VI –asosiy gruppacha elementlari sulfat kislotasi ishlab chiqarish - Kimyo - Slaydlar

VI –asosiy gruppacha elementlari sulfat kislotasi ishlab chiqarish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

353.0439453125 KB

Ko'chirib olish

VI –ASOSIY GRUPPACHA ELEMENTLARI SULFAT KISLOTASI ISHLAB CHIQARISH

REJA:  1. VI –asosiy gruppacha elementlari.  2. Sulfat kislotasi ishlab chiqarish usullari.  3. Sulfat kislotasi ishlab chiqarishda qo’llaniladigan asosiy aparatlar.

 Elementlar davriy sistemasida VI guruh elementlari ikki guruhchaga – bosh guruhcha bilan yonaki guruhchaga bo’linadi. Bosh guruhchaga kislorod O, oltingugurt S, selen Se, tellur Te, poloniy Ro, yonaki guruhchaga esa xrom Sr, molibdon Mo, volfarm W kiradi.  Bosh guruhcha elementlarining sirtqi elektron qavatlarida 6 tadan elektron bo’ladi. Sirtqi qavatlarini barqaror holda keltirish, ya’ni 8 elektronli qavat hosil qilish uchun ular faqat ikkitadan elektron qabul qiladi. Demak, bosh guruhcha elementlarining eng yuqori manfiy valentligi ikkiga tengdir. Bosh guruhcha elementlarining metalloidlik xossalari galogenlarga qaraganda zaifroq. Ularning musbat valentliklari to’rt va oltiga teng.

 Oltingugurt, selen, tellur elementlarining gidridlari H 2 S, H 2 Se, H 2 Te qaytaruvchi moddalar bo’lib, ularning bunday xossalari H 2 S dan H 2 Te ga o’tgan sayin kuchayib bordi.  H 2 S - H 2 Se – H 2 Te qatorida chapdan o’ngga borgan sayin bu moddalarning kislotali xossalari kuchayib boradi, chunki ionlarning radiuslari S → Te ga o’tganda kattalashadi.  Bu elementlarning +6 valentligiga muvofiq keladigan gidroksidlari H 2 SO 4 , H 2 SeO 4 , H 6 TeO 6 tarkibiga ega. Bundan ko’ramizki, selendan tellurga o’tilganda markaziy ionning koordinasion soni 4 dan 6 ga qadar o’zgaradi. Buning sababi shundaki, ionlarning radiusi S 6+ - Se 6+ - Te 6+ qatorida chapdan o’ngga o’tgan sayin kattalashib boradi.

KISLOROD  Tabiatda uchrashi . Er qobig’ining taxminan yarmisini kislorod tashkil etadi. Kislorod eng ko’p uchraydigan elementdir. Havoning og’irlik jihatidan 20,9 %i kisloroddan iborat. Suvning 88,89 %i kisloroddir. Tuproq, qum, turli tog’ jinslari, ko’pchilik minerallarning tarkibida kislorod bo’ladi. O’simlik, hayvon organizmdagi oqsillar, uglevodlar, yog’lar – bularning hammasi kislorodli birikmalardir. Odam gavdasining taxminan 65 %i kisloroddan iborat.  YOnish va nafas olish jarayonlarida havoning bir qismi ishtirok etishini qadimdagi olimlar ham aytib o’tgan edilar.

 Olinishi. : Toza kislorod dastavval 1772 yilda SHeele, keyin 1774 yilda Pristli ajratib olgan edilar. Uni havo tarkibiga kirishini birinchi bo’lib Lavuaze aniqladi va kislorod deb nom berdi.  Kislorodning suvdan olinishi . Suv elektroliz qilinganda vodorod bilan bir qatorda kislorod ham ajralib chiqadi:  2H 2 O = 2H 2 + O 2  Vodorod katodga tomon, kislorod esa anodga tomon boradi. Ikki hajm vodorod yig’ilganda bir hajm kislorod chiqadi. Texnikada toza vodorod va toza kislorod ana shu usul bilan olinadi.

OLTINGUGURT- 16 32 S  Oltingugurt tabiatda faqat birikmalar holidagina emas, balki tug’ma holidagi (erkin holda) ham uchraydi. Tug’ma oltingugurtni vulkaniq kelib chiqish harakteriga ega deb hisoblaydilar. Oltingugurt asosan tug’ma konlarida suyuqlantirib olinadi. Masalan: FeS 2 (temir kolchedani) ZnS (rux aldamasi) va H 2 S-dan (Orenburg va Muborak gaz oltingugurti zavodlari) olinadi. Cu 2 S, PbS-mis yaltirog’i va qo’rg’oshin yaltirog’idan ham olinadi.  Sulfat kislotaning ba’zi tuzlari ham tabiatda ko’p tarqalgan. Masalan: CaSO 4 -gips minerali ba’zi joylarda tog’-tog’ bo’lib yotadi. MgSO 4 esa dengiz suvlarida bo’ladi va suv ta’mini taxirroq qiladi. O’simlik va hayvonlarda bo’ladigan moddalarda ham bo’ladi.

 Yer po’stlog’ida oltingugurtning umumiy miqdori 0,1% dir. Dunyoda hozirgi vaqtda 18mln.t. dan ham ortiq oltingugurt olinmoqda.  H 2 S dan oltingugurt olish uchun texnikada quyidagi reaksiyalardan foydaniladi:  2H 2 S + 3O 2 = 2SO 2 + 2H 2 O  2H 2 S + SO 2 = 3S + 2H 2 O  Kolloid oltingugurt olish uchun oltingugurtning kimyoviy reaksiyalari natijasida suvdagi eritmalarda hosil bo’lishidan foydalanish ham mumkin:  Na 2 S 2 O 3 + 2HCl = 2NaCl + SO 2 + H 2 O + S  Bu reaksiya natijasida oltingugurtning nihoyatda mayda suspenziyasi hosil bo’ladi.

TELLUR – 56 127 TE  Olinishi . Tarkibida tellur to’tgan rudalarni qayta ishlash yo’li bilan tullurning suvda kislotalarda yoki ishqorlarda yaxshi eriydigan birikmalari (masalan TeO 2 ) hosil qilinadi. Agar olingan eritmaga SO 2 yuborilsa tellur erkin holatga o’tadi.  Xossalari. Tellur odatdagi sharoitda ikki allotropik shaklda bo’ladi. Bularlan biri kumushsimon oqkristal tellur-α-tellur, ikkinchisi esa to’q kulrang kukun holatidagi β-tellur shaklidir. SHuni aytish kerakki, kukun holatiga tellur amorf modda bo’lmay, u ham xuddi kristall tellur kabi geksagenal tuzilishiga ega. Zaharli

СУЛЬФАТ КИСЛОТА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ УСУЛЛАРИ.  Хоссалари . Кимёвий тоза сульфат кислота (моногидрат) оғир, мойсимон, рангсиз, ҳидсиз, суюқлик бўлиб 96% ли (масса бўйича) зичлиги 1,84 г/см3, 104,6 0 С да қотади – музлайди ва 338,8 0 С да қайнайди. Сув билан чексиз миқдорда аралашади, бунда кўп иссиқлик ажралиб чиқади. Сувда эриганда 3 хил гидратлар ҳосил қилади. ( ) ҳам сульфат кислотанинг моногидратида n молекула эриб, эритма-олеум ҳосил қилади. Олеум ҳавода тутайди, чунки ундан десорбцияланиб туради.

 Концентрланган сульфат кислота кучли оксидловчи ҳамдир. Унинг металлар билан таъсири концентрациясига боғлиқ бўлади. Концентрланган кислота олтин ва платинадан бошқа барча металлар билан реакцияга киришади, бунда водород ажралиб чиқмайди, балки сульфат кислотанинг қайтарилиш маҳсулотлари (SO 2 , S, H 2 S) туз ва сув ҳосил бўлади.  У сув билан гидратлар ҳосил қилиш хоссасига эга бўлганлигидан сувни шиддатли тортиб олади. Кучли гигроскопик моддадир. У ҳатто бошқа кислоталардан, тузларни кристаллогидратларидан, ҳатто углеводородларнинг кислородли ҳосилаларидан (унда водород ва кислород сув шаклида бўлмаса ҳам) сувни тортиб олади. Ўсимлик ва ҳайвонот тўқималари крахмал, қанд ва целлюлоза каби моддаларни емиради.

ИШЛАБ ЧИҚАРИШ УСУЛЛАРИ  Сульфат кислота Х асрдан бошлаб олиниб келинмоқда. У темир кўпоросини ёки аччиқтошни қаттиқ қиздириш натижасида олинган. Ҳосил бўлган оғир мойсимон суюқлик сулфат кислота кўпорс мойи деб аталган.  Сульфат кислота қандай усулда ишлаб чиқарилишидан қатъий назар биринчи босқич олтингугуртли ашёларни куйдириб SO 2 олишдир. Сўнгра уни тозалаб SO 3 гача оксидлантирилади ва сувга юттириб кислотага айлантирилади.

СУЛЬФАТ КИСЛОТАСИНИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ, УНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ.  Ишлатилиши. Сульфат кислотанинг активлиги ва нисбатан арзонлиги унинг қўлланиш соҳалари жуда кенгайиб кетишига олиб келди. Сульфат кислота ёки унинг ҳосилалари қўлланилмайдиган бирор бир соҳани топиш қийн. Анорганик моддалар ичида энг кўп ишлаб чиқариладигани сульфат кислотадир.  Сульфат кислота кўп миқдорда ўғит саноатида: аммоний сульфат, суперфосфат ва бошқаларни ишлаб чиқаришда ишлатилади. Яна йирик ишлатиладиган соҳалари: нефть маҳсулотларини тозалаш, тошкўмир смоласини қайта ишлаш, кўп кислоталар (масалан, ортофосфат, сирка, фторид ва бошқалар) ва тузлар олиш, рангли ва нодир металлар ишлаб чиқариш, пўлатдан ясалган буюмларни бўяш, никеллаш, хромлашдан олдин ишлов бериш, лак ва бўёқлар олиш дори- дармонлар олиш ва бошқалардир

 Ҳозирги кунда Ўзбекистонда 4 та сульфат кислота ишлаб чиқариш корхоналари: Чирчиқэлектрохимпром ишлаб чиқариш бирлашмаси, Самарқанд (1954йил), Олтинтопган (1965 йил) ва Олмалиқ (1980йил) кимё заводлари ишлаб турибди. Ўзбекистон сульфат кислотани ишлаб чиқариш бўйича 1985 йилдаёқ жаҳоннинг кўпгина мамлакатларидан, масалан, Болгария, Венгрия, Руминия, Чехословакия, Югословия давлатларидан ўзиб кетди.

O'xshashlar

Sulfit angidrid va sulfat kislotasi

VI guruxning D-elementlari

Elektrokimyoviy ishlab chiqarish

Po'lat ishlab chiqarish

Ekstraktlar ishlab chiqarish texnologiyasi