O’zbekistonda shakllangan ta’lim tizimini isloh etish - Pedagogika - Slaydlar

O’zbekistonda shakllangan ta’lim tizimini isloh etish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1805.9375 KB

Ko'chirib olish

2-”a” guruh talabasi Ostonova Sayyora

O’zbekistonda shakllangan ta’lim tizimini isloh etish

O’zbekistonda uzluksiz ta’lim tizimi shakllangan. Uzluksiz ta’lim quyidagi ta’lim turlarinini o’z ichiga oladi: - Maktabgacha ta’lim - Umumiy o’rta ta’lim - O’rta maxsus, kasb hunar ta’limi - Oliy ta’lim - Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim - Kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash - Maktabdan tashqari ta’lim

Uzluksiz ta’lim – malakali raqobatbardosh kadralar tayyorlashning asosi bo’lib, ta’limning barcha turlari, DTS ni, kadrlar tayyorlash tuzilmasini va uning faoliyat ko’rsatish tizimini o’z ichiga oladi. O’zaro mantiqiy izchillik asosida bog’langan hamda soddadan murakkabga qarab rivojlanib boruvchi va bir – birini taqozo etuvchi bosqichlardan iborat yahlit ta’lim tizimi. O’zbekiston Respublikasida kadrlar tayyorlash tizimining asosi, ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan biri 1997 yil 29 – avgustda qabul qilingan “Ta’lim to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” asosida tamoyil sifatida qayd etilgan. Umumiy ta’lim milliy modelining asosiy tarkibiy qismlaridan biri, O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy – iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlovchi jamiyat va davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy – tehnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustivor sohadir.

• Umumiy ta’limning faoliyat ko’rsatish tamoyillari quyidagilardan iborat: • 1. Ta’limning ustvorligi. • 2. Ta’limning demokratlashuvi. • 3. Ta’limning insonparvarlashuvi. • 4. Ta’limning ijtimoiylashuvi. • 5. Ta’limning milliy yo’naltirilganligi. • Endi quyida uzluksiz ta’limning tarkibiy qismlari haqidagi qisqacha ma’lumotlarni keltiramiz.

Maktabgacha ta’lim – bu milliy pedagogik kadrlar tayyorlashning boshlang’ich shakli. Maktabgacha ta’limning vazifasi bolani sog’lom, har tomonlama kamol topib shakllanishini ta’minlash, ulardagi o’qishga intilish hissini uyg’otish va uni muntazam ta’lim olishga tayyorlashdan iboratdir. Maktabgacha ta’lim bola 6 – 7 yoshga etguncha davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya bolalar muassasalarida hamda oilalarda amalga oshiriladi. Uning maqsad – vazifalarini ro’yobga chiqarishda mahallalar, jamoat va hayriya tashkilotlari, halqaro fondlar ishtirok etishi mumkin.

• Umumiy o’rta ta’lim – bu to’qqiz yillik (I – IX sinflar) o’qitishdan iborat bo’lgan umumiy o’rta ta’lim – majburiy ta’limdir. Bunda ta’lim oluvchilarning fanlar asoslari bo’yicha muntazam bilim olishlarini, ularda bilim o’zlashtirish ehtiyojlarini, asosiy o’quv – ilmiy va umummadaniy bilimlarini, milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan ma’naviy – ahloqiy fazilatlarni, mehnat ko’nikmalarini, ijodiy fikrlash va atrof – muhitga ongli munosabatda bo’lishni va kasb tanlashni shakllantiradi. O’rta umumta’lim – uzluksiz majburiy ta’lim bo’lib, unda quyidagi muammolar hal bo’ladi: • fanlar asoslari bo’yicha uzluksiz bilim beriladi; • mehnat ko’nikmalari shakllanadi; • ijodiy fikrlash va atrof muhitga ongli munosabatda bo’lishi o’rgatiladi; • kasb tanlash shakllanadi.

• Umumiy o’rta ta’limning dastlabki bosqichi boshlang’ich ta’lim deb nomlanadi. • Boshlang’ich ta’lim – umumiy o’rta ta’limning dastlabki bosqichi. O’zbekiston Respublikasida boshlang’ich ta’lim 1 – 4 sinflarda bolalarga ilk ta’lim berish, ularni ma’naviy kamol toptirishning boshlang’ich davri hisoblanadi. U 1 – 4 sinflarni o’z ichiga oladi va bunda o’qish 6 – 7 yoshdan boshlanadi. Boshlang’ich ta’lim umumiy o’rta ta’lim olish uchun zarur bo’lgan savodhonlik bilim va ko’nikma asoslarini shakllantirishga qaratilgan boshlang’ich ta’lim sinflari uchun o’quv rejasi va dasturlari mavjud.

• Boshlang’ich maktab – ta’lim oluvchilarga boshlang’ich umumiy ma’lumot beradigan umumta’lim ta’lim – tarbiya muassasasi. Uning vazifasi – ta’lim oluvchilarga yozish, o’qish, hisoblash malaka va ko’nikmalarni hosil qilish, tabiat va jamiyat haqida ilk bilim berish, hulq – odobga o’rgatishdir. Umumiy o’rta ta’lim tugallangandan keyin ta’lim fanlari va ular bo’yicha olingan baholar ko’rsatilgan holda davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi attestat beriladi.

• O’rta mahsus, kasb – hunar ta’limi . Umumiy o’rta ta’lim negizida o’qish muddati 3 yil bo’lgan majburiy o’rta mahsus, kasb – hunar ta’limi uzluksiz ta’lim tizimidagi mustaqil turdir. O’rta mahsus, kasb – hunar ta’limi tizimi yo’nalishi – akademik litsey yoki kasb – hunar kolleji o’quvchilar tomonidan ihtiyoriy tanlanadi. • Akdemik litsey DTS ga muvofiq o’rta mahsus ta’lim beradi, o’quvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlarini hisobga olgan holda ularning jadal intellektual rivojlanishi chuqur, sohalashtirilgan, tabaqalashtirilgan, kasbga yo’naltirilgan ta’lim olishni ta’minlaydi. Akdemik litseylarda o’quvchilar o’zlari tanlab olgan ta’lim yo’nalishi bo’yicha (gumanitar, tehnika, agrar va boshqa sohalar) bilim saviyalarini oshirish hamda fanni chuqur o’rganishga qaratilgan mahsus kasb – hunar ko’nikmalarini o’zlarida shakllantirish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Bu ko’nikmalarni o’qishni muayyan oliy ta’lim muassasalarida davom ettirish yoki mehnat faoliyatida ro’yobga chiqarishlari mumkin. Kasb – hunar kollejiga tegishli DTS doirasida ta’lim oluvchilarga o’rta mahsus, kasb – hunar ta’limi beriladi; o’quvchilarga kasb – hunarga moyilligi, bilim va ko’nikmalarni chuqur rivojlantirish, tanlab olngan kasb – hunar bo’yicha bir yoki bir necha iqtisosni egallash imkonini beradi.

• Kasb – hunar kollejlari ning jihozlanganlik darajasi, pedagogik tarkibning tanlanganligi, o’quv jarayonining tashkil etilishi jihatidan yangi tipdagi ta’lim muassasalari hisoblanadi. Ular bir yoki bir nechta zamonaviy kasb – hunarni egallash hamda tegishli o’quv fanlaridan chuqur nazariy bilim olish imkonini beradi. • Akademik litseylar va kasb – hunar kollejlarida ta’lim olish o’quvchilarga o’z bilimlarini chuqurlashtirish va tanlangan iqtisosliklariga ega bo’lishni ta’minlaydi. Akademik litseylar va kasb – hunar kollejlarining bitiruvchilariga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplomlar beriladi. Bu diplomlar ta’limning keyingi bosqichlarida o’qishni davom ettirish yoki egallagan ihtisos va kasb – hunar bo’yicha mehnat faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beradi. • O’rta mahsus, kasb – hunar ta’limini tashkil etish va rivojlantirish uchun quyidagilar zarur: • akademik litsey va kasb – hunar kollejlari faoliyat ko’rsatishining normativ vazifalarini ishlab chiqish va joriy etish; • soha uchun oliy ta’lim muassasalarining ishlab chiqarish, fan va madaniyat sohasini mutahassislarini jalb etgan holda yuqori malakali mutahassislarni tayyorlash va qayta tayyorlashni, shu jumladan chet ellarda tayyorlash va qayta tayyorlashni tashkil etish;

• o’rta mahsus, kasb – hunar ta’limi o’quv muassasalari uchun ta’lim va kasb – hunar dasturi, o’quv uslubiy majmualar ishlab chiqish; • akademik o’quvchilari mehnat faoliyati ko’nikmalarini, egallashlari uchun ihtisoslashtirilgan dasturlar ishlab chiqish va joriy etish; • kasb – hunar kollejlarida tayyorlanadigan mutahassislarga nisbatan ihtisos va kasb – hunar, malaka talablarining ro’yhatini ishlab chiqish; • hududlarning jo’g’rofiy va demografik shart – sharoitlarini va tegishli sohadagi mutahassislarga bo’lgan mahaliy ehtiyojlarni hisobga olgan holda o’rta mahsus, kasb – hunar ta’limi tizimi ta’lim muassasalarining tashkil etishini va ular oqilona joylashtirilishini ta’minlash, ularga o’quvchilarni imkon qadar oilasidan ajratmagan holda qamrab olish; • akademik litsey va kasb – hunar kollejlarining moddiy tehnika va ahborot bazalarini mustahkamlash

• Oliy ta’lim . • Oliy ta’lim – malakali mutahassislar tayyorlashni ta’minlaydigan ta’lim. Bu ta’lim 18 – 19 yoshdan boshlanib 4 yildan kam bo’lmagan muddatda davom etadi. Oliy ma’lumotli mutahassislar tayyorlash oliy o’quv yurtlarida (akademiyalar, universitetlar, institutlar va oliy maktabning boshqa ta’lim muassasalarida) o’rta mahsus, kasb – hunar ta’limi negizida amalga oshiriladi. • Oliy ta’lim ikki bosqichga: davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi oliy ma’lumot to’g’risidagi hujjatlar bilan dalilovchi bakalavriyat va magistraturaga ega. • Oliy ta’lim – turli oliy maktablarga ho’jalik, fan, tehnika va madaniyat tarmoqlari uchun yuqori oliy malakali mutahassislar tayyorlash oliy ta’lim jarayonida oliy ma’lumot olinadi. “Oliy ma’lumot” tushunchasi esa muayyan ihtisoslikdan nazariy va amaliy vazifalarni hal etish imkoniyatini beradigan bilim va malakalar majmuini ifodalaydi. Oliy ta’lim haqidagi hozirgi tushunchalar birinchi marta G’arb mamlakatlarida XV – XVII asrlarda dunyoviy oliy maktablar, keyinroq univesitetlar paydo bo’lishi bilan vujudga keldi.

• Oliy ta’limning DTS – ta’limning bakalavriat muayyan yo’nalishi yoki magistratura mutahassisligiga qo’yiladigan malaka talablari, ta’lim mazmuni, bakalavr yoki magistr tayyorgarligining zaruriy va etarli darajasini, kadrlar tayyorlash sifatini baholash darajalarini belgilaydigan etalon daraja. • Bakalavriat – mutahassisliklar yo’nalishlari bo’yicha fundamental va amaliy bilim beradigan, ta’lim muddati kamida 4 yil bo’lgan tayanch oliy ta’limdir. • Magistratura – aniq mutahassislik bo’yicha fundamental va amaliy bilim beradigan bakalavriat negizida ta’lim muddati kamida 2 yil davom etadigan oliy ta’limdir.

• Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim. • Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim jamiyatning oliy malakali ilmiy va ilmiy – pedagog kadrlarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirishga, Shaxsning ijodiy ta’lim kasb – hunar manfaatlarini qanoatlantirishga qaratilgan. • Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’limni oliy o’quv yurtlarida va ilmiy – tadqiqot muassasalarida (aspirantura, ad’yunktura, doktorantura, mustaqil tadqiqotchilik) olish mumkin. Oliy o’quv yurtidagi keyingi ta’lim bosqichlarida (aspirantura, doktorantura) dissertatsiya himoyachi bilan yakunlanadi. • Aspirantura – oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim bosqichi bo’lib, magistrlik negizida uch yil (to’rt yil sirtqi) davom etadi. Aspirantura UTTning tarkibiy qismi, oliy malakali ilmiy va ilmiy – pedagogik kadrlaar (fan nomzodlari) tayyorlash shakli. Bu darajaning maqsadi muayyan mutahassislik bo’yicha oliy toifali ilmiy va ilmiy pedagogik kadrlarni shakllantirishdan iborat. Dissertatsiyani muvaffaqtyatli himoya qilganlarga “Fan nomzodi” ilmiy darajasi beriladi.

• Doktorantura – yagona UTT ning oliy malakali va ilmiy pedagogik kadrlr tayyorlashga yo’naltiradigan aspiranturadan keyingi tarkibiy qismidir. • Doktorantura – fan nomzodi ilmiy darajasi negizida 3 yil davom etadigan, dissertatsiya himoya qilish bilan yakunlanadigan uzluksiz t’lim tizimining bosqichlaridan biri. U oliy malakali ilmiy va ilmiy pedagogik kadrlar (fan doktorlari) tayorlash shakli. YAkuniga ko’ra tanlangan mutahassislik bo’yicha “Fan doktori” ilmiy darajasi beriladi O’zR va UTTning tarkibiy qismi va oliy bosqichi. • Yakuniy davlat attestatsiyasi natijalariga ko’ra tegishli ravishda fan nomzodi va fan doktori ilmiy darajasi berilib, davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplomlar topshiriladi.

• Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’limni qo’llab – quvvatlash va rivojlantirish tadbirlari quyidagilarni o’z ichiga oladi: • “ Ta’lim to’g’risida”gi Qonunga hamda mamlakatni ijtimoiy va iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq oliy malakali ilmiy va ilmiy – pedagog kadrlarni tayyorlash va attestatsiyadan o’tkazish tizimini takomillashtirish; • kasb ta’limi tizimi uchun oliy malakali ilmiy – pedagog kadrlarni hamda ilg’or pedagogik tehnologiyalar sohasida ilmiy kadrlarni ustivor ravishda tayyorlash; • rivojlangan mamlakatlarning ilg’or ta’lim muassasalari va ilmiy markazlarida ustivor yo’nalishlar bo’yicha oliy malakali ilmiy va ilmiy – pedagog kadrlar tayyorlash uchun sharoitlar yaratib berish; • fan, tehnologiya va ta’lim sohasida rivojlangan mamlakatlar bilan halqaro hamkorlikni chuqurlashtirish.

• Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash. • Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash mutahassislarning kasb bilimlari va ko’nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirishga qaratilgan kadrlar tayyorlash malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash ta’lim muassasalaridagi o’qish natijalariga ko’ra davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi guvohnoma yoki sertifikar topshiriladi. • Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimini tashkil etish va rivojlantirish uchun quyidaligan zarur: • kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimi faoliyatiga yangicha tarkib, mazmun hamda bu tizimni boshlaqrishni shakllantirish; • yuqori malakali o’qituvchi – mutahassis kadrlar tayyorlash va sohani ular bilan to’ldirib borishni ta’minlash;

• kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimining bu sohada raqobatga asoslangan muhitni shakllantirishni va samarali faoliyat olib borishni ta’minlovchi normativ bazasini yaratish; • kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash ta’lim muassasalarini davlat attestatsiyasi va akkredatsiyadan o’tkazish tizimini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish; • iqtisodiyotning davlat va madaniyat sektorlari, mulkchilikning turli shaklidagi tashkilo va muassasalarning talab – ehtiyojlariga muvofiq kadrlar va mutahassislarni ildam qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishni ta’minlovchi davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etish va rivojlantirishga ko’maklashish; • professional treningning ilg’or tehnologiya va uskunalarini, shuningdek, murakkab, fan yutuqlarini talab qiluvchi tehnologiya jarayonlari imitatorlarini ishlab chiqish, yaratish va amaliy o’zlashtirib olish.

• Maktabdan tashqari ta’lim. • Bolalar va o’smirlarning ta’limga bo’lgan, yakka tartibdagi, ortib boruvchi talab – ehtiyojlarini qondirish, ularning bo’sh vaqtini va dam olishini tashkil etish uchun davlat organlari, jamoat tashkilotlari, shuningdek, boshqa yuridik va jismoniy Shaxslar madaniy estetik, ilmiy, tehnikaviy, sport va boshqa yo’nalishlarda maktabdan tashqari davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etadilar. • Maktabdan tashqari ta’limni rivojlantirish, uning tuzilmasi va mazmun – mundarijasini takomillashtirish vazifalarini hal etish uchun quyidagilarni amalga oshirish kerak: • ta’lim berish va kamol toptirishga yo’naltirilgan hizmatlar ko’rsatuvchi muassasalar tarmog’ini kengaytirish va bunday hizmatlar turlarini ko’paytirish; • milliy pedagogik qadriyatlarga asoslangan va jahondagi ilg’or tajribani inobatga oluvchi dasturlar va uslubiy materiallar ishlab chiqish; • o’quvchilarning bo’sh vaqtini tashkil etishning, shu jumladan ommaviy sport va jismoniy tarbiya – sog’lomlashtirish tadbirlarining, bolalar turizimining, halq hunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini takomillashtirish, milliy turlari va shakllantirishni tiklash hamda amaliyotga joriy etish

E’tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Prezident I.A.Karimov asarlarida ta’lim tizimini isloh qilish masalalari

Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda ta’lim tizimining isloh qilinishi

O’zbekiston Respublikasida ta’lim tizimini rivojlantirishning konseptual asoslari

Ta’lim jarayonini samarali tashkil etish yo`llari

1917-1990-yillarda ta’lim-tarbiya, ma’orif va pedagogik fikr