Avstraliya milliy madaniyati - Madaniyatshunoslik - Slaydlar

Avstraliya milliy madaniyati

Yuklangan vaqt:

11.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1880.1884765625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Avstraliya milliy madaniyati Reja: 1.Avstraliya davlati haqida umumiy maʼlumot 2. Avstraliya tili toʻgʻrisidagi maʼlumotlar 3. Avstraliyadagi tub aholisiga xos qadriyatlar

Avstraliya (lotincha australis- janubiy) – janubiy yarim sharda joylashgan materik hisoblanadi. Avstraliya shimoldan janubga York burni bilan janubiy-g‘arbiy burun janubiy kengliklar oralig‘ida 3200 kmga, g‘arbdan sharqqa 4100 kmga, StipPoyit burni va Bayron burunlari oralig‘ida cho‘zilgan. Maydoni – 7682 kv.km. (Tasmaniya, Kenguru, Melvill orollari bilan birga 7707.5 kv.km ga yaqin.). 2014 yil 18 yanvardagi ma’lumotlarga ko‘ra, qit’ada aholisi 23 mln 468 874 kishidan iborat bo‘lib, ularning asosiy qismi sharqiy qirg‘oq bo‘ylaridagi shaharlarda yashaydi. Avstraliya materiklar ichida eng kichigi bo‘lib, Janubiy tropik chizig‘i materikning deyarli o‘rtasidan kesib o‘tadi. Materikni g‘arb, shimol va janubdan Hind okeani, sharqda Tinch okeani dengizlari o‘rab turadi. Qirg‘oqlari unchalik egri – bugri emas, shimolda Kartentariya, janubda Katta Avstraliya qo‘ltig‘lari mavjud. Katta yarim orollari- Arnemlend va Keyp-York.

Avstraliyaning davlat ramzida kenguri va tuyaqush tasviri aks etgan. Aynan mazkur hayvonlarni gerbda aks ettirilishining ikki sababi bor. Birinchidan, bu jonzotlar Avsraliya faunasida keng tarqalgan jonzotlar bo‘lsa, ikkinchidan, na tuyaqush va na kenguri orqaga qarab yurmaydi. Bu esa mazkur mamlakatni doimo olg‘a yurishini ramziy aks ettiradi.

Avstraliya haqidagi dastlabki noaniq ma’lumotlar yevropaliklarga portugal dengizchilari orqali XVI asrda yetib kelgan. Ammo Avstraliyaning shimoliy qismlarini ba’zi bir indonez qabilalari qadimdan bilishgan bo‘lsa kerak. Avstraliyani 1606 yilda gollandiyalik Yanszon kashf qilgan va Yangi Gollandiya deb atagan. Bir necha oydan so‘ng ispaniyalik L.Torres Avstraliyaning Keyp-York yarim oroli shimolidagi bo‘g‘ozdan suzib o‘tgan. Bu bo‘g‘oz keyinchalik uning nomiga qo‘yilgan. Yava oroliga qatnab turgan golland dengizchilari 1640 yilda materikning g‘arbiy, qisman shimoliy va janubiy sohillarini kashf qilganlar. 1642 yilda A.Tasman Avstraliyadan janubroqda suzib, Tasmaniya orolini topdi va materikni Antraktidadan uzoqda joylashganligini isbotlagan. J.Kun 1770 yilda Avstraliyaning sharqiy sohillarini kashf etdi va uni Yangi Janubiy Uels deb atadi.1788 yildan Angliya hududi deb e’lon qilingan. M.Flinders va N.Boden tadqiqotlari bilan Avstraliya janubiy sohillarining kashf etilishi nihoyasiga yetgan. M.Flinders materikni Avstraliya (“Janubiy yer”) deb atagan va XIX asrdan shu nom bilan atala boshlaydi.

Yashil qit’aning hozirgi aholisini asosiy qismi Britaniya orolidan ko‘chib kelganlarning avlodlari- inglizlar, islandlar, irlandlar bo‘lib, ular avstraliyaliklar millatini tashkil etadi. Tub aholi va duragaylar Avstraliya aholisining 1,5 %ini tashkil etadi: armanlar, nemislar, greklar, gollandlar va boshqalar yashaydi. Bir necha yuz o‘zbeklar istiqomat qiladi. Rasmiy tili- ingliz tili. Aholisining o‘rtacha zichligi – 1 kv.km ga salkam 2 kishi. Avstraliya aborigenlarning ancha qismi mustamlakachilar tomonidan qirib tashlangan

Mamlakatda 6 yoshdan 15 yoki 16 yoshgacha (xar bir shtatda xar xil) majburiy ta’lim beriladi. Lekin tub joy aholining 40 foizi savodsizdir. Davlatga va xususiy shaxslarga tegishli maktablar bor. Oliy ta’lim- pulli hisoblanadi. Avstraliyada jami 26 ta universitet, 35 ta kollej, 70 dan ortiq kundalik gazeta va 592 boshqa davriy nashrlar mavjud. Asosiy axborot agentligi- Ostrelian assoshieyted press (1935 yilda asos solingan). 100 ta radiostansiya va 85 telemarkaz hamda «Ey bi si» va «Ey bi es» kabi umummilliy teleradioeshittirish kompaniyalari faoliyat olib boradi.

2006 yilda o‘tkazilgan aholini ro‘yxatga olish jarayonida 517200 kishi, ya’ni umumiy aholini 2,5 % ni mahalliy aborigenlar tashkil tashkil qilishi aniqlangan[(XVIII asr oxirida 250- 300 ming bo‘lsa, 1992 yilda 170 mingga yaqin edi.) Ular 500 dan ortiq qabilaga bo‘lingan. Har bir qabila o‘z tilida so‘zlashgan. Avstriyaliklar ovchilik, temirchilik, baliqchilik bilan shug‘ullanishgan. Avstriyaliklarning ilk ajdodlari Janubi-sharqiy Osiyodan (asosan Indoneziyadan) taxminan 40 ming yillar ilgari kelib joylashishgan.

Avstraliya tub aholisining tillari. Papua tili, miriam va tasman tillari bundan mustasno, to‘la o‘rganilmagan. Tillarning umumiy soni (dialektlar o‘rtasidagi farqning kattaligidan) 200dan 600 gacha deb hisoblanadi. Avstraliya tillari hududiy belgiga ko‘ra, quyidagicha tasnif qilinadi: Shimoliy Kimberlin tillari (varora, kakoyimidir va boshqalar); Janubiy-sharqiy avstraliya tillari (buandiq, kulin, kurlam va boshqalar); G‘arbiy Avstraliya tillari (yungar, loritya va boshqalar); markaziy Avstraliya tillari (parikola, diyeri, aranta va boshqalar) hamda Kviklend va Yangi Uels tillari. Ularning lug‘at tarkibi boy, ko‘p ma’noli so‘zlar ko‘p. Mahalliy ahaoli orasida ko‘pgina tillar barham topgan yoki yo‘qolib bormoqda. Hozirda 70 ming kishigina mahalliy tillarni biladi. Avstraliya tillari

Avstraliya tillarining umumiy soni ham qabilalar singari 500 dan ortiq. Ular tillarning aniq tuzilishi va ravshanligi, grammatik turlarning boyligi bilan ajralib turadi. Masalan, aranda tilida 10 mingdan ortiq so‘z mavjud. Avstraliyaliklarda og‘zaki so‘zlardan tashqari qo‘lni bar maqomda qimirlatish yo‘li bilan ifodalovchi imo-ishora tili ham mavjud bo‘lgan.Shu bois ham ular uzoqdan, ovoz yetmaydigan masofada bir-birlari bilan qo‘l harakati, imo-ishora orqali o‘z fikrlarini bayon qila olganlar. Ayrim tadqiqotchilarning hisobiga qaraganda, aronda qabilasi 450 dan ortiq imo-belgilarini o‘zlashtirib ular orqali ayrim buyumlardan tashqari, hatto kishi harakati, ijtimoiy atamalar, to‘liq gaplarni ham ifodalay bilganlar. Ba’zi bir fikrlar esa juda uzoqdan qo‘l bilangina emas, balki kalla va badan harakati bilan ham yetkazilgan. Avstraliya

Avstraliyaliklarda yana «signallar tili» ham mavjud bo‘lib, narsalarni aniq belgilar yordamida ifodalaganlar. Misol uchun, o‘z joylarini tashlab ketayotganlarida oqlari bilan qumga chiziq chizganlar va chiziqning uchiga xivich tiqib qo‘yganlar. Chiziqning yo‘nalishi va uning uzunligi shu guruhning qaysi tomonga va qancha masofaga ketganligini bildirgan. Bu belgi o‘z guruhlarining kechikib qolgan a’zolari va mehmonlar uchun ham qilingan. Shuningdek. xavf yoki motam signallari keng tarqalgan.

Avstraliyalik va tasmaniyaliklarning kiyimlari nihoyatda yupun bo‘lgan. Ko‘pchilik qabilalar mutlaqo kiyimsiz, yalang‘och yurganlar. Ba’zi janubi-sharqiy hududlarda opossum terisidan plash tikib yopinib yurganlar. Ammo erkagu ayol asosan, bayram vaqtlarida turli bezaklar: boshiga toladan o‘rov, qo‘liga ip, bilaguzuk, bo‘yniga munchoq, burniga buloqi sirg‘a taqishgan, badanlarini bo‘yab har xil patlar yopishtirganlar yoki badanlarini maxsus jarohatlab, yo‘l-yo‘l naqshlar tilganlar. Tanani faqat bezak uchun emas, ba’zan terini saqlash uchun ham bo‘yaganlar.

Urug‘ yoki fratriya ajdodining ayrim hayvon nomi bilan atalishi Avstraliyada keng tarqalgan totemistik tasavvurlar bilan bog‘liq. Ular orasida iqtisodiy tabaqalanish bo‘lmagan. Har bir lokal guruh bir avlod sifatida yoshiga va jinsiga qarab bo‘lingan va mehnat taqsim qilingan. Erkaklar ishlab chiqarish qurollari yasaganlar, ov qilganlar, oilasini qo‘riqlaganlar, ayollar esa terimchilik qilganlar, bola boqqanlar, ov va terim mahsulotlariga ishlov berib, ovqat tayyorlaganlar. Ijtimoiy mahsulotlar teng bo‘lingan, shaxsiy mulkni bilmaganlar. Ijtimoiy va nikohoila munosabatlari murakkab odat va dasturlarga asoslangan maxsus tizimga ega bo‘lgan.

Ko‘p hollarda mahalliy qabilalarning nomlari bo‘lmagan bo‘lsala, lekin ularning qo‘shnilari tominidan berilgan nomlari bo‘lgan. Chunonchi, aynan mazkur asosda paydo bo‘lgan etnonimlarda ularning joylagan o‘rni — yalind’yara (shimol), gagarara (sharq), yabura (janubi-g‘arb) yoki ularning til xususiyatlari bidyand’yara olib bor, ularning tilida “olib bor” so‘zi “bida” tarzda qo‘llanilgan). Keyinchalik aynan shunday so‘zlar qabila-urug‘ vakillarining etnonimlariga ham aylangan.

Aborigenlar yaratgan musiqiy asbob

Voyaga yetgan o‘spirinlarni kattalar guruhiga o‘tkazishda maxsus initsiatsiya marosimi amalga oshirilgan. Iqtisodiy yoki sotsial tabaqalanish bo‘lmaganligi tufayli Avstraliyaliklar jinsiga qarab bo‘lingan. Shuning uchun ham, masalan, o‘g‘il bolalarni ovchilar guruhiga o‘tkazish uchun bolaning yoshligidan tarbiyalashgan. Dastlab, ular voyaga yetgach boshqalardan ajratib qo‘yilgan va ba’zi taomlarni iste’mol qilish ma’n qilingan, tishlarini urib sindirish, badanini jarohatlash, o‘tda tutatish kabi jismoniy sinovlardan o‘tkazilgan. Bir necha yilga cho‘zilgan initsiatsiya marosimlarida yoshlarni qabila urf odatlari, afsona va rivoyatlari bilan tanishtirganlar, qariyalarni hurmatlash va tartib-qoidalarga qattiq rioya qilishni, ovchilik va boshqa kasb sirlarini egallash mahoratini o‘rgatganlar. Initsiatsiya davri voyaga yetgan o‘g‘il bolalarni sunnat qilish marosimi bilan tugaydi Initatsiya

Aborigenlar: Chapda: raqsga tushishi, O'ngda mevalardan iborat bosh kiyim

Avstraliyani odatda totemizm vatani deydilar . Eng ibtidoiy din shakllaridan biri hisoblangan totemizm falsafasi bilan uyg‘unlashib ketgan kishilar, urug‘ yoki qabilalar o‘zlarini muayyan moddiy buyumlar, asosan, ayrim jonivorlar yoki o‘simliklar bilan yaqin qavm-qardosh, deb biladilar va shunga ishonadilar. Shuning uchun ham, ayrim urug‘lar totemistik guruh hisoblanib, hayvonlar yoki o‘simliklarning, ba’zan jonsiz buyumlarning nomi bilan atalganlar. Shu nomdagi hayvon yoki o‘simlikka-bobo, dada yoki aka-uka qarindosh deb ishonilgani uchun ularni o‘ldirish, iste’mol qilish qattiq man etilgan. Qolaversa, totemizmning klassik shakli hukmron bo‘lgan qadimgi avtraliya qabilalari totemistik qabilalar urug‘ aymoqlarga bo‘linganlar. Har birr aymoq o‘zaro biror-bir hayvon, o‘simlik, ashyo (aksariyat hollarda hayvon) bilan bog‘langan. Bir totemga e’tiqod qiluvchilar o‘rtasida o‘zaro nikohga yo‘l qo‘yilmagan

 Aborigen tomonidan yaratilgan totemistik tasvirl ar

 Aborigenlar oilasi

1. The Cambridge Encyclopeadia of Hunters and Gatherers. Cambridge, 1999 2. Австралия ва Океания : история. экономика, этногенез. М.,1978 3. Бутинов Н. А. Папуасы Новой Гвинеи (Хозяйство, общественной строй) М., 1988. 4. Кабо В.Р. Происхождение религии:история проблемы Канберра: Алчеринга, 2002. 5. Кабо В.Р. Дорога в Австралию: Воспоминания. М.: Восточная литература, 2008. 6. Малиновский Б. Избранное: Аргонавты западной части Тихого океана. М., 2004. 7. Основы этнологии: Учебное пособие / Под ред. проф. В.В. Пименова. — М.: Изд-во МГУ, 2007. 8. Пучков П.И. Этнические развитие Австралии М., 1987. 9. Роуз Ф. Аборигены Австралии. М.,1989. 10.Салимов Т. Австралия ва Океания халқлари (Ўқув-услубий қўлланма) T., 2003. 11.Чеслинг У. Среди кочевников Северной Австралии. М., 1961 12.Элькин А. Коренние население Австралии М., 1962 Foydalanilgan adabiyotlar:

Eʼtibor uchun tashakkur

O'xshashlar

Koreya madaniyati

Misr madaniyati

Hindiston madaniyati

Chust madaniyati

Joytun madaniyati