xotirasi mustahkam, zehni o‘tkir, o‘z fikrini tushuntira oladigan notiq, bilim-ma’rifatga havasli, taom yeyishda, ichimlikda, ayollarga yaqinlik qilishda ochofat emas, aksincha, o‘zini tiya oladiga bo‘lishi (qimor yoki boshqa o‘yinlardan) zavq, huzur olishdan uzoq bo‘lishi, haq va haqiqatni, odil va haqgo‘y odamlarni sevadigan, yolg’onni va yolg’onchilarni yomon ko‘radigan, o‘z qadrini biluvchi va oriyatli bo‘lishi, mol dunyo ketidan quvmaydigan, adolatparvar, qatiyatli, sabotli, jur’atli, jasur bo‘lishi muhimligini qayd etadi.

Ibn Sino (980 - 1037) pedagogika masalalariga ijodiy yondashgan. U bola tabiatini nafaqat tabib, balki yetuk pedagog sifatida ham chuqur bilishini namoyon qilgan. Olimning bolalarga ta’lim va tarbiya berish haqidagi ko‘plab fikrlari o‘zining chuqurligi, insonparvarlik ruhi bilan yo‘g’rilganligi va tarbiyadek murakkab muammoni to‘g’ri talqin qilishi bilan kishini lol qoldiradi. Ibn Sino taklif qilgan tarbiya va ta’lim mazmuni aqliy tarbiya, jismoniy sog’lomlashtirish, estetik tarbiya, axloqiy tarbiya va hunar o‘rgatishni o‘z ichiga oladi.

Abdulla Avloniy (1878-1934) - jamoat va siyosat arbobi, shoir hamda pedagog bo‘lib, Abdulla Avloniyning yosh avlodga tarbiya berish haqidagi qarashlari. Abdulla 1908 yilda kambag’allarning farzandlari uchun maktab ochadi. Uning o‘zi shu maktabda yangi ta’lim usullarini qo‘llagan holda ona tilidan dars beradi. Avloniyning Maktabgacha ta’lim vazirligi sohasidagi faoliyati uning yozuvchi va shoir, iqtidorli yoshlar teatrining tarbiyachisi hamda sahnalashtiruvchi rejissyori sifatidagi faoliyati bilan uzviy bog’liqdir. Abdulla Avloniy o‘zbek qizlariga ta’lim-tarbiya berish va ular uchun maxsus maktablar tashkil etish muammosiga alohida e’tibor beradi. Ushbu yillarda Avloniy «Adabiyot» (I-IV-kitoblar), «Turkiy guliston», «Maktab gulistoni» kabi kitoblarini yozadi va chop etadi.

Yan Amos Komenskiyning maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirishga oid qarashlari. Buyuk slavyan pedagogi Yan Amos Komenskiy (1592-1670) G’arbning buyuk olimlaridan biri hisoblanadi. Uning pedagogik tizimi o‘sib kelayotgan avlodni insoniylik, tinchliksevarlik, tenglik va birodarlik ruhida tarbiyalash g’oyalari bilan yo‘g’rilgan. Yan Komenskiyning pedagogik merosi ulkan va ko‘p qirralidir. Olimning chop etilgan falsafiy va pedagogik asarlari uning tarixiy ahamiyatini belgilab berdi. «Onalar maktabi»da qayd etilgan bolani dastlab oilada tarbiyalash va rivojlantirish g’oyalari bugungi kunda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan.

K.D.Ushinskiy bolalarga ona tilini birlamchi o‘rgatish asoschisi. Rus pedagogi K.D.Ushinskiy (1824-1870) rus burjua-demokratik pedagogikasi, xususan, maktabgacha pedagogikaning asoschisi hisoblanadi. U bolalarni maktabgacha tarbiyalash nazariyasi va amaliyoti masalalarini boshlang’ich ta’lim muammosi bilan bog’lagan. Ushinskiy pedagogika tizimining asosiy yetakchi g’oyasi xalqona tarbiya g’oyasi hisoblanadi, bunda u har bir xalqning u yashaydigan va mehnat qiladigan tarixiy, tabiiy shart-sharoitlari bilan bog’liq bo‘lgan o‘ziga xosligini tushunadi. Ushinskiy ona tili - xalqonalikning eng yaxshi ifodasi deb tan olgan hamda ta’lim va tarbiya ishida ona tili asosiy o‘rinni egallashi lozim, deb hisoblagan.

K.D.Ushinskiy ona tilini Birlamchi o‘qitishning uchta asosiy maqsadlarini shakllantirgan: 1.So‘z imkoniyatlarini rivojlantirish; 2.Bolaga fikrni ifodalash uchun ona tilining eng yaxshi shakllaridan foydalanishni o‘rgatish, bolalarni ona tilining boyliklarini egallashga jalb qilish. 3.Til qonunlarini, uning grammatikasini o‘rganish.

Ushinskiy 6 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini tavsiflar ekan, u bolalar bilan mashg’ulot o‘tkazishning turli shakllarini taklif qilgan:  bolaga narsalarning xususiyatlarini ko‘rishda, 6 yoshga kelib esa narsalar juftligini bir-biriga taqqoslash, ular o‘rtasidagi umumiylik va farqlarni topishda yordam beruvchi mashqlar;  suratlar asosida hikoya qilish, bu bolalarga savollarga javob berish, so‘ngra esa ravon, tushunarli va erkin hikoya qilib berishni o‘rgatadi;  bolalarni o‘qish va yozishga tayyorlovchi amaliy mashqlar.

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar: 1.Fozil shaharni boshqaradigan Hokim qanday hislatlarga ega bo‘lmog’i lozim? 2.Ibn Sino nima uchun bolani onasi emas, balki tarbiyachi tarbiyalashi lozim degan fikrni aytadi? 3.Abdulla Avloniyniung yosh avlodga tarbiya berish haqidagi qarashlari? 4.K.D.Ushinskiy ona tilini birlamchi o‘qitishning uchta asosiy maqsadlarini shakllantirgan. Ularni sanab o‘ting. 5.Bolalarga ona tilini birlamchi o‘rgatish asoschisi kim?

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. O‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi».Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: 1997. -46 b. 2. O‘zb. Res. Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. T.:- 2016y. 29- dekabr. 3. Sog‘lom ona va bola yili” Davlat dasturi T.: -2016 yil 4. «Ilk qadam» davlat o’quv dasturi. –T.: 2022 5. Kadirova R.M. Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda dialogik nutqni rivojlantirishning omillari (o’quv qo‘llanma). –T.: TDPU, 2002 6. Bolalar uchun she’r va Nutq o‘stirish (Bolalar bog’chalari topishmoqlar to‘plami). T.: 7. F.R.Qodirov “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi ruhiy omillar” Toshkent. “Istiqlol”2016 yil. 8. D.R.Babayeva “Nutq o’stirish metodikasi” Toshkent 2019-yil 9. Maktabgacha yoshdagi bolalar ilk rivojlanishiga qo’yiladigan davlat talablari.

O'xshashlar

Sharq allomalarining pedagogik qarashlari

Boshlang‘ich ta’limda tarbiya jarayonining mazmuni va mohiyati

Abu Nasr Farobiyning ta’lim-tarbiyaga oid qarashlari

Ta`lim olish bo`yicha sharq va g`arb olimlarining qarashlari

Avazxon Yusufxon o’g’li Abu Abdulloh Rudakiyning axloqiy qarashlari