Sizot suvlarining sathini va mineralizatsiyasini aniqlash - Melioratsiya - Slaydlar

Sizot suvlarining sathini va mineralizatsiyasini aniqlash

Yuklangan vaqt:

09.06.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1696.318359375 KB

Ko'chirib olish

Mavzu. Sizot suvlarining sathini va mineralizatsiyasini aniqlash Reja 1. Sizot suvlarining sathini va mineralizatsiyasini aniqlash. 2. Sug‘oriladigan erlarda kollektor-zovur suvlarining sho‘rlanish darajasini aniqlashda elektrokonduktometrlarni qo‘llash.

Asosiy adabiyotlar 1. Xamidov M.X., Begmatov I.A., Isaev S.X., Mamatov S.A. “Suv tejamkor sug’orish texnologiyalari” O’quv qo’llanma. T.: TIMI, 2015, 232 b. 3. Xamidov M.X., Begmatov I.A., Isaev C.X., Mamatov S.A. “Suv tejamkor sugorish texnologiyalari” O’quv qo’llanma. T., TIMI bosmaxonasi, 2015. 243 bet. 4. Xamidov M.X., Shukurlaev X.I., Mamataliev A.V. “Qishloq xojaligi gidrotexnika meliorasiyasi”. Darslik. T. Sharq, 2009, 379 bet. Qo’shimcha adabiyotlar 5. Mirziyoev Sh.M. Uzbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yunalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. T., O’zbekiston, 2017. «Gazeta uz». 6. Norkulov U., Sheraliev X,. “Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi”. Darslik. T. “O’zbekiston miiliy entsiklopediyasi”, 2003, 204 bet. 7. Raximbaev F.M. va boshqalar. “Qishloq xo’jaligida sug’orish melioratsiyasi”. Darslik. T. “Mehnat”, 1994, 327 bet. 7. Рахимбаев Ф.М. «Практикум по сельскохозяйственным гидротехническим мелиорациям». Т. «Мех.нат». 1991, 391 бет. Internet saytlari 8. WWW.Ziyo.net. 9. WWW.cawater-info.net. 10. rubricon.com.

• 1. Sizot suvlarining sathini va mineralizatsiyasini aniqlash. • Sizot suvlar sathi va sho‘rlanganligi sug‘oriladigan erlar meliorativ holatini, ya’ni tuproqning iddiz tarqalgan qatlami namlanganligi va sho‘rlanishini belgilaydi. Sizot suvlar sathi va sho‘rlanganligining mavsumiy o‘zgarishi, sizot va tuproqda tuzlarning sifat va miqdor tarkibiga qarab, sho‘r yuvish zahira va amal suvi muddatlari, ziroatlarini ekish muddati, almashlab ekish tizimlari va hokozolar belgilanadi. • Sizot tartibi tabiiy va irrigatsiya – xo‘jalik omillari, xususan, sizot suvlarning er ostidan oqib kelishi va ketishi, havo harorati va nisbiy namligi, yog‘ingarchilik miqdori va uning taqsimlanishi, erdan foydalanish koeffitsienti, ziroatlar turi va sug‘orish tartibi, sug‘orish tarmog‘i uzunligi, daraxtzorlar mavjudligi, kanallarda filtratsiyaga qarshi qoplama holati; zovurlar mavjudligi, ularning texnik holati, solishtirma va yalpi uzunligi va boshqalar ta’sirida shakllanadi.

• Ta’kidlash zarurki, ushbu omillarning ta’sir darajasi turli tuproq – gidrogeologik sharoitlarda har-xil. Shuning uchun barcha sug‘oriladigan xududlarda sizot suvlar sathi va sho‘rlanishini, tuproqning namlik – sho‘rlanishi tartiblarini o‘rganish zarur. Bu esa ularning shakllanish qonuniyatlarini aniqlash, umumiy maydonlar kengayotgan va sug‘orish hajmi oshayotganda erlar meliorativ holatini istiqbolli bashorat qilish va maqbul meliorativ tartibni yuzaga keltirish imkonini beradi. • Sizot suvlar sathi tartibini o‘rganish uchun kuzatuv tarmog‘i quriladi. Bu tarmoq orqali ularning sathi o‘zgarishini yil davomida doimiy yoki davriy kuzatish mumkin.

• Kuzatuv quduqlarining tajriba dalasida joylashtirilishi tadqiqotlar vazifalariga ko‘ra belgilanadi. Masalan, doimiy sug‘orish shahobchalari yoki kollektorlarning ta’siri doirasini o‘rganish uchun ular yo‘nalishiga perpendikulyar kuzatuv quduqlari qatori (stvor) barpo etiladi. Kuzatuv quduqlari kanal yoki kolletorlarga yaqinlashgan sari bir- briga yaqin, uzoqlashgan sari siyrak joylashtiriladi.

Tik zovur quduqlari ta’sirini o‘rganish uchun kuzatuv quduqlarining ikki qatori barpo etiladi. Ular bir-biriga to‘g‘ri burchak ostida joylashtirilib, bittasi sizot suvlarning tabiiy oqimi yo‘nalishida, ikkinchisi normal bo‘yicha o‘tgan bo‘ladi. Qatordagi birinchi kuzatuv qudug‘i kanaldagi yoki kollektordagi suv chekkasidan, yoki tik zovur qudug‘i markazidan 5 m, uzoqlikda, ikkinchisi birinchisidan 10 m, uchunchisi ikkinchisidan 20 m, to‘rtinchisi uchunsidan 50 m, beshinchisi to‘rtinchisidan 100 m, oltinchisi beshinchisidan 150 m, ettinchisi oltinchisidan 200 m. va hokozo uzoqlikda joylashtiriladi. Bu tartib ular bilan o‘rganilayotgan ob’ekt oralig‘i 800-1000 m. bo‘lgunicha davom ettiriladi.

• Kuzatuv quduqlari kanal yoki kollektlr bilan kesishganda ularda suv o‘lchaydigan, reyka (yuza tomoni bilan qiyalikka qarata) o‘rganiladi. U orqali suv sathi bir vaqtda kuzatuv qudug‘i bo‘yicha ham o‘lchab boriladi. • Kuzatuv quduqlari chuqurlikdagi pezometrdan farqli o‘laroq, uning yuqori yuzasi o‘zgarishini ko‘rsatadi, bosimni hisobga oluvchi sizot suvlarning turli sathini o‘lchaydi.

• Kuzatuv quduqlarini o‘rnatish uchun tuproq burug‘lanayotganida genetik qatlamlaridan mexanik tarkib taxlili uchun namunalar olinadi. Ularda tuzlarning to‘liq tarkibi (HCO3, CI, SO4, Ca, Mg, K, Na va quruq qoldiq) tahlil etiladi. Sho‘rlanish darajasini aniqlash uchun sizot suvlardan ham namuna olinadi. Dastlabki holat-quduq o‘rnatilgan sanadagi ko‘rsatkichlar dala jurnalida qayd etiladi. Sizot suvlar sathi ikki marta o‘lchanadi: 1) burg‘ulangan chuqurda suv paydo bo‘lganda; 2) ikki soatdan keyin va sizot suvlar sathi turg‘unlashgandan so‘ng 1-2 kun o‘tgach. • P’ezometrik to‘da-bitta kuzatish nuqtasida turli chuqurlikda o‘rnatilgan bir gurux quduqlardir. Ular sizot suvlar satxi er yuzasiga nisbatan qancha chuqurlikdaligini ko‘rsatadi.

• P’ezometrik to‘dada albatta, oddiy kuzatuv qudug‘i bo‘ladi. U sizot suvlarning yuqori sathini ko‘rsatib turadi. To‘dada shuningdek, turli chuqurliklardagi suv tashuvchi qatlamlarda joylashgan quduqlar bo‘lishi zarur. Masalan, tuproqlar qatlamli taxlanganda 15-20 m. da p’ezometr bo‘lsa, u yuqoridagi 3-4 qatlam soz tuproq uning tagida yotgan qum, qumoq yoki undan ham chuqurda joylashgan soz tuproqni ajratib turgan loyqasimon qatlam ta’sirini sezadi. Suv saqlovchi qatlamdagi sizot suvlar suv magistrallari (daryolar) yoki yog‘ingarchilik ta’sirida o‘z sathini jadal o‘zgartiradi. Bunday p’ezometrik to‘dalar tik zovur quduqlari ta’sirini ham ko‘rsatadi. Ular er osti suvlarida bosim bor- yo‘qligini, bu bosimni tik zovurdan suv so‘rib olinganda tushirib bo‘lish- bo‘lmasligini aniqlash, shu bilan birga mavsumiy sho‘rlanish kamayish va ko‘payishini bashorat qilish imkonini beradi.

• P’ezometrik to‘dadagi quduqlar turli chuqurlikka, turli hajmdagi qabul qiluvchi qism (quduqqa o‘rnatiladigan perforatsiyalangan teshilgan quvurlar) suv bilan ma’lum darajada to‘yingan qatlamga o‘rnatiladi. • Shu kabi pezometrik to‘dalar yordamida kuzatuvlar yuritilayotgan nuqtada har bir tuproq qatlami qanday manbadan ta’minlanishini, tuzlar qayoqdan kelishi va qaysi chuqurlikka tik zovur qudug‘i o‘rnatilishini aniqlab, sug‘oriladigan erlarni maqbul meliorativ tartibda tutib turish mumkin.

Kuzatuv quduqlari bosh tomoni ular tuproqqa ishlov beruvchi qurollar ta’sirida zararlanishini bartaraf qilish uchun er yuzasidan 45-50 sm chuqurlikda ko‘mib, og‘zini polietilen plyonka yoki shox-shabba, poxol va qamish bilan qoziq bilan belgilab qo‘yish zarur. Kuzatuv quduqlarining dunyo tomonlariga nisbatan joylashishi, orasidagi va yo‘l chekkalaridan uzoqligi masshtab bilan planga tushirilishi kerak. Dala chekkalarida quduqlar holati maxsus reperlar (betonli zaminga mahkamlangan qoziq) bilan belgilanib, planda aniq ko‘rsatilishi darkor. Er xaydalgandan keyin quduq qatorlarini shu reper bo‘yicha tiklash mumkin. Barcha kuzatuv quduqlari va pezometrlar suv sathini o‘lchovchi rekalar nivelirlash yo‘li bilan bir-biriga bog‘lanadi. Ularning balandlik holati dengiz sathidan nisbiy yoki mutloq (absolyut) nuqtalar bilan belgilab qo‘yiladi.

• Kuzatuv quduqlarining har bir qatori bo‘yicha tuproq mexanik tarkibi taxlili asosida tuproqlar litalogik kesimi chiziladi. Bular, o‘z navbatida, sizot suvlar sathi, sho‘rlanishi, ildiz joylashgan va butun aeratsiya qatlami suv va tuz tartiblari qonuniyatlarini ochib berishga imkon yaratadi. • Kuzatuv quduqlarini katta kanal yoki kollektor ta’sirini aniqlash uchun bir- biridan 400-500 m. masofada, parallel quduqlar qatorini turli ziroatlar ichida ko‘rish mumkin. Bu faqat kollektor, sug‘orish shaxobchalari emas, balki turli ekinzorlardagi sizot suvlar sathi, sho‘rlanganligi, tuproqlar suv-tuz-oziqa tartibiga ta’sirini ham o‘rganish imkonini yaratadi.

• Sizot suvlar sathi tartibi bo‘yicha kuzatuvlar yil davomidagi va ko‘p yillik meteorologik ma’lumotlar bilan, xususan, havo harorati va nisbiy namligi, yog‘ingarchiliklar miqdori, bahorgi oxirgi va kuzgi ayoz sanalari haqidagi ma’lumotlarga tayangan holda olib borilishi zarur. Sizot suvlar sathini o‘lchash amal davri va suv berilganda muntazam 5 yoki 10 kun oralatib, qishda esa oyida kamida 2 marta, agar kuzatuvlar maxsus maqsadni (masalan, meteorologik omillarning sizot suvlar tartibiga ta’siri) ko‘zlamasa o‘tkaziladi. • Sizot suvlar sathi ruletkaga ulangan maxsus xlopushka yoki xushtak yordamida o‘lchanadi. Sizot suvlar sho‘rlanganligini aniqlash uchun namunalar chigit ekish yoki nihollar ko‘ringanda (aprel), amal davri ohirida (oktyabr) yog‘ingarchilik boshlanguncha olinadi. Namunalar olish oralig‘i sizot suvlar sathining yillik o‘zgarish darajasiga bog‘liq. Sizot suvlarning sho‘rlanganlik darajasi va sathining mavsumiy o‘zgarish tartibini aniqlash juda muhim bo‘lib, irrigatsiya va melioratsiya tizimlaridan eng maqbul foydalanish davrini belgilaydi.

Ayrim hollarda sizot suvlar sho‘rlanganligiga sho‘r yuvish, amal davri sug‘orishlari, jala, dovulli shamollar yoki suvsiz etishtirilgan bedaning (ko‘p yillik bedaning birinchi o‘rimi, urug‘lik bedaning o‘rilishi) ta’sirini aniqlash nihoyatda muhim. Sizot suvlar namunalirini olishni tuproq namunalari va tuproq namligini aniqlash bilan birga o‘tkazgan ma’qul. Bunda sizot suvlar namunalari burg‘ulangan chuqurga loyqa to‘lib qolsa, ko‘chma quvur o‘rnatilib, loyqadan tozalanib, namuna olinadi. Suv namunasi shlang yordamida so‘rib yoki maxsus chelakcha yordamida olinadi (buning uchun quvur diametridan kichikroq plastmassa yoki polietilen quvur bo‘lakchasi tagiga qo‘rg‘oshin quyulib, kapron ip bog‘lanib, suv tortiladi). Namuna olish quduqlari kuzatuv quduqlaridan 1-1,5 m. dan qochiq bo‘lmasligi kerak. Namunalar olinib bo‘lingandan keyin chuqurcha tuproq bilan to‘ldiriladi. Keyingi namunalar olishda shu chuqurchadan 20-30 sm. masofada burg‘ulangani ma’qul.

• Meteorologik omillarning sizot suvlar sathi tartibiga ta’siri yillik havo harorati, yog‘ingarchilik, havoninng nisbiy namligi bo‘yicha ma’lumotlarni, har kuni olib borilgan sizot suvlar sathi haqidagi dalillarni o‘zaro solishtirish yo‘li bilan belgilanadi. Kuzatuvlar bir turdagi ziroatli dalada yoki bir necha ziroatli paykallarda (ishlab chiqarish sharoitida almashlab ekish dalalarida) o‘tkaziladi. Bunda kuzatuv uchun tanlangan quduqlardagi sizot suvlarning daslabki (ziroatlar ekilayotgan payt) sathi turlicha bo‘lishi kerak. • Shunday kuzatuvlar asosida iqlim omillarning sizot suvlar sathi tartibiga sifat va miqdoriy ta’sirini aniqlash mumkin. • Sizot suvlar sathi ba’zi hududlarda sutka davomida o‘zgaradi va bu tartib barcha tabiiy sharoitlarda bir xil emas. Bu ziroatlar biologik xususiyatlari, rivojlanish pallari, sizot suvlarning dastlabki sathi, er osti suvlari oqib kelishi va oqib ketishiga, ular shakllanishining boshqa omilllarga, tuproqlarning taxlanishi tarziga bog‘liqdir.

Sizot suvlar yo‘nalishi va oqim tezligi har tomoni 100m. dan bo‘lgan (teng tomonli) uchburchakning uchlarida sizot suvlar sathi o‘lchanib, tuzilgan grafik orqali aniqlanadi. Har bir quduqning joyi nivelirlanadi. Sizot suvlar sathining har soatda o‘lchangan qiymati mutloq (absolyut) yoki nisbiy belgilarda hisoblab chiqiladi. Bu sathlar ma’lum masshtabda gidroizogips xaritasiga tushiriladi. Yuqorigi izogipsdan pastkisiga o‘tkazilgan ularga normal bo‘lgan chiziq sizot suvlar oqimi yo‘nalishni ko‘rsatdi. Sizot suvlar oqimning tezligi ushbu ifodadan aniqlanadi: V=k·J. bu erda: k-tuproqning filtratsiya koeffitsenti, mm/sek va m/sutka; J-sizot suvlar yuzasining qiyaligi.

Sizot suvlar oqimining tezligi dala usuli bilan anilin bo‘yoqlari va osh tuzi yordamida aniqlanadi. Buning uchun chuqur kavlanadi. Undagi suvning joylashish chuqurligi er yuzasidan kamida 0,5 m past bo‘lishi kerak. Oqim yo‘nalishi bo‘yicha yuqoriga va pastga 0,5; 1; 2 va 3 m. oraliqda kuzatuv quduqlari o‘rnatiladi. 3-6 m. masofada birinchi kuzatuv quduqlariga parallel quduqlar qatori o‘rnatiladi (nazorat uchun qator shu masofalarda). Sizot suvlar oqim kuzatuv quduqlariga erkin o‘tish kerak. Shuning uchun turg‘in tuproqlarda ularning devorlari mustahkamlanishi shart emas, boshqalariga esa, performatsiyali quvurlar o‘rnatiladi. Hamma quduqlar sizot suvlar sathi turg‘unlangach, chuqurligi o‘lchanadi va tarkibidagi xlor tarkibi aniqlanishi uchun namuna olinadi. Keyin chuqurga 4-5 chelak osh tuzining to‘yingan eritmasi quyulida (10ℓ. suvga kg. tuz). Shundan so‘ng sizot suvlar sathi o‘lchanadi va uning dastlabki sathigacha turg‘unlanish vaqti belgilanadi (eritma quyulguncha). Oradan 20-30 daqiqa o‘tgach (chuqurga eritma quyilganidan keyin) va har 30 daqiqada chuqurchadan pastdagi quduqlarda yuqori miqdordagi xlor paydo bo‘lguncha namuna olinadi va taxlil qilinadi.

Chuqurdan har bir quduqqacha bo‘lgan aniq masofa ( Zn ), vaqt ( tn ) ma’lum bo‘lgach, sizot suvlar oqimi tezligi (Vn ) aniqlanadi. V n= Z n n So‘ngra barcha quduqlar bo‘yicha oqimlar tezliklari haqidagi ma’lumotlar jamlanadi va ularni o‘lchovlar soniga bo‘linganda, sizot suvlar oqimning o‘rtacha tezligi «p» aniqlashdan (takrorlanish) chiqariladi: V = V 1 + V 2 + V 3 + ......+ V n n t

Sug‘oriladigan erlarda kollektor-zovur suvlarining sho‘rlanish darajasini aniqlashda elektrokonduk- tometrlarni qo‘llash Biron bir uchastka tuprog‘i va sho‘rlanganligini tezlikda aniqlamoqchi bo‘lsak, SANIIRI institutida ishlab chiqilgan elektrokonduktometr asbobini qo‘llash maqul. Tuproq va suvning sho‘rlanishini aniqlash uchun 1:1 nisbatda tuproq-suv suspenziyasining elektr o‘tkazuvchan- ligiga asoslanadi. Bu usul xorijda keng foydalaniladi va Markaziy Osiyo mintaqasida muvaffaqiyatli qo‘llash mumkin. Asbob 0,1 dan 40 dS/m diapazondagi ES ni o‘lchash uchun 3 ta shkalaga ega va qulay bo‘lgan statsionar sharoitlarda kuniga 100 marta o‘lchashga imkon beradi. Tuproqni sho‘rlanish darajasini o‘lchash uchun 1:1 nisbat- dagi tuproq va suv suspenziyasi, ya’ni 30 g yaxshi maydala- ngan tuproq 100 mg hajmdagi kimyoviy stakanga 30 ml distillangan suvni aralashtirish yo‘li bilan tayyorlanadi.

6 8 - rasm. Tupoqni sho‘rlanishini elektr o‘tkazuvchanlik bilan aniqlash

Tuproqning sho‘rlanish darajasi bo‘yicha tasnifi Tuproqning sho‘rlanish darajasi ES, dS/m FAO bo‘yicha Suspenziya 1:1 Sho‘rlanmagan 0 – 2 0 – 0,6 Kuchsiz sho‘rlangan 2 – 4 0,61 – 1,15 O‘rta sho‘rlangan 4 – 8 1,16 – 2,30 Kuchli sho‘rlangan 8 – 16 2,31 – 4,7 Juda kuchli sho‘rlangan > 16 > 4,7

2266FSTP FieldScout Кондуктометр почвенный для прямых измерений 2266FSTP FieldScout кондуктометр почвенный для прямых почвенный измерений с зондом длиной 60 см Производитель: Spectrum Technologies, Inc

2266FS FieldScout кондуктометр почвенный для прямых почвенный измерений с зондом длиной 60см Мгновенные и точные измерения электропроводности и температуры. Характеристики и преимущества: Датчик профессионального класса Нет необходимости в подготовке образцов - просто возьмите образец из почвы Запатентованный двойной датчик на наконечнике обеспечивает максимальный контакт с почвой и высокую точность Берите образцы прямо из лотков, горшков, контейнеров, растворов или почвы земли Диапазон измерений от 0 до 19,9 vCv/cv (Точность ±1%, дискретность 0,01 мСм/см) Автоматическая компенсация температуры, долговременная работа и влагозащищенность В комплект поставки включены: батарея ААА 1,5 V, кейс, образцы проводимости для калибровки (1,41 мСм/см 250 мл.) и инструкция по эксплуатации на русском языке. Рабочий температурный режим: от 0°С до 60°С, шаг 0,1°С Точность измерения температуры: ±0,5°С при температурах от 0°С до 50°С и ±1°С при температурах от 50°С до 60°С Температура нормализации: 25°С Влагозащищённость: IP67 Срок службы батареи: >150 часов Купите кондуктометр - прибор для измерения степени засоления почвы и выращивайте свои культуры с открытыми глазами.

КОНДУКТОМЕТР ПОЧВЫ SPECTRUM TECHNOLOGIES FIELDSCOUT DIRECT SOIL

Преимущества: профессиональный кондуктометр (EC-метр) почвы; нет необходимости подготавливать образец - просто воткнуть щуп в почву; запатентованный парный щуп обеспечивает максимальный контакт датчика с почвой и высокую точность; измерение образца почвы непосредственно в горшках, контейнерах, растворах, или просто земли; от 0 до 19,9 мСм/см (точность ± 1%, разрешение 0,01 мСм/см) автоматическая температурная компенсация; батареи и калибровочный EC стандарт в комплекте; в комплектацию товара с кодом 2265FS входит чехол. Комплектации: 2265FS кондуктометр FieldScout Direct Soil с щупом 8 дюймов; 2265FSTP кондуктометр FieldScout Direct Soil с T-образным щупом 24 дюйма. Дополнительные опции: 2254 Стандарт проводимости 2.76 мСм/см, 250 мл; 2251 Стандарт проводимости 1.41 мСм/см, 230 мл; 2265PROBE Щуп FieldScout EC 8 дюймов (20 см) (Сменный); 2265FST24P Щуп FieldScout T-образный 24 дюйма (60 см) со сменным наконечником; 2266 Сменный наконечник для Т-образного щупа.

ES ni o‘lchash elektrokonduktometrni toza elektrodini suspenziyaga taxminan 1 sm botirish bilan o‘tkaziladi. Asbobni tugmasini bosish bilan, tabloda dS/m birlikda ifodalangan birligidagi suspenziyaning elektr o‘tkazuvchanligi yoritib ko‘rsatiladi (SI o‘lchashdagi xalqaro tizim birligida). Misol: 5 -nuqtaning 0 -30 sm chuqurlikdagi o‘lchangan elektr o‘tkazuvchanligining 1:1suspenziyasidagi qiymati: ES=3 dS/m. ES=3x3,5=10,5 dS/m Bu erda 3,5 -joydagi tuproq uchun koeffitsient. Jadvalga asosan 5 -nuqtaning tuprog‘i kuchli sho‘rlanish darajasiga ega (ES 8 dan 16 dS/m. gacha).

O'xshashlar

Suv sathini pasaytirishni tik quduqlar yordamida va elektroosmos usulida mexanizatsiyalash

Suv manbalaridan samarali foydalanish va suv ishlatishni rivojlantirish

Xandakdan suvni chiqarib yuborish va grunt suvlari sathini pasaytirish ishlarini mexanizatsiyalash

Maqbul sug’orish tartiblarini belgilashning zamonaviy usullari va ularni ilmiy asoslash

Suv omborlari