O'zbekistonda demokratik jamiyat qurishda qonun ustuvorligini ta'mirlash - Milliy istiqlol g'oyasi - Slaydlar

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurishda qonun ustuvorligini ta'mirlash

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

893.5 KB

Ko'chirib olish

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurishda qonun ustuvorligi ni ta'mirlash Reja: 1. O’zbekistonda demokratik, fuqarolik jamiyati qurilishida qonun ustuvorligi tamoyilining mustahkamlanishi. 2. O’zbekistonda davlat hokimiyati tizimi. Hokimiyat organlarining vakolatlari. 3. Konstitutsiya – davlat va jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ma‘naviy sohalarini islox qilishning xuquqiy asosi ekanligi. www.arxiv.uz

Huquqiy demokratik davlat jamiyat taraqqiyoti va davlat shakllarining rivojlanish jarayonida yuzaga kelgan davlatni tashkil qilishning eng mukammal shakli va mazmunidir. Huquqiy demokratik davlat uchun kurash bundan to’rt-besh asr muqaddam boshlanib, faqat XX asrning ikkinchi yarmida haqiqatga aylana boshladi. Huquqiy demokratik davlat shaklan davlatning o’tmishdagi tarixiy tiplariga o’xshasada, o’zining mazmuni, tub mohiyati, fuqarolar oldidagi burchi va mas‘uliyatining nihoyatda kattaligi va boshqa fazilat va xususiyatlarga ko’ra huquqiy bo’lmagan davlatlardan keskin farq qiladi. Huquqiy davlat haqida uzoq va yaqin o’tmishda turli tuman fikr- mulohazalar, orzu-niyatlar olg’a surilgan. Biroq sho’rolar davrida, fuqarolarning huquqlari va erkinliklari haqida nihoyatda ko’p gapirilgan bo’lsada “huquqiy davlat” iborasi rasman faqat 1988 yilga kelib, KPSS ning XIX Butunittifoq konferentsiyasi materiallaridagina birinchi marta demokratlashtirish, adolatli jamiyat qurish g’oyalari ta‘sirida qo’llanildi. (qarang: mustaqillik izohli ilmiy-ommabop lug’at. T. 1998 yil, 189 bet). O’zbekistonda tashkil topayotgan huquqiy davlat xalqimiz, davlatchiligimizning bir necha ming yillik tarixiy an‘analariga asoslanadi, uning ildizlari “Donishnoma”, “Qobusnoma”, “Siyosatnoma”, “Zafarnoma”, “Temur tuzuklari”, “Xamsa”, “Boburnoma” singari dunyo ahamiyatiga ega bo’lgan nodir asarlarga borib taqaladi. www.arxiv.uz

Respublikamiz mustaqil davlat bo’lgach, “Sotsialistik davlat”, “Umumxalq davlati” degan tushunchalardan voz kechdi va jahondagi ilg’or rivojlangan mamlakatlar tajribasiga asosan, huquqiy davlat qurishning maqsad qilib qo’ydi. Huquqiy davlat qurishning nazariy asoslari va amaliy muammolari O’zbekistonning 1992 yilgi konstitutsiyasida va mamlakatimiz Prezidenti I. Karimovning “O’zbekiston kelajagi buyuk davlat”, “Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati”, “O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li” kabi asarlarida hamda ko’plab ma‘ruza va nutqlarida O’zbekiston xalqi qanday maqsad sari intilayotganini, qanday jamiyat barpo etayotganini ilmiy asosda keng va atroflicha yoritib “huquqiy davlatning asosiy belgisi barcha fuqarolarning qonun oldidagi tengligi, konstitutsiya va qonunlarning ustunligi ta‘minlashidir” deb ta‘kidlaydi. Tanlab olingan bu yo’l jamiyat hayotining barcha sohalariga daxldor bo’lgan bir xil vazifalarini amalga oshirishni taqozo etadi: 1. Huquqiy davlat qurishga kirishilar ekan, avvalo jamiyatda umumiy madaniyatni yuksaltira borishga, insonlarning ma‘naviy kamolotini va huquqiy bilimlarini tobora boyitib borishga harakat qilinmoqda. 2. Huquqiy davlat sari borish jarayonida huquqiy hujjatlar va qonunlarni yaratish bilan shug’ullanuvchi davlat idoralari jamiyat hayotining barcha sohalarida ijtimoiy munosabatlarni yaxshi bilishni, qabul qilinadigan huquqiy me‘yorlarning bajarilishini bilishlari kerak. 3. Huquqiy davlatda ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va tashqi munosabatlarni tartibga solib turuvchi mukammal konstitutsiya, Qonunlar va boshqa me‘yoriy huquqiy hujjatlarning mavjud bo’lishi, amal qilishi, tegishli davlat idoralari nazorati ostida barcha sub‘ektlar tomonidan ularning bajarilishi talab etiladi. www.arxiv.uz

4. Me‘yoriy huquqiy xujjatlar, o’z mohiyati va mazmuni jihatdan demokratik, adolatli, insonparvar bo’lib, davlat idoralari vakolatlarini tobora aniq belgilab beraveradi. 5. Fuqarolar va mansabdor shaxslar yuksak huquqiy bilimga, huquqiy madaniyatga, huquqiy onglilikka erishishi odat qoidasiga aylanishi lozim. 6. Huquqiy me‘yorlar xalqaro andozalarni hisobga olgan holda O’zbekistonning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga oluvchi qoidalardan iborat bo’lmog’i lozim. Mana shulardan kelib chiqib huquqiy davlatga qo’yidagicha ta‘rif bersak bo’ladi. Huquqiy davlat – bu jamiyatdagi barcha millat tabaqalarining insonparvarlik adolatli qoidalariga asoslangan, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta‘minlaydigan, byurokratik va mahalliychilikka qarshi kurashadigan xalq hokimyatining shaklidir. Xullas, huquqiy davlatning asosiy belgisi shuki, bunday davlat huquq doirasida harakat qiladi, uning jamiyat va inson bilan barcha munosabatlari huquqiy me‘yorga asoslanadi. Ulug’ bobokalonimiz Amir Temur “Qaerda qonun hukmronlik qilsa, shu yerda erkinlik bo’ladi”, - deb bejiz aytmagan. Bu fikrni hozirgi sharoitda yangicha tahmin qilib yurtboshimiz o’zining “O’zbekiston – bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li” asarida “huquqiy madaniyatning yuqori darajada bo’lishi huquqiy davlatning o’ziga xos xususiyatidir. Zero, huquqiy normalar odamlar ongiga singgan va ular orqali amal qilgan taqdirdagina yashaydi va ro’yobga chiqadi” (1-kitob, 1996 yil, 322-bet). www.arxiv.uz

Huquqiy davlat tushunchasi demokratik davlat tushunchasi bilan chambarchas bog’liq ayrim jihatlari bilan bir biridan farq qiladi. Birinchidan, demokratik, huquqiy davlat kuch bilan, inqilob bilan emas, balki tabiiy-tarixiy, evolyutsion yo’l bilan huquq qadrining jamiyat tomonidan anglanishi, fuqarolar madaniyatining o’sishi orqali shakllanadi. Ikkinchidan, huquqiy davlat tushunchasi u yoki bu qonunlarning mavjudligini anglatmaydi. Qonunlar huquq sifatida har bir davlatda mavjud va har qanday hokimiyat ulardan foydalanadi. Hamma gap o’sha qonunlarning qandayligida va ularning qanday bajarilishidadir. Uchinchidan, huquqiy davlat barcha fuqarolar uchun, ularning ijtimoiy ahvolidan qat‘iy nazar, barcha mansabdor shaxslar uchun ularning qanday yuksak lavozimni egallashdan qat‘iy nazar hokimiyatning barcha institutlari uchun qonunni ustunligini, uni bajarilishining muqarrarligini ta‘minlaydi. To’rtinchidan, huquqiy davlatda qonunlarning bir tizimga solinganligi, ziddiyatsizligi, amalda bajarish uchun sharoit bo’lishi, kafolatli va har bir kishi uchun tushunarli bo’lishi ta‘minlanadi. Beshinchidan, huquqiy davlat qonunlarini qabul qilish va amalga oshirishning muayyan odatda zo’ravonlikka, majburiylikka asoslanmagan mexanizmlariga ega bo’ladi. www.arxiv.uz

Darhaqiqat, huquqiy davlat xalq tomonidan boshqarilishi kerak. Buning shakllanishida davlat organlari, siyosiy partiyalar, jamoat birlashmalari, mehnat jamoalari va fuqarolar ishtirok etadilar. Qonunga qat‘iy amal qilib ish ko’radigan huquqiy davlatimizni xalq ommasi, jami fuqarolar o’zining birdan bir suyanchig’i, posboni, najot qal‘asi deb biladi va hurmat qiladi. Shu o’rinda Mark Tullii Tsitseronning “Biz qonun quli bo’lganimizdagina ozodlikka ega bo’lamiz”, degan serma‘no so’zlarini eslab o’tish ayni muddaodir. Darhaqiqat xalqni, uning manfaatini beg’araz, odilona va oqilona himoya qiladigan qonun bilan xalq faxrlanadi. Boshqacha aytganda, xalq unday qonunning quli sifatida xizmat qilishni o’zi uchun ornomus deb emas, faxr iftixor, shon-sharaf deb biladi va e‘zozlaydi. Huquqiy davlatda qonun sobiq sovet jamiyatida bo’lganidek o’g’ri qolib to’g’rini, aybdor qolib aybsizni, gunohkor qolib begunohni jazolamaydi, odamlarning nohaqdan burnini qonatmaydi nafsiyatini yerga urmaydi. U har narsani o’z nomi bilan ataydi, jinoyatchilarni qilmishiga yarasha jazolaydi, tartibga chaqiradi, ijtimoiy adolatni himoya qiladi. Huquqiy davlatda qonun yakka hokimlikka, zo’ravonlikka, vazifasini suistimol qilishlariga yo’l bermaydi, fuqarolarning haq huquqlarini, qadr qimmati, erkinligi sha‘nini, g’ururini himoya qiladi, ijtimoiy adolat ta‘minlanishini o’z zimmasiga oladi. O’zbekiston Prezidenti I. Karimovning “O’zbekiston XX1 asrga intilmoqda” mavzuidagi nutqida, boshqa ko’plab dolzarb masalalar qatorida, yurtimizda qurilajak demokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati, unda ma‘naviy madaniyatning o’rni hamda ahamiyati muammolari alohida o’rin olgan. Bu tasodifiy hol emas. Chunki ijtimoiy adolat; bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan insoniy munosabatlarni hayotimizda qaror toptirishni yuqoridagilarsiz hech tasavvur etib bo’lmaydi. www.arxiv.uz

Konstitutsiyamizning o’ziga xos mazmuni shundan iboratki, u o’zbek xalqining tarixiy va milliy qadriyatlarini g’arb demokratiyasining insonparvarlik tamoyillari o’zida mujassam etadi. Asosiy qonunda BMTning ustuvor yo’nalishidagi hujjatlari, Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi, xalqaro huquqning me‘yor va tamoyillari hisobga olingan. Shu bilan birga AQSH, Frantsiya, Shvedtsiya, Ispaniya, Portugaliya, Italiya, Bolgariya, Turkiya, Vengriya, Eron, Yaponiya, Misr, Hindiston va boshqa davlatlarning xalqaro huquq taballarini aks ettiruvchi konstitutsiyaviy tajribalarini o’zida jamlagan. Yangi konsttutsiyamizning ijobiy jihatlari, yangi tomonlari ilgarigi (1927, 1937, 1978) qabul qilingan konstitutsiyalardan tubdan farqi nimalardan iborat? O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov 1992 yil 8 dekabr 12 chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 11 sessiyasida “O’zbekiston kelajagi buyuk davlat” mavzusida so’zlagan nutqi yangi qomusimizning yaratilishini, ilgari konstitutsiyalardan tubdan farqi, o’ziga xos jihatlari va ahamiyatini aniq ifodalab beradi. Bular birinchidan, bu konstitutsiya o’zining tub mohiyati, falsafasi, g’oyasiga ko’ra yangi xujjatdir. Ikkinchidan, bu asosiy qonunda komunistik mafkura, sinfiylik, partiyaviylikdan asar ham yo’q. Uchinchidan, dunyoviy ne‘matlar orasida eng ulug’i inson degan fikr ilgari surilgan va shu asosda fuqaro-jamiyat- davlat o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning oqilona huquqiy yechimi ochib berilgan. To’rtinchidan, “Davlat uning idoralari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida ma‘suldirlar” deb yozilishi sobiq ittifoq davrida undagi barcha boyliklarning, mulkning egasi davlat deb qaralar edi. Beshinchidan, konstitutsiyamiz maxsus tarzda muxofaza qilinadi. Shu maqsadda O’zbekiston tarixida birinchi marta konstitutsiyaviy sud joriy etilganligini bilib oladilar. www.arxiv.uz

Davlat faoliyatini, uning vazifa va maqsadlarini amalga oshirishda hokimiyatlarning bo’linishi qoidasi asosida tarkib topuvchi hamda alohida davlat muassasalari orqali o’z vazifalarini bajaruvchi tizim sud hokimiyati hisoblanadi. Sudning faoliyati ijtimoiy adolatni, tinchlik va totuvlikni ta‘minlashga, huquqiy tartib va qonuniylikni barcha choralar bilan mustahkamlashga qaratilgan. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 107-moddasi va O’zbekiston Respublikasining 2000 yil 14 dekabrda qabul qilingan “Sudlar to’g’risida”gi (yangi taxrirdagi) qonunida sudlarni, tashkil topishi, ularni saylash va tayinlash tartibi ko’rsatilgan. Bu qonunning 63-moddasiga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi va Oliy xo’jalik sudi sudyalari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti taqdimiga binoan Oliy Majlis tomonidan saylanadi. Sudyalar besh yil muddatga saylanadi yoki tayinlanadi. Konstitutsiyaning 112-moddasi va “Sudlar to’g’risida”gi qonunining 4- moddasiga asosan, sudyalar mustaqil bo’lib, faqat qonunga bo’ysunadilar. Ularning faoliyatiga Biron-bir tarzda aralashishga yo’l quyilmaydi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo’ladi. Sud hokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan va boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritadi. Xullas, hokimiyatlar taqsimlanishi davlat hokimiyati organlarining tashkil etilishi va o’zaro bir-birini nazorat qilishi nuqtai nazaridan, ular o’rtasidagi nizoli vaziyatlarni yechish va fuqarolarning manfaatini himoya qilish jihatidan keng samarali yuridik vosita bo’lib xizmat qiladi. www.arxiv.uz

Xulosa: Xulosa qilib shuni aytish kerakki, huquqiy davlatni shakllantirish davrida jamiyatni, kishilar o’rtasidagi munosabatlarni boshqarish, bo’yruqbozlik, zo’ravonlik to’rachilik asosida emas, balki qonun asosida huquqiy kafolatlangan ko’rinishda amalga oshirilishi shart. Ikkinchi savol: Davlatning asosiy qonuni konstitutsiya hisoblanadi. Konstitutsiya lotincha so’zdan olingan bo’lib, tuzulish, tartib ma‘nolarini anglatadi. Ma‘lumki, har bir davlatda, uning ichki va tashqi hayotini tartibga soli shva davlat mexanizmining rejali ishlab turishini ta‘min etish uchun, yuzlab va minglab turli qonunlar hamda qonunosti aktlari qabul qilinadi. Tarixda birinchi konstitutsiya 1778 yilda AQSH da qabul qilingan. Konstitutsiya mamlakatda ijtimoiy tuzum va davlat tuzulishining huquqiy asos va qoidalarini belgilaydi, davlat organlari tizimi, unda ularning tashkil etilishi va faoliyatiga tegishli umumiy qoidalar, saylov tizimi, fuqarolarning asosiy huquqlari va burchlari aks etadi. Jahon mamlakatlarida ikkinchi jahon urushidan keyin birin ketin bugungi kunda amaldagi konstitutsiyalar qabul qilindi va shu asosda rivojlanib bormoqda. Masalan, Qozog’iston (1995 yil 30 avgust), Qirg’iziston (1993 yil 5 may), Rossiya Federatsiyasi (1993 yil 12 dekabr), Belarus Respublikasi (1994 yil 15 mart), Tojikiston (1994 yil noyabr) va boshqalar o’z konstitutsiyalarini qabul qilishdi. Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi tarkibida O’zbekiston birinchilardan bo’lib, o’z Konstitutsiyasini qabul qildi. Mustaqillik sharofati tufayli 1992 yil 8 dekabrda O’zbekiston Respublikasining yangi konstitutsiyasi qabul qilindi. Bu hujjat davlatning asosiy qonuni bo’lib, istiqbol sari intilishimizga kuch bag’shida etuvchi, ijtimoiy va davlat hayotining huquqiy asosidir. Konstitutsiyaga binoan, o’zbek xalqining yo’li bitta-ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurish, mustaqillikni mustahkamlab, mamlakat ravnaqini ta‘minlashdir. www.arxiv.uz

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T. 2012 yil. 2. I. Karimov. O’zbekiston milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-kitob, T. 1996 yil. 3. I. Karimov. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-kitob, T. 1996 yil. 4. I. Karimov. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning О‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qо‘shma majlisidagi ma’ruzasi. “Xalq sо‘zi”, 2010 yil 12 noyabr. 5. Prezident Islom Karimovning О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganligining 18 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. “Xalq sо‘zi”, 2010 yil 8 dekabr. 6. I. Karimov. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. “Xalq sо‘zi”, №16. 2011 yil 22 yanvar. 7. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar (Oliy ta‘lim muassasalari uchun qo’llanma) T. 2001 yil. 8. “O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini o’rganish” kursi o’quv qo’llanma. T. 2001 yil. 9 . S. Otamurodov va boshqalar “Politologiya” o’quv qo’llanma. T. 1999 yil. 10 . O’zbekiston XX1 asrga intilmoqda. T. 2001 yil. 11 . Mustaqillik izohli ilmiy-ommabop lug’at. T. 1998 yil. 12 . “Xalq so’zi” gazetasi 31 avgust 2002 yil. 1 3 . O’zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti. Darslik. T. 2005 yil. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Mustaqillik va demokratik jamiyat qurishning o’zbek modeli 2

O'zbekistonda millatlararo munosabatlar barqarorlik garovi

O’zbekiston prezidenti SH.M. Mirziyoyev

Milliy g’oyaning jamiyat hayoti sohalari bilan bog’liqligi

Diniy qadriyatlarni tiklanishi. O`zbekistonda davlat va diniy o`zaro munosabatlari va uning asosiy tamoyillari