Ekstraktlar ishlab chiqarish texnologiyasi - Kimyo - Slaydlar

Ekstraktlar ishlab chiqarish texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

04.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

617.2451171875 KB

Ko'chirib olish

Ekstraktlar ishlab chiqarish texnologiyasi

EKSTRAKTLAR TARIFI, TAVSIFI VA TASNIFI. • Suyuq ekstraktlar — konsentrlangan ajratmalar bo’lib, 50% dan ko’p namlik saqlaydi, ajratuvchi sifatida har xil quvvatdagi etil spirti ishlatiladi. • Quyuq ekstraktlar - o’ta qovushqoq bo’lib, idishdan to’kilmaydigan, asalsimon cho’ziladigan massa bo’lib, 25% gacha namlik saqlaydi, ular 3:1, 4:1, 5:1, 6:1 nisbatlarda tayyorlanadi. • Quruq ekstraktlar tolqon bo’lib, 5% gacha namlik saqlaydi.

• Quyuq va quruq ekstraktlar turli sinflarga mansub, tarkibida biofaol moddalar bo’lgan o’simlik xom ashyolaridan olinib, maxsus guruxni tashkil qiladi. Ularni olishda ajratuvchi sifatida har xil quvvatli etil spirti, dietil efiri, xloretan, suv, xloraform, ammiak, nordonlashtirilgan suvlar, metilen xlorid va xladonlarni ishlatish mumkin. Chunki tayyor mahsulot tarkibida ajratuvchi deyarli bo’lmaydi. Quyuq ekstraktlarning o’ziga xos xususiyati ulardagi namlik tez suyuqlanadi va mog’orlaydi, quruqlarda esa namligini yuqotib, bo’laklarga aylanib qoladi. Ekstraktlar ishlab chiqarish ko’lami tez sura‘tlar bilan o’smoqda, chunki ularni ishlatish ancha qulaydir. Lekin quruq ekstraktlar ishlab chiqarishda ba‘zi muammolar mavjud. Ko’pchilik quruq ekstraktlar sochiluvchan tolqon bo’lib, idish og’zi ochilishi bilan namlikni shimib olib, qotib qoladi, bu esa ishlatishni g’oyat qiyinlashtiradi. Bu qiyinchilikni bartaraf etish uchun, shunday ajratuvchi va ajratma olish usulini tanlash lozimki, u quruq ekstraktni namlanishiga sabab bo’ladigan ekstraktiv moddalarni xom ashyodan deyarli ajratmasin, lekin biofaol moddalarni iloji boricha to’la ajratsin. Bundan tashqari, maqsadga muvofiq to’ldiruvchilarni ilmiy asosda tanlash ham katta ahamiyatga ega .

• Odatda quyuq va quruq ekstraktlar tarkibida xom ashyoga nisbatan bir necha marta ko’p miqdorda biologik faol moddalar bo’ladi. Ular sanoat korxonalari va dorixonalarda nastoykalar, suyuq ekstraktlar, murakkab tolqonlar, eritmalar, shamchalar, tabletkalar, qiyomlar ishlab chiqariщda, ayrimlari esa xab dorilar tayyorlashda to’ldiruvchi bo’lib xizmat qiladi. Quyuq va quruq ekstraktlar ishlab chiqarish ajratmani yot moddalardan tozalash, bg’latish yoki quritish va qadoqlash kabi texnologik bosqichlardan iborat bo’ladi. Ajratma olishda nastoyka va suyuq ekstraktlar tayyorlashdagi hamma usullardan foydalanish mumkin. Shu bilan birga quyuq va quruq ekstraktlar ishlab chiqarishda o’ziga xos ajratma olish usullari ham mavjud

• Qarshi va aylanma (sirkulyasion) usulda ajratma olish shular jumlasiga kiradi. Bu usullarni qo’llashdan maqsad imkoni boricha oz miqdorda ajratuvchi sarflab, uz luksiz konsentrlangan ajratma olishdir. Bu esa katta iqtisodiy axamiyatga egadir. Qarshi oqimda ajratma olish o’z navbatida ikkiga bo’linadi: birinchi usulga asoslangan asbob-uskunalarda xom ashyo xarakatlanmaydi, ajratuvchi esa perkolyatorning pastki tomonidan qarshi oqin bo’yicha xarakat qiladi, natijada xom ashyo bir tekis namlanadi va xavoni siqib chiqaradi. Bu maqsadda 5 tadan 16 tagacha perkolyatorlar naylar yordamida o’zaro birlashtirilib, bir butun qurilma xosil qilinadi.

• Olim va mutaxassislarning izlanishlari natijasida xom ashyo va ajratuvchi bir-biriga qarama-qarshi oqimda xarakat qilsa, ishlab chiqarish unumdorligi oshishi va o’ta konsentrlangan ajratma olish mumkinligi isbotlangan. Bu usulda ishlashga asoslangan asboblar qavday tuzilishga ega bo’lishidan qat‘iy nazar ishlash mohiyati bir xil bo’ladi. Asbobning bir tomonidan uzluksiz ravishda xom ashyo, ikkiichi tomonidan ajratuvchi tushib turadi. Ular bir-biriga qarama- qarshi yunalishda harakatla-nishi natijasida diffuziya jarayoni tezlashadi konsentratsiyalar farqi oshib boradi. Qarama-qarshi tomondan kelayotgan ajratuvchi xom ashyodan ta‘sir etuvchi modda bilan tabora to’yinib boradi va xom ashyo tushadigan tomondan konsentrlangan ajratma quyib olinadi. Ikkinchi tomonidan esa deyarli ta‘sir qiluvchi, modda qolmaganligi sababli chiqarib tashlanadi. Bu usulning afzalligi jarayon avtomatlashtirilishi mumkin va nisbatan kam ajratuvchi sarflanib to’yingan ajratma olinadi.

• AYLANMA (SIRKULYASON) USULDA AJRATMA OLISH. Bu usulda ajratma olish ajratuvchining uzluksiz aylanma harakatiga asoslangan. Ajratma olinadigan qurilma uzluksiz va avtomatik tarzda ishlaydigan sokslet asbobiga o’xshash ishlaydi. Qurilma bir-biri bilan o’zaro bog’langan kub, ajratma olinadigan idish (ekstraktor), kondensator va to’plagichlardan tashkil toptan. • Ishlash tartibi: maydalangan xom ashyo ajratma oladigan idishga joylashtiriladi, ustiga bukik (sifon) naychadan pastroq satxgacha ajratuvchi solinadi va ivitish uchun 24 soatga qoldiriladi. Ajratma bir vaqtning o’zida ajratuvchi kub va to’plagichga xam solinadi. Ivitish vaqti tugagandan so’ng to’plagich jo’mragini ochib, ajratma idishning bukik naycha satxigacha ajratiladi, bunda ajratmaning xammasi kubga tushadi. • Kub qizib turganligi uchun ajratuvchi bug’lanib, kondensatorda suyuqlikka aylanib, to’plagichga, so’ngra esa ma‘lum tezlik bilan ajratma oladigan idishga tushadi.

• Suyuqlik sathi bukik naycha bilan tenglashganda yana ajratma kubga tushadi va jarayon shu tarzda davom etaveradi. Xar gal ta‘sir qiluvchi modda kubda qoladi, ajratuvchi esa bug’ xoliga o’tib, u kondensatorda suyuqlikka aylanadi va yana ajratma oladigan idishga tushadi. Xom ashyoda ta‘sir qiluvchi modda tugagach, u idishdan olib tashlanadi, kubdan ajratma to’pla gichga ydaladi, xom ashyo idishdan olib tashlanadi va ajratma oladigan idishga yangi xom ashyo joylashtiriladi. Bu qurilmada qirqquloqning quyuq ekstrakti diztil efiri yordamida olngan. Ladonlar yordamida ajratma olish. Xladonlarning diffuziya qobiliyati katta bo’lib, osonlikcha xom ashe xujayralariga kirib biofaol moddalarni eritib, tashqi fazaga olib o’tadi. Ko’pchilik xladonlar tanlab (selektiv) eritish kobiliyatiga ega bo’lib, nisbatan barqaror va sifatli ekstrakt olishga imkon tug’diradi. Olingan ajratmadan xladonlar xona haroratida bug’lanib ketadi natijada energiya sarflashga xojat qolmaydi. Xladoplarning bu xossalari ekstrakt ishlab chiqarishda ajratuvchi sifatida keng ko’lamda ishlatish imkoniyatini beradi. Ajratuvchi sifatida freonlar, suyultirilgan karbonat angidrid ishlatiladi. Ular yordamida ajratma olish zich (germetik) berkitilgan yuqori bosmiga (55 atm) bardosh bera oladigan asboblarda, 20 —25C xaroratda olib boriladi. Suyultirilgan karbonat angidrid gazidan ajratma olishda foydalanish. Buning uchun maxsus po’latdan yasalgan uchta ekstraktor, suyuq karbonat angidrid gazi saqlanadigan idish, to’plagich, bug’latgich va kondensatordan tashkil topgan va o’zaro zich berkitiladigan qurilmadan foydalaniladi.

• AJRATMALARNI YOT MODDALARDAN TOZALASH. • Ajratma olingan vaqtida xom ashyo va ajratuvchi tabiatiga, olinish usullariga qarab ma‘lum miqdorda xar xil yot moddalar (pektin, shilliq moddalar, oqsil) ajralib chiqadi. Ajratmani quyultirishdan oldin ularni tozalash lozim. Yot moddalar tabiatiga va miqdoriga qarab xar xil tozalash usullari qo’llaniladi. • Masalan: ajratmani salqin joyda bir necha kunga qoldirib keyin suziladi, ma‘lum vaqtdan keyin ma‘lum miqdorda (2-20%) adsorbetlar bilan tozalanadi. Ajratma xom ashyo mikdoriga nisbatan yarim qolguncha 6ug’latiladi, sovutiladi. So’ng qoldiqqa nisbatan ikki marta ko’p (yoki xom ashyo bilan, bir xil) miqdorda 95% li spirt bilan qo’shib aralashtiriladi, xona xaroratida 510 kun ga qoldiriladi, so’ng suziladi. Ajratmani quyultirish. Yot moddalardan tozalangan ajratmalar tegishli vakuum bug’latgich qurilmalarida 50-60°S da quyultiriladi. Agar ajratma spirtli yoki spirt yordamida tozalangan bo’lsa, mo’’tadil bosimda (vakuumsiz), spirt haydab olinadi, so’ng suvli qismi vakuum ostida bug’latib quyultiriladi.

• Quritish. Agar quyuq ekstraktni quritish lozim bo’lsa, vakuum quritgich javonlaridan faydalaniladi. Kuyultirilmagan ajratmalar vakuum juvali yoki purkagichli quritgichlarda quritiladi. Quritilgan ekstrakt lozim bo’lsa, tegishli tegirmonda maydalanadi. • Baholash. Quruq ekstraktlar namlik, og’ir metallar va ta‘sir etuvchi modda miqdori bo’yicha baholanadi. • Saqlanishi. Quyuq va quruq ekstraktlar tarkibidagi biologik faol moddalari, ekstraktiv moddalari va ajratuvchisining tabiatiga binoan gigroskopik xususiyatga ega. Shu tufayli 30, 50 va 100 g li og’zi keng burama qopqoqli shisha idishlarda, qopqoq ustidan parafinlangan xolda saqlanadi.

O'xshashlar

Lizin ishlab chiqarish texnologiyasi

Biogaz ishlab chiqarish texnologiyasi

Elektrokimyoviy ishlab chiqarish

Po'lat ishlab chiqarish

Lizin aminokislotasini ishlab chiqarish texnologiyasini mikrobiologik usuli