Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda ta’lim tizimining isloh qilinishi - Pedagogika - Slaydlar

Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda ta’lim tizimining isloh qilinishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

997.8369140625 KB

Ko'chirib olish

«MUSTAQILLIK YILLARIDA O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TIZIMINING ISLOH QILINISHI»

 KIRISH.  I –BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA TA’LIM TIZIMINING ISLOH QILINISHI.  I-1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I, A, Karimov-  ning ta’lim sohasini isloh qilish to‘g‘risidagi g‘oyalari.  I-2. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining yaratilishi.  II – BOB. TA’LIM TIZIMINING ISLOH QILINISHIDA KABUL KILINGAN QONUNLAR VA ULARNING TARIXIY AHAMIYATI.  II-1. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunning shakllanishi va  rivojlanishi.  II-2. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning ahamiyati  XULOSA.  FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RUYXATI.

 Mavzuning dolzarbligi. Jahon tarixiy tajribasining guvohlik berishicha birorta ham xalq va millat ta’lim tarbiyaga e’tiborsiz taraqqiyotga erisha olmagan. Bugungi kunda ma’naviyatga, ta’lim – tarbiyaga, milliy kadrlar tayyorlashga birinchi darajali ahamiyat bermaydigan jamiyat, davlat, xalq va millat ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy muammolarni bartaraf etolmaydi. Xalqi ma’naviy, ma’rifiy jihatdan yetuk bo’lmagan mamlakat tabiiy - iqtisodiy boyliklariga behisob, harbiy jixatdan qudratli bo’lgan taqdirda ham buyuk davlat bo’la olmaydi.  El – yurtiga, Vataniga sadoqatli, iymon – e’tiqodli, mard va jasur, malakasi yetuk, ma’naviyati yuksak insonlar, barkamol avlod har qaysi davlatning qudratli salohiyat manbasidir. Ana shunday noyob hislat va fazilatlarga ega bo’lgan insonlarni, barkamol avlodni tarbiyalab voyaga yetkazgan xalq, albatta kelajakka ochiq ko’z, katta ishonch, umid va ixlos bilan qaray oladi. Ko’rinib turganidek, mustaqil O’zbekiston taraqqiyoti taqdirini ham ma’naviy jihatdan yetuk insonlar hal qiladi.

 Mavzuning o’rganilganlik darajasi. Ushbu mavzu bir nechta nomzodlik, magistrlik, bir nechta bitiruv malakaviy ishlar tayyorlangan va himoya qilingan va qilinmoqda. Lekin mustaqillik yilarida ta’lim soxasida amalgam oshirilgan islohotlarning mazmun –mahiyati va ularning tahlili alohida tadqiqot ob’ekti sifatida o’rganilmagan. Mazkur jihatlarni hisobga olgan holda biz usbu bitiruv malakaviy ishining mavzusi sifatida tanlab oldik

 Tadqiqotning maqsad va vazifalari . Bitiruv malakaviy ishining asosiy maqsadi mustaqillik yillarida ta’lim tizimidagi islohotlarni asosiy xususiyatlarini o’rganish va istiqlol davrida amalga oshirilgan o’zgarishlarni tahlil etishdan iboratdir. Ushbu masaladan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalar belgilandi:  O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning ta’lim sohasini isloh qilish to’g’risidagi fikr va g’oyalarini o’rganish va yosh avlod ongiga singdirish;  a islohotlar mohiyatini ochib berish;  O’zbekiston mustaqilligi arafasida ta’lim muammolari masalalarini tahlil qilish;  Mutaqillik yillarida ta’lim va tarbiya sohasidagi islohotlarning mexanizmi va istiqbolini o’rganish;  ta’lim to’g’risidagi huquqiy va me’yoriy hujjatlarning tahil qilish va mohiyatini hayotga tadbiq etish;  ta’lim tizimidagi islohotlarda mavjud muammolarni ilmiy jihatdan o’rganish va tahil qilish natijasida olingan xulosalardan kelib chiqib, ilmiy hamda amaliy taklif hamda tavsiyalar berish.  Tadqiqot ob’ekti va predmeti. O’zbekistonning istiqlol yillarida ta’lim tizimidagi islohotlarnining natija va muammolarini mamlakatimiz misolida o’rganish tadqiqot ob’ekti sifatida olingan.  Ta’lim tizimining tarbiya bilan bog’liqligi va islohotlarning huquqiy-me’yoriy jihatlarini ilmiylik, xolislik, tarixiylik jihatdan izchil o’rganish va tahlil qilish tadqiqot predmeti qilib olindi.

 Bitiruv malakaviy ishining nazariy va uslubiy asoslari. Milliy istiqlol mafkurasining asosiy nazariy qoidalari hamda uning ustuvor tamoyillari, ilmiy bilishning xolislik, tarixiylik, tizimlilik prinsiplari dissertatsiyaning nazariy-uslubiy asosini tashkil etadi.  Tadqiqotni tayyorlashda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning asarlari, “Ta’lim to’g’risida”gi qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, O’zbekistonning yangi tarixini yaratishdagi metodologik, ilmiy-nazariy va mafkuraviy ahamiyatga molik g’oyalari muhim konseptual-metodologik ahamiyatga ega bo’ldi.  Ishning ilmiy yangiligi . O’zbekiston mustaqilligi yillarida o’rganilmagan ta’lim tizimidagi islohotlarni chuqur ilmiy ta’lil qilish asosida qabul qilinayotgan me’yoriy hujjatlarning amaliyotga tadbiq etilishi, tizimdagi erishilgan natija va muammolarni o’z yechimini topadi.

 Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati. Tadqiqot natijasida vujudga kelgan ma’lumotlar, xulosalar, nazariy umumlashtirishlar istiqlol yillarida ta’lim tizimida amalga oshirilgan islohotlarni xolisona o’rganilganligi bilan ahamiyatlidir. Bitiruv malakaviy ishi materiallari milliy, umuminsoniy qadriyatlarni o’zaro uyg’unlikda o’rganish va bu borada xalqimiz ongida xolis tarixiy tafakkur hosil qilishda ham ma’lum ahamiyat kasb etadi.  Tadqiqot natijalari XX asr va O’zbekiston mustaqilligi yillarida ta’lim va tarbiya tizimidagi islohotlarning mazmuni va mohiyatini o’rganuvchi

 Bitiruv malakavi ishining tuzilishi va hajmi. Mazkur bitiruv malakaviy ishi kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan manba va adabiyotlar ro’yxati hamda ilovadan iborat.

 I.bob. «MUSTAQILLIK YILLARIDA O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TIZIMINING ISLOH QILINISHI»  I.1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovning ta’lim sohasini isloh qilish to‘g‘risidagi g‘oyalari.  Prezidentimiz I. A. Karimovning "O‘zbekiston ning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li" kitobida shunday deyilgan: - "Mustaqil davlatda, tinchlik va osoyishtalikda, g‘oyaviy chalkashliklar va temir parda"dan xalos bo‘lib, biz umumbashariy qadriyatlarning eng birinchi asosi bo‘lgan xalq insonparvarligi chashmalaridan qadam-baqadam bahramand bo‘lmoqdamiz. Ayni shu hol taraqqiyot yo‘lidan dadil borishimiz va butun Insoniyat bilan birligimizning eng mustahkam kafolatidir.1  Prezidentimiz tomonidan ta’kidlangan umumbashariy qadriyatlarning zaminida albatta, birinchi o‘rinda ta’lim-tarbiya yotadi. Insonda qachonki insonparvarlik g‘oyalari ustun bo‘lsa, siyosiy ongi etuk bo‘lsa, atrof-muhitga munosabati sog‘lom bo‘lsa, bir so‘z bilan aytganda umumbashariy qadriyatlar ustun bo‘lsagina bunday insonlar mavjud bo‘lgan jamiyatni biz fuqarolik jamiyati deb atay olamiz. SHunday ekan, istiqbolimizni belgilaydigan ta’lim sohasini isloh qilish mamlakatimizdagi eng dolzarb muammolardan biri sifatida XX asr oxirlarida maydonga chiqdi. Aynan ana shu ta’lim sohasi kelajagimizni yaratadi.  1 И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-том. - Т., "Ўзбекистон". 1996, 80-бет

 Prezidentimiz I. A. Karimovning "O‘zbekiston ning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li" kitobida shunday deyilgan: - "Mustaqil davlatda, tinchlik va osoyishtalikda, g‘oyaviy chalkashliklar va temir parda"dan xalos bo‘lib, biz umumbashariy qadriyatlarning eng birinchi asosi bo‘lgan xalq insonparvarligi chashmalaridan qadam-baqadam bahramand bo‘lmoqdamiz. Ayni shu hol taraqqiyot yo‘lidan dadil borishimiz va butun Insoniyat bilan birligimizning eng mustahkam kafolatidir.1  1 И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-том. - Т., "Ўзбекистон". 1996, 80-бет

 Prezidentimiz tomonidan ta’kidlangan umumbashariy qadriyatlarning zaminida albatta, birinchi o‘rinda ta’lim-tarbiya yotadi. Insonda qachonki insonparvarlik g‘oyalari ustun bo‘lsa, siyosiy ongi etuk bo‘lsa, atrof-muhitga munosabati sog‘lom bo‘lsa, bir so‘z bilan aytganda umumbashariy qadriyatlar ustun bo‘lsagina bunday insonlar mavjud bo‘lgan jamiyatni biz fuqarolik jamiyati deb atay olamiz. SHunday ekan, istiqbolimizni belgilaydigan ta’lim sohasini isloh qilish mamlakatimizdagi eng dolzarb muammolardan biri sifatida XX asr oxirlarida maydonga chiqdi. Aynan ana shu ta’lim sohasi kelajagimizni yaratadi.

 Barchamizga ma’lumki, respublikamiz milliy mustaqilligini qaror topshirish nihoyatda murakkab tarixiy va ijtimoiy siyosiy sharoiga to‘g‘ri keldi. Bu jarayonda esa mulkchilikning yagona davlat monopoliyasiga asoslangan shaklidan ko‘p ukladli shakliga o‘tish, shuningdek, huquqiy demokratik davlat qurish va erkin fuqarolik jamiyatini shakllantirishni, o‘z fikr va dunyoqarashiga ega bo‘lgan kadrlarni tarbiyalash zamon talabi edi. SHunday ekan, ushbu jarayonda ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, dunyoning rivojlangan davlatlari bilan ushbu sohada hamkorlikni kuchaytirish eng muhim vazifalardan biri bo‘lib turardi. SHuning

 Zero, Prezidentimiz Islom Abdug‘anievich Karimov ta’kidlaganlaridek, - "yosh respublikamiz mustaqilligiga rahna solishi mumkin bo‘lgan ichki va tashqi salbiy omillar fuqarolarning hushyor bo‘lishlari, vatanparvarlik ruhi bilan nafas olishlari, harakat, faoliyat yo‘nalish belgilari hayot – mamot masalni bo‘lib turibdi. Bularning barchasi nafaqat iqtisodiy, siyosiy sohada, balki ma’naviy-ma’rifiy jabhalarda, jumladan uning tarkibiy qismi bo‘lgan ta’lim – tarbiya tizimida jiddiy islohatlar o‘tkazishni va bunda inson shaxsi, o‘z ichki salohiyotini eng ko‘p darajada namoyon eta oladigan muhitni yaratishni talab etmoqda" 1 deydi.  1 Каримов И.А. Баркомол авлод орзуси. - Т., Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 2000 йил. 10 бет.

 Prezidentimiz ta’lim tarbiya tizimini isloh qilayotganda bir muhim masalaga katta e’tibor berishimiz lozimligini ta’kidladi, ya’ni olimlarning fikriga ko‘ra, normal rivojlangan bolalarni 6 yoshdan maktabga qabul qilish ularning aqliy, ruhiy va jismoniy kamolati, o‘quv dasturlarini yaxshi o‘zlashtirishda ijobiy samara berishi mumkinligini, shuningdek bolalar 6 yoshdan o‘qishga qabul qilishda ularni har biriga alohida yondashish, birinchi navbatda ularning salomatligi va zehni, shuuri qay darajada shakllanganligi e’tiborga olinishi kerakligiga e’tibor qaratgan.

 I.2.§. «KADRLAR TAYYORLASH MILLIY DASTURI» NING YARATILISHI  Prezidentimiz Islom Abdug‘anievich Karimov ta’kidlaganidek, bilim va tarbiyaning sifati, o‘quvchilar olayotgan ixtisos mutaxassisligi, shu bilan birga, tarbiyachi-o‘qituvchilar malakasining pastligi bu bilim yurtlarining umuman bugungi kun talabiga javob bermasligi kabi muammolar «Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi»ning yaratilishiga sabab bo‘ldi.

 Milliy Dasturda ta’lim tizimini tubdan isloh qilish omillarida rivojlanishning erishilgan darajasiga alohida e’tibor qaratilgan, unda O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligiga erishib, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning o‘ziga xos yo‘lining tanlanganligi kadrlar tayyorlash tizimi va mazmunini qayta tashkil qilishni zarur qilib qo‘yganligi va xuddi shu o‘rinda qator chora-tadbirlar ko‘rishni ya’ni:  birinchidan, «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunni joriy qilishni (1997 yilgi);  ikkinchidan, yangi o‘quv rejalari, dasturlari, darsliklarni joriy etishni, zamonaviy didaktik ta’minotni ishlab chiqishni;  uchinchidan, o‘quv yurtlarini attestatsiyadan o‘tkazishni va akkreditatsiyalashni, yangi tipdagi ta’lim muassasalarini tashkil etishni talab etayotganligidir.

 "Milliy Dasturning maqsadi va vazifalari va uni ro‘yobga chiqarish bosqichlari" deb nomlangan bo‘limida dasturning maqsad va vazifalari belgilangan bo‘lib unda jumladan mazkur dasturning maqsadi to‘g‘risida shunday deyilgan: Mazkur dasturning maqsadi ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la halos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va ahloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratishdir.1  1 Ўзбекистоннинг янги қонунлари. -Т., "Адолат". 1998 й. 10-бет.

 Kadrlar tayyorlash Milliy dasturda dasturning maqsad va vazifalari bosqichma – bosqich ro‘yobga chiqarilishi belgilab berilgan.  Birinchi bosqich (1997-2001 yillar) ushbu davrda nimalar ya’ni qanday ishlar qilinishi kerak? Bu davrda mavjud kadrlar tayyorlash tizimining ijobiy salohiyatini saqlab qolish asosida ushbu tizimni isloh qilish va rivojlantirish uchun shart –sharoitlar yaratish lozim.  SHuningdek, mazkur bosqichda quyidagilarni amalga oshirish zarur: «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunga muvofiq ta’lim tizimi mazmunini tarkibiy qayta qurish va tubdan yangilash;  pedagog va ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash hamda ularning malakasini oshirishni zamon talablariga javob beradigan darajada tashkil etish;

 -§. TA’LIM TO‘G‘RISIDAGI QONUNNING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI.   Barkamol avlodni tarbiyalash  insoniyatning eng yorqin  orzusi bo‘lib kelgan.   I.A.Karimov  O‘zbekiston Respublikasi hali davlat mustaqqilligini qo‘lga kiritmasdanoq kadrlar tayyorlash masalasi respublikamizdagi dolzarb muammolarga aylanib bormoqda edi. «Aytish kerakki, kadrlarni puxtaroq qilib tayyorlamasdan, ularning qadriga etmasdan, ularga ishonmasdan va qo‘llab-quvvatlamasdan, o‘ylaymanki, biron bir sohada ahvolni hech qanaqa tarzda o‘zgartirib bo‘lmaydi» degan edi Prezidentimiz I.Karimov.1  1 И.А.Каримов. Ўн биринчи чақириқ Ўзбекистон Олий Советининг биринчи сессиясида сўзлаган нутқи. "Ўқитувчилар газетаси", 1998 й. 28 октябрь.

 Demak, Prezidentimiz bu muammoni echish yo‘llarini bundan o‘n yil avval o‘ylagan. YUqoridagi keltirilgan nutqdan bir yil keyin (1990 yil) esa I.Karimov milliy kadrlar tayyorlashni tizimga solishni rejalashtirilganligini payqash qiyin emas. Qolaversa, unda 1997 yil O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi» ning ilk loyihalarini ko‘rish mumkin.  SHunday qilib, mustaqilligimizning ilk yillarida O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim tug‘rida»gi qonuni (1992 yil) qabul qilindi.

 SHunday qilib, 1992 yilgi «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun o‘z vaqtida muhim bo‘lgan bo‘lsada, ammo ta’lim tizimini isloh qilishning amaliy chora tadbirlari ta’lim-tarbiya va o‘quv jarayonlarining tarkibini bir-biri bilan uzviy bog‘liq, ya’ni uzluksizlikni ta’minlash muammolarini echa olmadi.  Jumladan, umumiy o‘rta ta’limga nazar tashlasak u tarkiban uch bosqichga bo‘linib, boshlang‘ich (1-4 sinflar), tayanch (5-9 sinflar) va umumiy o‘rta ta’lim (10-11 (12) sinflar) dan tashkil topgan edi.  Bunda esa ta’lim tizimi mazmunining izchilligi, uzluksizligi, uzviyligini hisobga olish hollari buzildi.

 SHuningdek, umumiy o‘rta ta’limning davomiyligi muddati 10 yildan 11 yilga oshirilganligi sun’iy bo‘lib, majburiy o‘quv fanlarining soni nihoyatda oshib ketganligi ilmiy jihatdan asoslanmagan edi.  SHuningdek, mazkur fanlar mazmuni davlatimizda kechayotgan demokratik va iqtisodiy o‘zgarishlar talablariga javob bermadi.  Eng asosiy kamchilik bu – o‘sib kelayotgan avlodni mustaqil fikrlashga o‘rgantmaslik, mehnat faoliyatiga tayyorlamaslik muammosining paydo bo‘lganligi edi. 9-sinfni bitiruvchilar e’tiborsiz qoldirildi. SHu davrlar mobaynida respublikamizda har yili o‘rtacha 450 mingdan ortiq o‘quvchi 9-sinfni bitirdi.

 Prezidentimiz I.A.Karimov Kadrlar tayyorlash milliy modulining tarkibiy qismi bo‘lgan uzluksiz ta’lim tizimiga kiritilgan uch yillik o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining joriy etilishi ta’lim sohasida yangilik bo‘ldi deydi.  SHuningdek, yuqoridagi majburiy ta’limning to‘qqiz yili haqida fikrlashsak. YOshlarimiz uni tugatganlaridan so‘ng yana uch yil o‘rta maxsus kasb-hunar o‘quv yurtlari - akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarida ta’limni majburiy ixtiyoriy davom etiradilar deydi. «Majburiylik – bu ikki yo‘nalishdan birida o‘qishni davom ettirishning shartliligi.  Ixtiyoriylik esa o‘quvchilarning o‘zi qiziqqan hamda layyoqatiga mos yo‘nalishni (kasb-korlikni) erkin tanlashidir»2.

O'xshashlar

O’zbekistonda shakllangan ta’lim tizimini isloh etish

Mustaqillik yillarida oliy ta‘lim sohasidagi o‘zgarishlar

Uzluksiz ta`lim tizimida barkamol avlod shaxsni tarbiyalash texnologiyasi

Prezident I.A.Karimov asarlarida ta’lim tizimini isloh qilish masalalari

“Yangi O‘zbekistonda erkin va farovon yashaylik” mavzusidagi “Mustaqillik darsi” bo‘yicha metodik tavsiyalar