logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Madaniyatshunoslik
  4. Islom dini va madaniyati

Islom dini va madaniyati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1726 KB
Ko'chirib olish
Islom dini va madaniyati Islom dini e`tiqod qiluvchilar statistikasi .  REJA :  Islom dini va uning vujudga kelishi sabablari.  Islom dinining shakllanishida Muhammad alahissalomning o’rni. Madina islom davlatining vujudga kelishi, dastlabki xalifalar.  Islomning Markaziy Osiyoga tarqalishi Paydo bo’lishi va ta’limoti  Johiliya» so’zi adabiy arab tilida «bilmaslik», ya’ni «yagona xudo – Allohni tanimaslik» ma’nolarini beradi. Bu istiloh musulmon mualliflari tomonidan Arabiston yarim orolining islomdan oldingi davr tarixiga nisbatan ishlatila boshlandi. Bu bilan yangi davr tarixchilari qadimgi davrda Ichki Arabiston aholisi orasida «ko’pxudolik» ( al- Vasaniya ) hukm surardi, degan fikrga urg’u berishni istaydilar. Ba’zi tadqiqotchilar johiliya davri 100-200 yil davom etgan degan fikrni bildiradilar. Biroq ushbu davrning qancha muddat davom etganligini aniqlash birlamchi manbalar, birinchi navbatda, yozma adabiyotning ozligi, ba’zida butkul yo’qligi tufayli juda mushkul. Muhammad payg’ambar hayoti.  Muhammad ibn Abdulloh ibn Abd al-Muttalib Makka va uning atrofi tarixida «Fil voqeasi» nomi bilan mashhur bo’lgan jangdan 50 kun keyin tavallud topdi. Misrlik munajjim Mahmud poshoning aniqlashicha, Payg’ambarning tavallud topishlari milodiy sananing 571 yil 21 aprel ь kuniga to’g’ri keladi. Otasi Abdulloh Qurayshning Banu Hoshim, onasi Omina bint Vahb – Banu Zuhra urug’idan edilar. Vahy nozil bo’lishining boshlanishi.  Muhammad payg’ambar 40 yoshga yetganida ko’proq yolg’izlikni qo’msaydigan bo’lib qoldi. Shunday paytlarda Makkadan 3 mil uzoqdagi Hiro tog’ida joylashgan g’orga chiqib ketar, yerlik aholi odaticha ramazon oyini u yerda ibodat bilan o’tkazardi. G’amlagan ozuqalari tugagach, Xadicha oldiga qaytib, bir oz vaqtdan so’ng yana o’sha g’orga ketar edi. U yerda o’zini sukunatga berib, chuqur o’yga tolar, g’oyibdan quloqlariga «Sen Allohning elchisisan» degan tovushlar eshitilar edi. Ko’p tush ko’rar, tushida ko’rgan narsalari o’ngida to’g’ri chiqar edi. QUR`ONI KARIM  Alloh tarafidan 23 yilga yaqin muddat mobaynida Muhammad payg’ambarga oyatma-oyat, sura-sura tarzida nozil qilingan ilohiy (sakral) kitobdir. Bu kitob islom dinining muqaddas manbasi hisoblanadi. Islom ilohiyot maktablaridan biri ahl as-sunna va-l-jamoa ta’limotiga ko’ra, Qur’on Alloh taoloning so’zi va uning azaliy ilmidir. MANBALAR VA ADABIYOTLAR RO’YXATI Islom madaniyati O`zbekistonda islomiy munosabatlarga keng yo`l ochilgan.        Istiklolning dastlabki kunlaridanok diyorimizning barcha fukarolari xakikiy e’tikod erkinligini xis eta boshladilar. Bugungi kunda Uzbekistonda turli din vakillarning xech kanday tusiklarsiz uz dinlariga e’tikod kilishlari uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Sobik shurolar davrida respublikamizda bor-yugi89 masjid va ikki madrasa faoliyat kursatgan bulsa, xozir Uzbekiston musulmonlari idorasi boshkaruvi ostida rasmiy ruyxatdan utgan, barcha kulayliklar yaratilgan 1700 dan ortik masjid, 10 madrasa va Toshkent Islom universiteti faoliyat kursatib kelmokda. Shuningdek, mamlakatimizda istikomat kilayotgan 130dan ziyod millat vakillari xam uzlari e’tikod kilayotgan dinlarida emin-erkin ibodat kilmokdalar. Bugun Respublikamizda 15 turdagi 170 dan ziyod noislomiy diniy tashkilotlar rasman faoliyat kursatmokda.        1999 yil 7 aprel kuni Respublika Prezidenti I.Karimovning Farmoniga asosan Islom universiteti tashkil etildi. Xar yili mazkur oliygox islom tarixi va falsafasi, diniy konunchilik, iktisod va tabiiy fanlar fakultetlariga 100dan ortik talabalarni kabul kiladi. Universitet koshida Islomshunoslik ilmiy-tadkikot markazi, manbaalar xazinasi xamda akademik listey faoliyat kursatib kelmokda. DO’STLIK ALOQALARI  «Musulmon va masihiy arablar orasidagi do’stlik aloqalarini bilganimizdan keyin, aytishimiz mumkinki, odamlarni Islomga kiritishda kuch ishlatish omili bo’lmagan. Muhammadning o’zi ham ba’zi masihiy qabilalar bilan shartnoma tuzib, ularni himoya qilishni o’z zimmasiga olgan edi. Ularga diniy ibodatlarni to’la hurriyat bilan bajarishga erkinlik bergan edi va diniy arboblarga o’z huquqlari va obro’laridan foydalanishga imkon bergan edi». Mitz nomli ustoz Islom muruvvati haqida quyidagi guvohlikni beradi: «O’rta asrlarda Islom mamlakati bilan xristian Ovruposi orasidagi farq shundan iborat ediki, birinchisida Islomdan boshqa ko’pgina dinlarning vakillari ham bemalol yashar edilar, ikkinchisida esa unday emas edi. Islom mamlakatida kanisa va senogoklar hukumat ixtiyoridan tashqarida davr surar edi, xuddi bu mamlakatda emasdek. Bu borada ular ahdnomalarda ko’rsatilganidek huquqdan to’la foydalanar edilar. Zarurat yuzasidan yahudiy va xristianlar musulmonlar bilan yonma-yon yashadilar. Bu holat o’rta asrlarda Ovrupo bilmagan muruvvatni yuzaga keltirdi. Yahudiy va xristianlar o’z dinlarida hur edilar». Islomda ilm-fan va madaniyat  Tarixda, shu jumladan, g`arblik tarixchilarning guvohliklari bilan avvalgi musulmonlar er yuzida tarqalib, xalqlarga Islom da’vatini etkazganlar. Shu bilan bir vaqtda o’sha erdagi o’zlari uchratgan ilm-fan, madaniyat va san’atni o’rganganlar. Ularning ilmga bo’lgan qiziqishi shu narsalar yozib qoldirilgan manbalardan o’rganishga undagan. Musulmonlar o’zlari kirib borgan yurtlardagi ilmiy kitoblarni boshqalarga o’xshab yo’q qilib kuydirib yubormanglar, balki ularni to’plab, katta-katta ilmiy markazlar qurganlar. Shu kitoblar yozilgan tillarni biluvchi kishilarni yordamga chaqirib, ularni tarjima qildirganlar. Tarjimonlarga esa, qilgan ishlari uchun juda katta miqdorda mol-dunyo berganlar. So’ngra esa, o’sha kitoblarni o’qib o’rganishga va hayotga tatbiq qilishga bel bog`laganlar. Bu ulkan ishlarga ularga musulmon podshohlar, amirlar va davlatmandlar yaqindan yordam berganlar. Shunday qilib, grek va rimliklardan so’ng, ilm sultoni musulmonlar qo’liga o’tgan. Ularning oliy o’quv yurtlari barcha xalqlarning foyda va ilm oladigan markaziga aylangan. Musulmonlar tabobatchilik, kimyo, tabiiy fanlar, matematika va boshqa ilmlarning rivojlanishiga ulkan hissa qo’shganlar. Quyida ba’zi g`arb olimlarining bu haqdagi fikrlarini e’tiboringizga havola qilamiz. Niyu-York dorilfununining professori Driber o’zining «Ilm va din o’rtasidagi tortishuv» nomli kitobida shunday deydi: «Musulmonlarning ilm bilan shug`ullanishlari 638 yili Iskandariya shahrini qo’lga olishlaridan so’ng boshlangan. Ya’ni, Muhammad payg`ambarning vafotidan 6 yil o’tgandan so’ng. Shu vaqtdan boshlab ikki asr o’tmay greklarning barcha ilmiy kitoblarini chuqur o’rgandilar va to’g`ri baholadilar. 813 yili Ma’mun xalifa bo’lganidan so’ng, Bag`dod shahri er yuzidagi ilm poytaxtiga aylandi. Bu xalifa Bag`dodga behisob kitoblar to’pladi, ulamolarni yig`di va ularga zo’r hurmat ko’rsatdi». Islom dini tarafdorlari jahon aholisining 20 % ga yaqin qismini tashkil etadi. Eng katta musulmon jamoalari Indoneziyada (165 mln.), Pokiston (125 mln.), Bangladesh (120 mln.), Hindiston (93 mln.), Eronda (63 mln.), Turkiya (61 mln.), arab mamlakatlaridan eng yirigi Misrda (48 mln.), Nigeriyada (43 mln.) mavjuddir. Darvoqe, arablar barcha musulmonlarning 20 % ni tashkil etadilar. Paydo bo’lishi va ta’limoti  Johiliya» so’zi adabiy arab tilida «bilmaslik», ya’ni «yagona xudo – Allohni tanimaslik» ma’nolarini beradi. Bu istiloh musulmon mualliflari tomonidan Arabiston yarim orolining islomdan oldingi davr tarixiga nisbatan ishlatila boshlandi. Bu bilan yangi davr tarixchilari qadimgi davrda Ichki Arabiston aholisi orasida «ko’pxudolik» ( al- Vasaniya ) hukm surardi, degan fikrga urg’u berishni istaydilar. Ba’zi tadqiqotchilar johiliya davri 100-200 yil davom etgan degan fikrni bildiradilar. Biroq ushbu davrning qancha muddat davom etganligini aniqlash birlamchi manbalar, birinchi navbatda, yozma adabiyotning ozligi, ba’zida butkul yo’qligi tufayli juda mushkul. Muhammad payg’ambar hayoti.  Muhammad ibn Abdulloh ibn Abd al-Muttalib Makka va uning atrofi tarixida «Fil voqeasi» nomi bilan mashhur bo’lgan jangdan 50 kun keyin tavallud topdi. Misrlik munajjim Mahmud poshoning aniqlashicha, Payg’ambarning tavallud topishlari milodiy sananing 571 yil 21 aprel ь kuniga to’g’ri keladi. Otasi Abdulloh Qurayshning Banu Hoshim, onasi Omina bint Vahb – Banu Zuhra urug’idan edilar. Vahy nozil bo’lishining boshlanishi.  Muhammad payg’ambar 40 yoshga yetganida ko’proq yolg’izlikni qo’msaydigan bo’lib qoldi. Shunday paytlarda Makkadan 3 mil uzoqdagi Hiro tog’ida joylashgan g’orga chiqib ketar, yerlik aholi odaticha ramazon oyini u yerda ibodat bilan o’tkazardi. G’amlagan ozuqalari tugagach, Xadicha oldiga qaytib, bir oz vaqtdan so’ng yana o’sha g’orga ketar edi. U yerda o’zini sukunatga berib, chuqur o’yga tolar, g’oyibdan quloqlariga «Sen Allohning elchisisan» degan tovushlar eshitilar edi. Ko’p tush ko’rar, tushida ko’rgan narsalari o’ngida to’g’ri chiqar edi.  Islomiy ma’naviyat nuqtai – nazaridan qaraganida har bir ulamo, har bir diniy rahbar faoliyati oddiy mo’’min – musulmonlar diqqat – e’tiborida bo’lib, ulamolar halol – pokligini ko’rib kimdir havas va xaris – tashnalik bilan din yo’liga kiradi va ikki dunyo saodatiga erishadi, kimdir esa o’zi haddan tashqari taassub qilgan, ideal deb bilgan ulamoning g’ayrashar’iy ishini ko’rib dindan og’adi, ulamolar, din peshvolariga nisbatan ixlosi qaytadi.  Taassuf ila shu narsani ta’kidlash joizki, ko’p vaqtlar umidlarimiz sarobga aldanib qoladi . Xoh diniy , xoh dunyoviy martaba sohibi bo’lgan kishi imkoni borida odamlarga qo’ldan kelgan yaxshilikni ayamagan bo’lsa el-yuurt duosini olib, kundan-kunga ro’shnolikka erishib boradi. Aksincha o’z qudratini nomoyish qilib, birinchi navbatda o’zi tanigan kishilarining olib borayotgan faoliyatini sindirishga oshiquvchi inson tezda o’z martabasidan ham mahrum bo’ladi, el nazaridan qoladi va nomi tuban insonlar qatorida yodga olinadi. ИСЛОМ МАНБАЛАРИ Қуръони Карим Ҳадислар Қуръон, унинг тузилиши, жамланиши ва аҳамияти  Мустақиллик туфайли ўтмиш тарихга, хусусан маънавий меросимиз Ислом динига ва диний китобларга муносабат ўзгариб, уларга инсониятни юксак маънавийликка йўлловчи бебаҳо бойлик сифатида қараш қарор топди.  Қуръон Аллоҳ томонидан ваҳий қилинган 4-илоҳий китобдир. Қуръон сўзининг луғавий маъноси ўқимоқ, қироат қилмоқ демакдир. У мусулмонларнинг асосий муқаддас китоби. Қуръонда ўзидан олдин нозил бўлган саҳифалар, Таврот, Забур, Инжил каби барча илоҳий китобларнинг маъно, ҳикмат ва аҳкомларини ўзида жамланганига ишорат бор. Қуръон жумлалалрига бирон-бир ўзгартириш, биронта ҳарфини, ҳатто ҳарфлар белгисини – зеб-забарини ҳам ўзгартириш мумкин эмас, қатъиян тақиқланган.  . Қуръон Ислом динининг асосий ҳужжати. Ислом динига оид барча ҳукмларнинг асосий ва биринчи манбаидир. У мусулмонларнинг диний, ижтимоий ва сиёсий ҳаётида ягона қўлланма, доимий йўлбошчиси бўлиб хизмат қилиб келди. Мусулмон хуқуқшунос (фиқҳшунос)лари бирор нарсанинг шариатдаги ҳукмини билмоқчи бўлсалар, албатта, олдин Қуръонга мурожаат қиладилар. Қуръон суралари икки қисмга бўлинади: 1. Ҳижратдан аввал тушган суралар – «Мака суралари» дейилади. 2. Ҳижратдан кейин тушган суралар – «Мадина суралари» дейилади. Қуръони каримнинг асосий мавзуси ва мақсади башарият тафаккурида кўпхудоликка барҳам бериш, яккахудоликка тарғиб қилиш ва Ислом динини ўрнатишдир.  Қуръоннинг нозил қилиниши муқаддас рамазон ойининг 27-куни кечаси бошланган. Шу сабабли бу ой муқаддас ҳисобланиб, рўза тутилган куннинг 27-кечаси «Лайлат ул Қадр», яъни қудрат кечаси, илоҳий қудрат намоён бўлган табаррук кеча деб улуғланади. Ҳадислар Ислом динининг Қуръондан кейинги иккинчи манбаидир.  Ҳадис – арабча сўз бўлиб, маъноси «хабар», «янгилик», «ҳикоя» демакдир. «Ҳадис» ва «суннат» сўзлари мухаддислар ўртасида бир маънода қўлланилиб, пайғамбар Муҳаммад (сав)нинг айтган сўзлари, қилган ишлари, кўрсатмалари, феъл-атворлари, ахлоқлари, ҳаёт йўллари тўғрисидаги ривоятларни англатади. Ҳадис Ҳадис икки икки тт ургаурга бўлинади:бўлинади: Ҳадиси Қудисий – яъни Айтилган ҳадисни маъноси Аллоҳники бўлиб, айтилиши Мухаммад (сав) дан бўлган. Ҳадиси Набавий – бу Муҳаммад (сав) нинг Қуръонга таянган ҳолда айтган сўзлари, қилган ишлари, кўрсатмалари тўғрисидаги ривоятлардир . Ҳадис Ислом динида Қуръондан кейинги иккинчи манба саналади. Ҳадис илми эса ислом оламида энг улуғ ва мўътабар саналади. Ҳадислар Ҳадислар эътиборга эътиборга олиниши олиниши жиҳатидан яна жиҳатидан яна уч қисмга уч қисмга бўлинади:бўлинади: Саҳиҳ – энг тўғри, ишончли хадислар. Ҳасан –«гўзал» ҳадислар, яъни ҳадисни етказган Кишилар ўртасида қандайдир узилиш рўй берган ҳолда етказилган Ҳадислар . Заиф яъни ишончсиз ҳадислар. Ҳ ар бир ҳадис икки қисмдан иборат. Б иринчи қисмида ушбу ҳадисни етказган Кишиларнинг номлари Б унда ҳикматли сўзлари, кўрсатмалари ва кўрган одамларнинг номигача санаб кўрсатилган. Ҳ адиснинг умумий мазмуни келтирилган .Иккинчи қисмда Ислом т арихида ҳадислар - нинг тан олинган 6 та т ўплами вужудга келган. «Саҳиҳи Бухорий» «Саҳиҳи Муслим» Имом ибн Можа Имом Абу Довуд Имом ат-Термизий Имом ан-Насоий . Ислом дини манбаларнинг тарбиявий аҳамияти  Ислом динининг манбалари «Қуръон» ва «Ҳадис» ларда «… илоҳиёт, диний масалалар билан бирга ўз даврининг ахлоқий ва сиёсий анъаналари, инсонпарварлиги, инсонларни қовуштирувчи, улар ўртасида зиддият, низоларнинг олдини олувчи, адолат ўрнатишга қаратилган ахлоқий фикрлар ҳам кенг ўрин олган». Ислом дини манбаларнинг тарбиявий аҳамияти  Айтиш жоизки «Қуръон» нинг ҳар бир ояти, «Ҳадис»ларнинг ҳар бир нақли мўмин- мусулмонларнинг ахлоқ-одоб сифатларини ёритишга, уларнинг ўзига хос гўзал қирраларини очиб беришга ва шу руҳда тарбия топишга йўналтирилган. Уларда ҳар бир инсонни инсонпарвар, ватанпарвар, адолатли, маърифатли, маънавиятли, юксак ахлоқ- одоб соҳиби, бунёдкор, яқинларга ғамхўр бўлиши такрор ва такрор уқтирилади.  Исломда, хусусан Қуръони карим ва ҳадисларда ота- онага меҳр-муҳаббат, ғамхўрлик, фарзанд тарбияси ва оилага садоқат масалаларига алоҳида эътибор берилган. Кишиларни яхшилик қилиш, савоб ишларга қўл уриш, инсофли-диёнатли, виждонли бўлиш, меҳр- шафқатлилик, тўғрилик, ростгўйлик, софдил бўлиш, биродарга ёрдам бериш, камтарликка чақириш ғоялари илгари сурилган.  «Қуръони карим, ҳадислар ва шариат кўрсатмалари инсон маънавий-маърифий камолотининг асоси бўлган ахлоқ-одоб тарбиясининг барча қирраларини ўз ичига олган. Сирасини айтганда, ҳадислар маънавий-ахлоқий тарбияга оид бўлган фикрларнинг мукаммал тўпламидир. Қуръони карим ва хадислар одамзот ақл-идрокини муҳофаза қилиши билан ҳам катта тарбиявий аҳамият касб этади. Чунончи одамзот боласига ароқ, наша, опий каби зарарли гиёҳванд моддаларни истеъмол қилмасликка ундаб туради. Пайғамбаримиз ҳадисларидан бирида, «Кайф қилдирувчи нарса – ҳамр. Ҳар қандай ҳамр ҳаромдир», - деган экан.  Ислом хозирги даврнинг глобал муоммасига айланиб бораётган инсонларнинг наслини соғлом сақлашга чорлайди, шаҳвониятга, зинокорликка ва у орқали спидга мубтало бўлишини қоралайди. Зинокорлик катта гуноҳлардан бири эканлигини қайта-қайта уқтиради. Чунки бундай кўнгилсиз ҳатти-ҳаракатлар инсон фарзандлари ирсиятида жиддий нуқсонлар пайдо бўлиши, ҳатто зурриётни баҳтиқаро қилиши мумкин.  Қуръони карим ва ҳадисларнинг тарбиявий аҳамияти инсонларни илм-фанни эгаллаш, маърифатли бўлишга чақиришида ҳам намоён бўлади. Бешикдан то қабргача илм излаш лозимлигини қайд этилишининг ўзи катта тарбиявий ахамиятга эга. Ҳадислардаги «Садақанинг афзали мўмин киши илм ўрганиб, сўнг бошқа мўминларга ҳам ўргатишдир»; «Илм ибодатдан афзалдир»; «Илму ҳунарни Хитойдан бўлса ҳам бориб ўрганинглар» каби ҳар бир кишини маърифатга чордловчи сўзларнинг аҳамияти беқиёсдир. ХУЛОСА  Мустақиллик туфайли фарзандларимизни дунёвий билимлар билан бир қаторда Имом Бухорий тўплаган ҳадислар, Нақшбандий таълимоти, Термизий ўгитлари, Яссавий ҳикматлари асосида тарбия қилиш имконига эга бўлдик.  Ислом томонидан асрлар давомида ишлаб чиқилган ахлоқий-маърифий қадриятлар янгиланиш жараёнига хизмат қилмоқда. Зеро, бу қадриятлар доимий равишда одамларда, жумладан ёшларимизда яхши хислатларни кўпайтириб, ёмонлардан халос бўлишга чорлайди. Диний ва дунёвий илмларни чуқур ва пухта эгаллаш ўз навбатида кишилар, халқлар, мамлакатлар ҳаётига катта ҳавф солаётган ислом ниқобидаги турли экстремистик оқимларга нисбатан мафкуравий- илмий иммунитет хосил қилиш, халқаро тероризмга қарши курашишга ёрдам беради.  Юртбошимизнинг изчил саъй-ҳаракатлари билан мамлакатимизда бу долзарб масала мувафаққиятли ҳал этилмоқда. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР  1. Ортиқов А., Абдусамедов А.Э. Диншунослик асослари. 1-қисм. Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон миллий Университети., Т., 2000 й.  2. Имом Исмоил ал-Бухорий. Ҳадис. 1-4 жилдлар. Т., 1997  3. Ислом энциклопедия (А-Ҳ). Ўзбек миллий энциклопедияси давлат нашриёти, Т., 2004й.

O'xshashlar

Xitoy va Hindiston madaniyati
Qadimgi Misr va Mesopotomiya madaniyati
Koreya madaniyati
Misr madaniyati
Hindiston madaniyati