Din va hurfikrlilik - Madaniyatshunoslik - Slaydlar

Din va hurfikrlilik

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4423.5 KB

Ko'chirib olish

Din va hurfikrlilik

 Din ko’p qirrali va murakkab tushunchadir. Din so’zi arabcha bo’lib, ilo h iy qudratga ishonch, ishonmoq ma’nosini bildiradi.  U insonlarning yashashdan maqsadi nima ekanligini, qanday yashash lozimligini, inson h ayotinig mazmuni nima ekanligini, insof, adolatni, tinchlikni eng mu h imi insonlarning halol va pok mehnati bilan kun ko’r ish i , ilm-ma’rifatga ega bo’lishini targ’ib qiladi.

 Islom dini. Islom-dunyoda keng tarqalgan dinlardan biri bo ’ lib, 1,3 mlrd.ga yaqin musulmonlar unga e ’ tiqod qilishadi. Osiyo qit ’ asidagi Arabiston yarim oroli, Iordaniya, Suriya, Iroq, Eron, Turkiya, O ’ rta Osiyo, Afg ’ oniston, Pokiston, Afrika qit ’ asidagi Marokash, Jazoir, Tunis, Liviya, Misr Respublikasi, Somali singari mamlakat xalqlari, Efiopiya, G ’ arbiy Sudanda yashovchilarning bir qismi, Malayziya, Indoneziya xalqlari, Livan, Hindiston, Xitoy hamda Filippin aholisining ma ’ lum bir qismi, Yevropa qit ’ asidagi Bolqon yarim orolida yashovchi xalqlarning bir bo ’ lagi islomga etiqod qiladilar. Musulmonlarning xaj qiladigan joyi – Makka. Ka ’ ba – islom dinida muqaddas hisoblanadi va u yerda « Ollohning uyi » ( « Baytulloh » ) deb nom olgan.

 «Islom» so’zi arabcha bo’lib, «Xudoga o’zini topshirish» «itoat», «bo’ysunish» degan ma’nolarni bildiradi. Shundan bu ishonuvchilar: «muslim» deb ataladi. Uning ko’pchlik shakli bu dinda «muslimun» deb ifodalanadi. Islom dini Arabiston yarim orolida VI asrning oxiri VII asr boshlarida paydo bo’lgan. Payg’ambarimiz Muhammad alayxissalom (570-632) Makkada yakka xudoga e’tiqod qilish to’g’risida targ’ibot boshlagan. Biroq zodagonlarning qarshiligiga uchrab 622-yilda o’z tarafdorlari bilan Madina (Yasrib) ga ko’chgan (xijrat qiladi). O’sha yildan boshlab musulmonlarning xijriy yili hisobi boshlandi. 630-yilga kelib Makka ham musulmonlar qo’liga o’tib bu yerda musulmon davlati shakllanadi. Makka birinchi marta Ptolomey asarida (II-asr) Makoraba nomi bilan tiga olingan. Islom dinigacha majusiy kabilarning diniy markazi bo’lgan.

 1.Keyingi yillarda davlat bilan diniy tashkilotlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda juda katta o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Dinning jamiyatdagi o’rni tiklanmoqda. Diniy uyushma va tashkilotlarning faoliyat ko’rsatishlariga imkoniyat yaratilmoqda. Qator tarixiy obidalar diniy tashkilotlar ixtiyoriga o’tkazildi, yangi masjidlar ochilmoqda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari kun sayin kengaymoqda.  2.O’zb. Res.Konsutitsiyasi 31-moddasida «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson hohlagan dinga e’tiqod qilishi yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo’l qo’yilmaydi» deyilgan. Buning isbotini amalda ko’rmoqdamiz.

• Vijdon erkinligi omillarini tiklash va unga og’ishmay amal qilish davr, kundalik hayot talabi va zaruriyatidir. « Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida» gi Qonunni 1998-yilda yangi taxlilining qabul qilinishi bunga yana bir misoldir. Hozirda res-da 14 turdagi konfessiyada 170 dan ortiq noislomiy diniy tashkilot faoliyat ko’rsatmoqda. 4ta diniy markaz – Movaronnahr Musulmonlar boshqarmasi; O’rta Osiyo Ruspravoslav cherkovi bosh- si; U.O.Injil nasroniylar-Baptislar markazi: U.O.Yetti kun Adventistlar cherkovi konfessiyalari bor.

 Islom aqidalarining asosiy ibrat kitobi ahloqiy-huquqiy tamoyillari birinchi manba hisoblangan Muqaddas «Qur’on»da o’z ifodasini topgan. Qur’oni Karim va Hadisi Sharifda ma’no va mazmun teran, umum insoniy qadriyatlarni himoya etuvchi va targ’ib qiluvchi falsafiy xulosalar chuqurdir.  Bu muqaddas kitob Yer yuzi musulmonlarining dasturi amali dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning kitobi bo’lib, arab tilida «qiroat» ma’nosini anglatadi.

 Qur’oni Karimning eng muhim xizmati shundaki, unda har inson uchun bevosita ahamiyatli bo’lgan so’zlar, yo’l-yo’riqlar, asosiy qoidalar, ta’limotlar aniq ko’rsatilgan. Undagi ilm, madaniyat, ma’naviyat, ma’rifat haqidagi g’oyalar umumbashariyatga tegishlidir. Ahloq va odob masalasiga alohida e’tibor berilgan.

 «Qur’on» kishilarni tenglikka, birodarlikka, tinch totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shunga ko’ra, u katta ahloqiy qimmatga ega. «Qur’on» da sahovat, mehmonnavozlik, jasorat, sabr va qanoat, qo’li ochiqlik, bag’rikenglik, muruvvatlilik, keng fe’llik, to’g’rilik, vafodorlik va sodiqlikka katta e’tibor berilgan va yuksak ma’rifat belgisi deb qaraladi. Unda ehson mazmuni keng qamrovda olinadi.

 «Qur’oni Karim»da ehsonga loyiq kishilarga birinchi navbatda ota-onalar kiritiladi va ota-ona haqqi belgilab beriladi. «Al-Isro» surasining 23-24- oyatlarida ota-onaga yaxshilik Ollox Taologa ibodat qilishdan keyin ikkinchi vazifa sifatida ta’kidlanadi. Ota-ona qanday bo’lishidan qat’iy nazar, farzand ularga nisbatan hurmat saqlashi, ularning so’zlarini qaytarmasligi, ota-ona bolani dunyoga keltirish bilan birga, farzandga ta’lim- tarbiya ham berganligini unutmay, ularning haqqini ado etishga doimo tayyor turishi lozimligi ta’kidlanadi.

.«Qur’on»da shirinsuxanlik, to’g’ri so’z, muomala madaniyatiga rioya qilish qonun-qoidalari keltiriladi, shirinsuxanlik insonning muomala madaniyatiga ega ekanligini ko’rsatadi, obroini orttiradi, hurmatga sazovor qiladi.

 2.Unda odob-a h loq madaniyati, h uquqiy munosabatlar va insonni ulug’lashga oid mu hi m ko’rsatmalar mavjud. Jumladan, «Bandalarimga aytingki, ular eng go’zal so’zlardan so’zlashsinlar», «Biz odam bolalarini mukarram qildik… ularga halol, pok narsalardan rizqu - ro’z berdik va ularni o’zimiz yaratgan juda ko’p jonzotlardan afzal - ustun qilib qo’ydik» ─ deb ko’rsatiladi.

 Hadislar islomda Qur’oni Karimdan keyin ikkinchi manba hisoblanadi va xalqning turmush tarzidagi barcha qonun-qoidalarini belgilab beradi.  Bugun musulmon olamida eng nufuzli manbalar deb tan olingan 6ta ishonchli hadislar to’plami (As-sahih is-Sita) mualliflari Markaziy Osiyo xalqlari vakillari bo’lgan.  1. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy 193 (809)-256 (870).  2.Imom muslim ibn al-Xajjoj 206 (819) -261 (874).  3.Imom Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy 209 (824)-279 (892).  4.Imom Ahmad an-Nasoniy 215 (880)-303 (915).  5.Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy 202 (817)-275 (888).  6. Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Mojja 209 (824)-273 (886).

 Hadislarda insonning inson oldidagi mas’uliyati «savob», «gunoh» tushunchalari orqali boshqarilishi aytiladi.

O`zbekistonda islomiy munosabatlarga keng yo`l ochilgan.  Istiklolning dastlabki kunlaridanok diyorimizning barcha fukarolari xakikiy e’tikod erkinligini xis eta boshladilar. Bugungi kunda Uzbekistonda turli din vakillarning xech kanday tusiklarsiz uz dinlariga e’tikod kilishlari uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Sobik shurolar davrida respublikamizda bor-yugi89 masjid va ikki madrasa faoliyat kursatgan bulsa, xozir Uzbekiston musulmonlari idorasi boshkaruvi ostida rasmiy ruyxatdan utgan, barcha kulayliklar yaratilgan 1700 dan ortik masjid, 10 madrasa va Toshkent Islom universiteti faoliyat kursatib kelmokda. Shuningdek, mamlakatimizda istikomat kilayotgan 130dan ziyod millat vakillari xam uzlari e’tikod kilayotgan dinlarida emin-erkin ibodat kilmokdalar. Bugun Respublikamizda 15 turdagi 170 dan ziyod noislomiy diniy tashkilotlar rasman faoliyat kursatmokda. 1999 yil 7 aprel kuni Respublika Prezidenti I.Karimovning Farmoniga asosan Islom universiteti tashkil etildi. Xar yili mazkur oliygox islom tarixi va falsafasi, diniy konunchilik, iktisod va tabiiy fanlar fakultetlariga 100dan ortik talabalarni kabul kiladi. Universitet koshida Islomshunoslik ilmiy-tadkikot markazi, manbaalar xazinasi xamda akademik listey faoliyat kursatib kelmokda.

DO’STLIK ALOQALARI  «Musulmon va masihiy arablar orasidagi do’stlik aloqalarini bilganimizdan keyin, aytishimiz mumkinki, odamlarni Islomga kiritishda kuch ishlatish omili bo’lmagan. Muhammadning o’zi ham ba’zi masihiy qabilalar bilan shartnoma tuzib, ularni himoya qilishni o’z zimmasiga olgan edi. Ularga diniy ibodatlarni to’la hurriyat bilan bajarishga erkinlik bergan edi va diniy arboblarga o’z huquqlari va obro’laridan foydalanishga imkon bergan edi». Mitz nomli ustoz Islom muruvvati haqida quyidagi guvohlikni beradi: «O’rta asrlarda Islom mamlakati bilan xristian Ovruposi orasidagi farq shundan iborat ediki, birinchisida Islomdan boshqa ko’pgina dinlarning vakillari ham bemalol yashar edilar, ikkinchisida esa unday emas edi. Islom mamlakatida kanisa va senogoklar hukumat ixtiyoridan tashqarida davr surar edi, xuddi bu mamlakatda emasdek. Bu borada ular ahdnomalarda ko’rsatilganidek huquqdan to’la foydalanar edilar. Zarurat yuzasidan yahudiy va xristianlar musulmonlar bilan yonma-yon yashadilar. Bu holat o’rta asrlarda Ovrupo bilmagan muruvvatni yuzaga keltirdi. Yahudiy va xristianlar o’z dinlarida hur edilar».

Islomda ilm-fan va madaniyat  Tarixda, shu jumladan, g`arblik tarixchilarning guvohliklari bilan avvalgi musulmonlar er yuzida tarqalib, xalqlarga Islom da’vatini etkazganlar. Shu bilan bir vaqtda o’sha erdagi o’zlari uchratgan ilm-fan, madaniyat va san’atni o’rganganlar. Ularning ilmga bo’lgan qiziqishi shu narsalar yozib qoldirilgan manbalardan o’rganishga undagan. Musulmonlar o’zlari kirib borgan yurtlardagi ilmiy kitoblarni boshqalarga o’xshab yo’q qilib kuydirib yubormanglar, balki ularni to’plab, katta-katta ilmiy markazlar qurganlar. Shu kitoblar yozilgan tillarni biluvchi kishilarni yordamga chaqirib, ularni tarjima qildirganlar. Tarjimonlarga esa, qilgan ishlari uchun juda katta miqdorda mol-dunyo berganlar. So’ngra esa, o’sha kitoblarni o’qib o’rganishga va hayotga tatbiq qilishga bel bog`laganlar. Bu ulkan ishlarga ularga musulmon podshohlar, amirlar va davlatmandlar yaqindan yordam berganlar. Shunday qilib, grek va rimliklardan so’ng, ilm sultoni musulmonlar qo’liga o’tgan. Ularning oliy o’quv yurtlari barcha xalqlarning foyda va ilm oladigan markaziga aylangan. Musulmonlar tabobatchilik, kimyo, tabiiy fanlar, matematika va boshqa ilmlarning rivojlanishiga ulkan hissa qo’shganlar. Quyida ba’zi g`arb olimlarining bu haqdagi fikrlarini e’tiboringizga havola qilamiz. Niyu-York dorilfununining professori Driber o’zining «Ilm va din o’rtasidagi tortishuv» nomli kitobida shunday deydi: «Musulmonlarning ilm bilan shug`ullanishlari 638 yili Iskandariya shahrini qo’lga olishlaridan so’ng boshlangan. Ya’ni, Muhammad payg`ambarning vafotidan 6 yil o’tgandan so’ng. Shu vaqtdan boshlab ikki asr o’tmay greklarning barcha ilmiy kitoblarini chuqur o’rgandilar va to’g`ri baholadilar. 813 yili Ma’mun xalifa bo’lganidan so’ng, Bag`dod shahri er yuzidagi ilm poytaxtiga aylandi. Bu xalifa Bag`dodga behisob kitoblar to’pladi, ulamolarni yig`di va ularga zo’r hurmat ko’rsatdi».

ХУЛОСА  Мустақиллик туфайли фарзандларимизни дунёвий билимлар билан бир қаторда Имом Бухорий тўплаган ҳадислар, Нақшбандий таълимоти, Термизий ўгитлари, Яссавий ҳикматлари асосида тарбия қилиш имконига эга бўлдик.  Ислом томонидан асрлар давомида ишлаб чиқилган ахлоқий-маърифий қадриятлар янгиланиш жараёнига хизмат қилмоқда. Зеро, бу қадриятлар доимий равишда одамларда, жумладан ёшларимизда яхши хислатларни кўпайтириб, ёмонлардан халос бўлишга чорлайди. Диний ва дунёвий илмларни чуқур ва пухта эгаллаш ўз навбатида кишилар, халқлар, мамлакатлар ҳаётига катта ҳавф солаётган ислом ниқобидаги турли экстремистик оқимларга нисбатан мафкуравий- илмий иммунитет хосил қилиш, халқаро тероризмга қарши курашишга ёрдам беради.  Юртбошимизнинг изчил саъй-ҳаракатлари билан мамлакатимизда бу долзарб масала мувафаққиятли ҳал этилмоқда.

Аdabiyotlar:  Karimov I. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. T., 2008.  Islom Karimov. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T., «O‘zbekiston», 1996.  Islom Karimov. Milliy istiqlol mafkurasi — xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir; T., «O‘zbekiston», 2000.  Islom Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q.. T. 1998.  Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T.2002.  Qaytadan kashf etilgan mamlakat. “Xalq so‘zi” gazetasi, 2001. 9fevral.  Otamuratov S., Husanov S. Ma’naviyat asoslari./O‘quv qo‘llanma. T., 2002.  Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T., “O‘zbekiston”, 2000.  Hamdamova M. Ma’naviyat asoslari. T., 2008.

O'xshashlar

Din va hurfikrlilik

Diniy ekstrеmistik tashkilotlar

O`zbekistonda jamiyatni ma’naviy yangilanishi jarayonida diniy mananiy merosga munosabat

Diniy ekstrеmizm ma`naviyatga tahdid

Dunyoviy va diniy madaniyat