Amir Temurning pedagogik qarashlari - Pedagogika - Slaydlar

Amir Temurning pedagogik qarashlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4107.31640625 KB

Ko'chirib olish

Amir Temurning pedagogik qarashlari

Reja: 1. Amir Temur buyuk sarkarda sifatida. 2. Mustahkam markazlashgan davlatning asoschisi. 3. Amir Temurning ilm-fanga qo’shgan hissasi.

9. Amir Temurning pedagogik qarashlari. Amir Temur 7 yoshidan bilim olishni boshlaydi. U yosh bolalik davridan boshlab mard, dovyurak, jasur bo’lib o’sadi. Harbiy san’atni mukammal egallaydi. Qur’oni Karimni yod oladi, hadis ilmini o’rganadi. Dunyoviy bilimlarga ham ega bo’ladi. SHuning uchun ham iymon-e’tiqodli, halol pok, aql-zakovatli, o’z e’tiqodiga mustahkam rioya qiladigan, adolatli inson bo’lib yetishadi. Amir Temur o’z davlati qudratini yuqori ko’tarib dunyoga tanitadi.

XIV-XVI asrlarda Temuriylar davri. XIV asrning ikkinchi yarmida XV asr tarixda Sharq Uyg’onish davrining ikkinchi bosqichi deb ataladi. Chunki, bu davr madaniyati o’z tamoyillari, yo’nalishi iqtisodiy asosiy jihatidan IX XII asr madaniyatining davomi sanaladi.Markazlashgan buyuk Temur davlatining barpo etilishi bilan Movaraunnaxrda yana fan va madaniyat, maorif qaytadan ravnaq topa boshladi. A. Temur hukumronligi davrida jahonning ko’plab shaharlaridan Samarqandga hunarmandlar, olim-u fozillar, san’atkorlar, muhandislar olib kelindi va ularning ilmlaridan keng foydalanildi. Samarqand va Hirotda madrasalar, kutubxona va rasadxona qurildi. Tibbiyot ilmini o’rganishga qiziqish yanada kuchaydi. Riyoziyot, falakiyot, jo’g’rofiya, tarix, adabiyot, falsafa hamda tarbiyashunoslikka oid asarlar yaratildi.

XIV-XVI asrlarda Temuriylar davri. Shaxar va qishloqda ochilgan maktablarda bolalarni 6 yoshdan qa`bul qilindi va alifboni o’rgandi. Maktabda savod chiqarganlaridan so`ng madrasalarga kirib ham diniy va dunyoviy bilimlarni egalladi. Buxoradagi madrasa peshtoqida quyidagi yozuvlar haligacha saqlanib qolgan “Ilm olmoqqa intilmoq har bir musulmon va muslima uchun qarzu farzdir”.Ulug’bek davriga kelib matematika, astranomiya kabi fanlar bilan birga tibbiyot, adabiyot, tarix va diniy bilimlar rvojlangan. Oliy maktab, madrasalar bilan birga Buxoro, Samarqand va G’ijdivonda qurilgan uch madrasa fan taraqqiyotida ilmiy markaz bo’lib kelgan.

Amir Temur johillik, yovuzlikni, zo’ravonlikni yoqtirmas. Insonparvar, adolatli hukmdor edi. Masalan, «Temur tuzuklari» hukmdorning hokimiyatni boshqarish qoidalari hamda odob-axloq me’yorini belgilab beruvchi yo’riqnomadir. Taniqli olim Bo’riboy Ahmedov «Temur tuzuklari» podsholarning turish-turmush va axloq-odob normalarini belgilovchi risoladir, deb ta’riflaydi.

Haqiqatan ham, mazkur asarni turmush odobi, hulq-odob qoidalari tartib berilgan an’anaviy asarlar qatoriga qo’ysak bo’ladi. Zero, tarixan ta’limiy- axloqiy asarlarning barchasida ham dastlab davlatni boshqarishga oid qarashlar, so’ng axloq me’yorlari bayon etiladi. Shunga ko’ra bu asardan ta’limiy- axloqiy asar sifatida foydalanish maqsadga muvofiqdir. Amir Temur bu asarida insonparvarlik, mehnatsevarlik, adolatlilik, vatanga sadoqat, jasorat, to’g’rilik, do’stlik va hamkorlik, mehr va muruvvat ko’rsatish, sabr-qanoat, yaxshilik kabi xislatlarni ulug’laydi va xiyonat, bevafolik, sotqinlikni qoralaydi.

Hayotda «rosti-rusti» qoidasiga rioya etgan Amir Temurning o’zi naqshbandiylik tariqatidagi «Dil ba yoru, dast ba kor» tamoyiliga ko’ra ish tutib, Yusuf Xos Hojib, Abu Nasr Forobiy, Jaloliddin Davoniy va boshqalar tomonidan targ’ib etilgan va haqiqiy komil inson, adolatli hukmdor uchun zarur bo’lgan quyidagi o’n ikki qoidani o’ziga yo’riq qilib olganini ko’ramiz: Har yerda va har vaqt Islom dinini quvvatlash; davlat va saltanatni boshqarishda o’n ikki tabaqa, toifadagi kishilarga tayanish; dushman bilan kurashda maslahat, kengash, tadbirkorlik bilan ish ko’rish, faollik, hushyorlik, ehtiyotkorlik ko’rsatish, saltanat ishini yurg’izishda murosayu madora, muruvvat hamda sabr-toqat bilan ish ko’rish;

Davlat ishlarini yurg’izishda davlat qonun- qoidalariga qat’iy rioya qilish; adolat va insof bilan ish yuritish; sayyidlar, ulamo, mashoyix, oqilu donolar, muhandislar, tarixchilarni izzat-hurmat qilish; azmu jazm bilan ish ko’rish (aytganiga rioya etish), buzuqchilikning oldini olish; fuqaroning ahvolidan ogoh bo’lib turish; barchaga hurmat- e’tiborda bo’lish, yaxshilik, muruvvat, ehson, izzatu ikrom, haqqini ado etish; farzandlar, qarindoshlar, oshnolar va do’st birodarlarni doimo yodda tutib, ular bilan yaqin aloqada bo’lish; sipohiylarni hurmat etish va ularga g’amxo’rlik qilish.

Ko’rinib turibdiki, Amir Temur mazkur talablarga rioya etgani tufayli uning saltanati rivoj topdi, fan va madaniyat taraqqiy etdi, davlatining nufuzi oshib, nafaqat Sharqda, balki G’arbda ham mashhur bo’ldi. Bu o’n ikki qoidaga rioya qilishdan tashqari, Amir Temur o’zining hayoti tamoyillari haqida shunday degan: «Men o’z hayotim mobaynida besh narsaga qat’iy e’tiqod qo’ydim va hamishalig’ ularga amal qildim, ular ushbulardir: Olloh — ul har narsaga qodir kuch, sidqidildan sig’insang, istagan murodu maqsadingga yetkazadi; tafakkur — fikrlash va mushohada qobiliyati; qilich — ul yigitning yo’ldoshi, el-yurt osoyishtaliginining posboni, har qanday dushmanning mahv etish quroli, aning qudrati ila dinsizlarni dinga solmoq mumkin; imon — ul insonni barcha jonlilardan farqlantirib turuvchi xususiyatdir. Imonli odam xiyonat qilmaydi, qarindosh-urug’lari, elu- xalqning or-nomusini himoya qiladi, halollik va poklikni fazilat biladi; kitob (bitik) — barcha bunyodkorlik, yaratuvchanlik va aql idrokning, ilmu donishning asosidir, hayotni o’rgatuvchi murabbiydir».

Demak, Amir Temur hayoti va faoliyatida o’zi qat’iy rioya etgan, haqiqiy yetuklik belgisi sanalgan din, imon, aql bilan ish yuritish va ilmga e’tiqodni boshqalarga ham tavsiya etgan hamda avlodlarni ham shu ruhda tarbiyalashga e’tibor bergan. Amir Temur zamonida musiqa, badiiy adabiyot, rassomlik san’ati rivoj topib, yoshlarga she’r yozish, rasm chizish, musiqa asboblarini chalish, kitobxonlik, lison ilmi, husnixat o’rgatilar edi. Bu san’at turlari o’sha davr tarbiyasi tarkibiga kiritilgan edi. Sohibqironning buyuk saltanatida ijod qilgan shoirlar, rassomlar, mashshoqlar va boshqalar buning yaqqol dalilidir. Bu davrda katta shahar hunarmandlari ham ashula, raqs, suxandonlik bilan shug’ullanganlari haqida SHarafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma» asarida qayd etilgan.

Amir Temur jismoniy tarbiyaga ham katta e’tibor bergan. SHarqda dilovarlik tarbiyasi, ya’ni yoshlarda mardlik, jasurlikni tarbiyalash asosiy masalalardan sanalgan. Yigitlar bolalikdan merganlik, chavandozlik, suvda suzish, ovchilik, qilichbozlik, shaxmat o’yini kabilarni mohir murabbiylardan o’rganib, bu borada mashq qilar edilar. Amir temurning o’zi kuchli lashkarboshi sifatida harbiy ilmning «Ming askar» uslubi asoschilaridan biri bo’lgan. Xulosa qilib aytganda, Amir Temurning buyuk davlatchilik siyosati — mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish bilan birga tarix oldida ma’rifiy xizmatlari ham beqiyos. Uning ta’lim-tarbiyaga oid o’gitlari, tutgan siyosati hozir ham o’z qiymatini yo’qotmagan. Amir Temurning ta’lim-tarbiyaga oid ishlari, qarashlari hozirgi barkamol insonni shakllantirishda katta rol o’ynaydi.

O'xshashlar

Konfutsiyning pedagogik qarashlari

Umar Xayyomning pedagogik qarashlari

Umar Xayyomning pedagogik qarashlari

Sharq allomalarining pedagogik qarashlari

Muhammad Sodiq Qoshg’ariyning pedagogik qarashlari