Suv omborlari - Melioratsiya - Slaydlar

Suv omborlari

Yuklangan vaqt:

09.06.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

157.5 KB

Ko'chirib olish

MAVZU : Suv omborlari. Reja: 1. Yuqori bef tasnifi . 2. Suv omborini tashkil qilish . 3. Dimlangan beflardagi tadbirlar . 4. Gidrouzel pastki befidagi tadbirlar .

• Adabiyotlar: • 1 . Bakiev M.R., Majidov J., Nosirov B., Xo’jaqulov R., Raxmatov M. Gidrotexnika inshootlari. 2-jild. Toshkent, IKTISOD-MOLIYA, 2009. • 2. Розанов Н.П., Бочкарёв Я.В., Лапшенков В.С., Журавлёв Г.И., Каганов Г.М., Румянцев И.С. «Гидротехнические сооружения», под ред. Н.П. Розанова - М.Агропромиздат, 1985. • 3. Хусанхужаев З.Х. “ Гидротехника иншоотлари ” . Ўқитувчи- наширёти, Т.1968 • 4 . Хусанхужаев З.Х. “Сув омборидаги гидротехника иншоотлари”. Ўқитувчи, Тошкент. 1986. • 5 . Бакиев М.Р., Янгиев А.А., Кодиров О, “ Гидротехника иншоотлари ” . Фан. Тошкент. 2002. • 6 . Волков И.М., Кононенко П.Ф., Федичкин И.К. “ Гидротехнические сооружения ” М: Колос, 1968 • 7. Бакиев М.Р., М-Г.А.Кодирова, Ибраймов А. “Гидротехника иншоотлари” фанидан курс лойихалари ва амалий машғулотларни бажариш бўйича методик кўрсатма. 1,2 қисмлар. Т.,2009. • 8. Бакиев М.Р., Кириллова Е.И., Коххоров Ў. “Гидротехника иншоотлари” фанидан лабаратория ишларини бажариш бўйича методик кўрсатма. Т.,2007.

1. Yuqori bef tasnifi Suv omborining asosiy elementlari va zonalari. Suv ombori rejimining asosiy elementlari: 1-dimlanishga qadar suv sathi; 2- dimlanishga qadar toshqin suv sathi; 3- normal dimlangan sath; 4- dimlanish sharoitida toshqin suv sathi.

Suv omborlarining joylashish sxemalari: 1-daryo o’zanida; 2-daryodan chetda, Magistral kanal suv omboridan ta’minlanadi; 3-daryodan chetda, Magistral kanal qo’shimcha ravishda suv omboridan ta’minlanadi; 4- daryodan chetda va daryodan qo’shimcha ta’minlanadi.

2. Suv omborini tashkil qilish . • Suv ombori havzasini tashkil qilish tadbirlari tarkibiga quyidagilar kiradi: • Er osti suvlarining ko’tarilishi va yer ustki suvlarining tashlanishi natijasida suv bosadigan zonalardan, hamda to’lqinlar bilan buziladigan qirg’oq polosasidan aholi yashash punktlarini, yo’llarni, tarixiy yodgorliklarni va ob’ektlarni ko’chirish; • ba’zi ob’ektlarni, shu jumladan ba’zi bir qishloq xo’jaligi yer maydonlarini suv bosishdan himoya qilish. Taxminiy baholanganda suv bosadigan zona yangi sharoitlarda grunt suvlari sathi holati bilan aniqlanadi: aholi yashash punktlarida grunt suvlari chuqurligi 4 m dan, boshqa joylarda esa 2 m dan kam bo’lsa, bunday hududlar suv bosgan hisoblanadi. • sanitariya tadbirlari (dezinfektsiya va infektsion mollar ko’milgan joylarni, qabristonlarni, tozalash inshootlarini va sh.k. larni ko’chirish; hududni xlorlash); • suv omboridan baliq xo’jaligi uchun foydalanilganda chuqur uchastkalarni tayyorlash; • arxeologik ishlar (kirish imkoni bo’lmaydigan arxeologik ob’ektlarni aniqlash, qidirib topish va tadqiq etish); • suv ombori tubi va yon tomonlaridan filtratsiya natijasida pastda joylashgan ob’ektlarga (ba’zida o’nlab kilometr uzoqlikda joylashgan) xavf tug’iladigan taqdirda, filtratsiyaga qarshi tadbirlarni qo’llash;

• zarur hollarda suv omborining ba’zi uchastkalarini shamol va kema qatnovi natijasida hosil bo’ladigan to’lqinlardan, muzliklar o’pirilib tushishidan, yuqori suv sathlaridan, muz to’planib va tiqilib qolishidan himoyalash; • tuproq ko’chishiga qarshi ishlar; • suv omborining suv bosishidan himoyalangan kam suvli zonalarida suv sathini pasaytirish tadbirlari; • suv omborining cho’kindilar rejimini rostlash ishlari; • suv omborida oqimning tezlik va tezlik rejimlari o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan biologik rejimini rostlash bo’yicha maxsus tadbirlar; • ekologik va tabiatni muhofaza qilish bo’yicha tadbirlar. • Ushbu tadbirlarni o’tkazish me’yoriy xujjatlar bilan aniq belgilanadi.

3. Dimlangan beflardagi tadbirlar • Dimlangan beflarning farqlanadigan xususiyati ularning katta miqdordagi suvlarni o’tkazishi hisoblanadi, shunga ko’ra cho’kindilar gidrouzelga va pastki befga, ulardan foydalanishning birinchi yilidayoq kelib yig’iladi. Shuning uchun amalga oshiriladigan tadbirlarning asosiy qismi befda cho’kindilarni to’plash bilan bog’liq. Ushbu keng suv sayoz bo’lgan qism befdan damba bilan ajratiladi, rostlanmaydigan suv kirish qismi esa gidrouzelga yaqin joyda qoldiriladi. Shunday qilib, loyqa bosish va ko’milish faqat tranzit oqim zonasida kechadi. Yirik cho’kindilar gidrouzelga tezroq etib keladi, lekin gidrouzelning cho’kindilarga qarshi vositalari kanalni ulardan himoya etadi. So’ngra cho’kindilar pastki befga tashlab yuboriladi. Tranzit oqimdan ajratib qo’yilgan dimlangan befning rostlovchi qismini loyqa bosishi faqat unga kiritilgan suvdagi cho’kindilar natijasida sodir bo’lishi mumkin; loyqa bosish jadalligi bu holda tranzit oqimnikidan ancha kam bo’ladi.

4. Gidrouzel pastki befidagi tadbirlar . • Umumiy yuvilishda sath pasayishi–bu daryo irmoqlari uchun eroziya bazisining pasayishidir, shuning uchun umumiy yuvilishni rostlash, qisqartirish yoki unga yo’l qo’ymaslikni irmoq-daryolar uchun ham ishlab chiqish lozim. Termik rejimning o’zgarishi shunga olib keladiki, suv ombori ta’sirida qishda suv harorati yuqori bo’ladi va daryo uzoq ko’p kilometrlar masofaga pastki befda muzlamasligi mumkin. Suv omboridan yozda daryolardagiga nisbatan sovuq suv oqib chiqadi. Haroratning o’zgarishi biotsenozlar almashinishini keltirib chiqaradi va biotsenozlar foydasi yoki zarari darajasini baholash uchun ularning qaysilari shakllanayotganligini bilish kerak.

• Agar o’zandagi suv sathini ko’tarish daryoning zax qochirish qobiliyatini yo’qotilishiga va grunt suvlarining yo’l qo’yib bo’lmaydigan darajada ko’tarilishiga sabab bo’lgan bo’lsa, u holda o’zanning zax qochirish funktsiyasini bajarish uchun zovur qurish talab etiladi. Erozion uyiq joylar odatda suv o’tkazmaydigan gruntlar bilan to’la bo’ladi. Zovurdagi suv sathi yordamida pastki befning butun uzunligi bo’yicha qayir hududlardagi suv-havo rejimini rostlash mumkin.

• Past bosimli gidrouzellar holatida daryodan katta hajmda o’ta loyqa suv olinganda (Amudaryodagi Qiziloyoq gidrouzeli) o’zanning pastki bef loyqa bilan ko’milishi mumkin. Cho’kkan loyqaning hajmi shu darajada ko’p bo’lishi mumkinki, bunda pastki befdagi suv sathi yuqori bef sathiga tenglashib qoladi va gidrouzel suv o’tkazish qobiliyatini yo’qotadi. Katta suv sarflarida uning buzilish xavfini keltirib chiqaradi.

• Nazorat savollari • 1. Gidrouzellarni qurishdan maqsad nima? • 2. Gidrouzel tarkibiga qanday inshootlar kiradi? • 3. Gidrouzel qanday turlarini bilasiz? • 4. Gidrouzellarni joylashtirishga qanday talablar qo’yiladi? • 5. Past bosimli gidrouzellar qanday joylarda barpo etiladi? • 6. Respublikamizda barpo etilgan past bosimli gidrouzellarga misollar keltiring. • 7. O’rta bosimli gidrouzellar qanday maqsadlarda quriladi? • 8. Gidrouzelni qayirli usulda joylashtirish qanday afzalliklarga ega? • 9. Yuqori bosimli gidrouzellar qanday joylarda barpo etiladi? • 10. Suv omborlarini quishdan maqsad nima? • 11. Suv omborlarida qanday hajmlar bor?

O'xshashlar

Qashqadaryo viloyatidagi suv omborlari bilan tanishish. Ularning texnik tasnifi

Suv o’lchash nasadkalari yordamida suv sarfini aniqlash

Iste'molchilarning suv uzatuvchi tarmoqlaridan suv olishni aniqlash

Suv chiqaruvchi inshootlar

Shaxtali suv tashlagichlar