logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Pedagogika
  4. Sharq allomalarining pedagogik qarashlari

Sharq allomalarining pedagogik qarashlari

Yuklangan vaqt:

29.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4851.7431640625 KB
Ko'chirib olish
Sharq allomalarining pedagogik qarashlari Beruniy, Farobiy, Ibn Sino, Alisher Navoyi, Mirzo Ulug’bek va h.k. Reja:  Markaziy Osiyoda ibtidoiy jamoa davridagi bola tarbiyasi  Imom Ismoil al-Buxoriy, Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Yusuf Xos Xojib, Navoiy va boshqa mutafakkirlarning axloqiy- ma’rifiy merosi, pedagogik qarashlari   Markaziy Osiyoda ibtidoiy jamoa davridagi bola tarbiyasi Tabiatning Oliy mahsuli , siymosi inson o’z aql-zakovati bilan o&#39;zini himoya qiladigan mustaqil, erkin qilib yaratilgan. Shuning  uchun tabiat hodisalari , jarayonlarini o&#39;rganish ulardan yashash uchun oqilona foydalanish asosida insonlar sekin-asta madaniylashuvi, ijtimoiylashuvi asosida ma’naviy qadriyatlar  shakllana boshlagan , rivojIana boshlagan. Ilk davrlarda ta&#39;lim yoshlarga, ota-onalarning yashash  uchun tabiatdan foydalanishi , uy-ro&#39;zg’or yuritish, o&#39;zaro  va tabiatga munosabat axloqi , odobi sifatida shakllana boshlagan bo&#39;lsa, bilimlar hajmi kengaya boshlagach ehtiyoj maxsus tarbiyachilarga ehtiyoj tug&#39;ila boshlangan. Ma&#39;lum qabila, ta&#39;lim-tarbiya qoidalari majmuasi kontseptsiyalarida ko&#39;p hollarda alohida kishilar tomonidan tüomillashtirilgan. Shuning uchun han ta&#39;lim kontseptsiyalarida ma&#39;lum muallifning nomi bilan bog&#39;lanmaydi. Forobiy pedagogik qarashlarini, ta’lim- tarbiya haqidagi ta’limotini o’rganishda inson xislatlari to’g’risidagi falsafiy fikrlari nihoyat muhim ahamiyat kasb etadi. Forobiy o’zining falsafiy qarashlarida odamning tuzilishini, ruhiyatini, madaniy va ma’naviy olamini o’rganishga ahamiyat beradi. Uning ta’limotida, inson barcha boshqa jismlarda bo’lmagan qobiliyat va kuchga, ruhiy quvvatga, aql va so’zlash qobiliyatiga egaligi bu kuch uni tabiyatiga boshqa jisnlardan ajratib turishi va uning ustidan hokim bo’lish imkoniyatini berganligi namoyon bo’ldi. Farobiy bu dunyoqarashida narsa- hodisalarni bilish, inson aqlini bilim bilan boyitish uni ilmli, ma’rifatli qilish uchun xizmat qiluvchi ruhiy jarayonlarga alohida e’tibor beradi. U o’zining “Baxt- saodatga erishuv haqida” , “Fanlarning tasnifi” , “ Falsafani o’zganishdan oldin nimani bilish kerakligi to’g’risida” , “Ilmlar va sanatlar fazilati” kabi ko’plab risolalarida insonning ma’naviy rivojlanishi ilm ma’rifatga bog’liqligini ta’kidlaydi. Abu Rayhon Beruniy bilim umuminsoniy qadiryatlarni o’rganishning kaliti ekanligini alohida ta’kidlaydi. Ilm- ma’rifatli odam jamiyat taqdiri, insonlar taqdiri uchun kurashuvchan, kurashuvchan, barcha yomonliklardan uzoqdir. “Ilmning foydasi ochko’zlik bilan oltin- kumush to’plash uchun bo’lmay, balki u orqali inson uchun zarur narsalarga ega bo’lishdir” . Umuman, Abu Rayhon Beruniy ilm- fanning buyuk homiysi va muxlisi sifatida mamlakatning obodonchiligi ilm- fanning gullashida, odamning baxti esa uning bilim va ma’rifatida deb bildi. Yaratgan asarlarida u ta’lim- tarbiyaga doir She’r va hikmatlardan misollar keltirib, ular orqali har bir inson o’z qalbining farmoyishiga ko’ra xayr- ergulikka intilishi, sun’iy obro’, shuhrat qozonish uchun muruvvat va sharofat ko’rsatmasligi kerakligni ta’kidlaydi Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig” asarida aqliy , axloqiy , mehnat, jismoniy va nafosat tarbiyasiga doir fikrlari katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir. U insonni ulug’laydi. Uning fikricha, insonning ulug’ligi aql- idroki, so’zlash qobiliyati, bilimi, uquvi, hunarga egaligidadir. Adib o’quv va bilimni farqlaydi: o’quv tug’ma ravishda inson ruhiyatida mavjuddir, bilim esa o’qish- o’rganish va mehnat tufayli egallanadi. Agar ularning har ikkisi o’zaro birlashsa, insonning qadri ortadi: Zakovat qayerda bo’lsa, ulug’lik bo’ladi, Bilim kimda bo’lsa, buyuklik bo’ladi. Zakovatli uqadi, bilimli biladi, Bilimli, zakovatli tilakka yetadi. Yusuf Xos Hojib ta’lim va tarbiyaning uzviy bog’liq holda bo’lishini tavsiya etadi, o’g’il bolalarning bir necha san’at turlarini va hunarlarni tugal o’rganmog’I lozimligini ta’kidlaydi. Bu, ularning kelajak hayotlari, jamiyat rivoji uchun zarurligini aytadi. Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi yosh avlodni hayotga tayyorlash, ular tarbiyasini samarali amalga oshirish ehtiyojidan kelib chiqadi. Bu ehtiyoj tarbiya borasida orttirilgan tajribalar to’plangandan keyin o’sha tajribalarni umumlashtirish, yoshlar tarbiyasi haqida qonun – qoidalarni ishlab chiqish zaruratini taqozo etadi. Avvalo pedagogikaning nazariy kurtaklari falsafa negizida paydo bo’ladi. Ta’lim-tarbiya masalalari hamisha mutafakkir, yozuvchi, olimlar xayolini band qilib kelgan. Ular o’zlarini bola tarbiyasi, ularni barkamol inson qilib tarbiyalash haqidagi yorqin mulohazalari bilan pedagogik fikrlar ravnaqiga ulush qo’shganlar. Masalan: Nizomulmulkning <<Siyosatnoma>>, Nosir Xisravning <<Saodatnoma>>, Ahmad Yugnakiyning <<Hibatul- Haqoyiq>>, Alisher Navoiyning <<Mahbub – ul qulub >>, Yusuf Xos Hojibning <<Qutadg’u bilig>> asarlari bevosita odob, axloqqa daxldordir. Mirzo Ulug’bekning pedagogik g’oyalari va ma’rifatparvarlik  xizmatlari Movаrounnаhr vа Xurosonning boy vа seiqirrа mаdаniyati vа islom dunyosining mа’nаviy аn’аnаlаrigа suyangаn hаmdа o’z dаvrining mаdаniy tаjribаlаridаn to’lа foydаlаnib, uni o’zlаshtirgаn Ulug’bek mаmlаkаtning rаvnаqi, аyniqsа uning mа’nаviy kаmolotidа ilm-fаnning vа sаn’аtning nаqаdаr muhimligini yaxshi tushunаrdi. Ulug’bek mаmlаkаtning siyosiy vа iqtisodiy hаyotini boshqаrish bilаn bir qаtordа, ilmiy ishlаr bilаn shug’ullаnаdi, olimlаrning munozаrаlаridа fаol qаtnаshаdi. Mаnbаlаrdаn keltirilgаn mа’lumotlаrgа qаrаgаndа, Ulug’bek o’tmishdoshlаri Аh mаd Fаrg’oniy, Аbu Nаsr Forobiy, Muso Xorаzmiy, Аbu Rаyhon Beruniy vа Ibn Sino аsаrlаrini bаtаfsil o’rgаnаdi, Bu buyuk mutаfаkkirlаrning аsаrlаri orqаli u qаdimgi yunon olimlаri Аflotun, Аrаstu, Gippаrx, Ptolomeylаrning mumtoz аsаrlаri bilаn hаm tаnishаdi. Sаmаrqаnddа o’z аtrofidа to’plаngаn olimlаrning bevositа ishtiroki vа yordаmidа Ulug’bek 1424-1428-yillаrdа shаhаr yaqinidа Qbirаhmаt аnhori bo’yidа rаsаdxonа qurdirdi. Doirа shаklidа bino qilingаn bu ulkаn imorаtning аylаnаsi 47 metr, bаlаndligi 31 metr edi. Bobo’rning yozishichа, u uch qаvаtli bo’lgаn. Binoning sirti koshin vа sirli pаrchinlаr bilаn qoplаngаn. Binoning ichki sаhni sudsi fаxriy (sekstаnt) vа koridorlаr bilаn to’rt qismlаrgа аjrаtilgаn. Rаsаdxonа ichki devorlаridа koinot-u Еr shаrining umumiy mаnzаrаsi tаsvirlаngаn bo’lib, shu tufаyli bu mаvzu аholi o’rtаsidа «Hаqshi jаhon» degаn nom bilаn shuhrаt topаdi. Sharqning ulkan qomusiy olimi, jahon ilmi va pedagogik fikrlarining eng mashhur namoyondalaridan Abu Ali al- Husayn ibn Abdulloh ibn Sino (980-1037) ta’lim-tarbiya masalariga jiddiy va ijodiy yondashgan. Olimning bolani tarbiyalash va o‘qitish haqidagi pedagogik - psixologik qarashlari o‘zining chuqurligi, insonparvarligi va teranligi bilan kishini hayratda qoldiradi. Ibn Sino  “Risolat at- tayr”  (“Qush”),  “Xayy ibn Yaqzon”, (“Uyg‘oq o‘g‘li tirik”),  “Donishnoma” kabi asarlarida o‘zining pedagogik va psixologik qarashlarini ifodalaydi. Masalan, u “Hayy ibn Yaqzon” asarida yoshlarni do‘stlikka, bilim o‘rganishga chaqiradi: “... bir-biringizdan bilim o‘rganib, kamol topishingiz uchun dil pardasini ochib tashlang”. Shuningdek, alloma shaxs fe’l-atvorini, tabiatini chuqurroq tushunish uchun farosat ilmining, ya’ni ilmiy mantiqni bilishga da’vat qiladi. Chunki ilmiy-mantiq shaxs didini o‘stiradi, fikr doirasini kengaytiradi. U bu haqda shunday deydi: “Farosat ilmi foydasi naqd ilmlardandir. Bu ilmni bilib olsang, u senga kishilarning pinhoniy fe’l-atvorini bildiradi. Farosat ilmidan bahramand bo‘lsang, juda o‘tkir bo‘lib ketasan”. Mutafakkir axloqlilikning eng muhim mezoni odob deb hisoblaydi. Odobli, axloqli bo&#39;lish insonga atrofdagi kishilar o&#39;rtasida muayyan mavqe hamda hurmatga sazovor bo&#39;lishga yordam beradi. Odobga ega bo&#39;lishning inson hayotidagi rolini ko&#39;rsatib berar ekan, Alisher Navoiy shunday fikrlarni ifoda etadi: “Adab kichik yoshdagilarni ulug&#39;lar duosiga sazovor etad i va u duo barakati bilan umrbod bahramand bo&#39;ladi. Adab, kichkinalar mehrini ulug&#39;lar ko&#39;ngliga soladi va u muhabbat ko&#39;ngilda abadiy qoladi”. Alisher Navoiyning asarlaridagi Farhod, Shirin, Layli, Dilorom, Qays, Shopur kabi ijobiy qahramonlar umuminsoniy tarbiya asosida tarbiyalanganlar, kamtarin, odobli, or-nomusli insonlardir. Bu qahramonlar orqali yoshlarni ulardan ibrat olishga chorlaydi. Alisher Navoiyning barcha asarlari yoshlar tarbiyasi uchun muhim xazina hisoblanadi. U o’z asarlarida har bir so’zdan unumli va o’rinli foydalana olgan. Har bir hikmati biz uchun ibratlidir. Alisher Navoiyning hayoti va merosi yoshlarda umuminsoniy fazilatlarni tarbiyalashda bizga har tomonlama namuna bo’ladi. Ulug’ shoir o’zining ta’lim-tarbiyaga oid fikr- mulohazalari bilan barkamol avlod tarbiyasiga katta hissa qo’shdi, umuminsoniy fazilatlar to’g’risidagi fikrlari hozirgi davrimiz uchun ham muhimdir. E’tiboriz uchun rahmat

O'xshashlar

Konfutsiyning pedagogik qarashlari
Umar Xayyomning pedagogik qarashlari
Amir Temurning pedagogik qarashlari
Umar Xayyomning pedagogik qarashlari
Muhammad Sodiq Qoshg’ariyning pedagogik qarashlari