logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Kimyo
  4. Koordinatsion birikmalarni nomlash

Koordinatsion birikmalarni nomlash

Yuklangan vaqt:

26.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

420.5732421875 KB
Ko'chirib olish
Koordinatsion birikmalarni nomlash Kooordinatsion birikmalarni nomlashda uch xil nomenklatura ishlatiladi. A. Verner nomlash uchun ratsional nomeklatura yaratdi. Bunga ko’ra koordinatsion birikmaning tarkib va tuzilishi ifodalanishi kerak. Tuzsimon koordinatsion birikmalarni ikki so’z bilan, noionogen birikmalarni bir so’z bilan atash taklif etiladi. 1963 yildan boshlab taklif qilingan nomenklatura IYuPAK tomonidan tasdiqlangan. Ionlarni nomlashda birinchi navbatda kation, keyin anion ataladi: [Ag(NH 3 ) 2 ]Br – diamminkumush(I)-bromid, K 2 [CuCl 3 ] – kaliytrixloromis(I). Ligandlarni nomlashda avval anion, so’ngra neytral ligandlar va undan keyin kation nomi aytiladi. Anionlarni atashda dastlab oddiy anion, undan keyin ko’p atomli anion nomi aytiladi. Ligandlar bir xil bo’lsa, odatda lotin alifbosi tartibida aytiladi (H, S, N, O). Faqat uglevodorod ligandlar gomologik qator tarzida aytiladi: CH 3 > C 2 H 5 > C 3 H 7 > C 4 H 9 NH 3 va N 2 H 4 misolida oldin ammiak, avval NO 2  keyin NO 3  aytiladi. Kompleks anionlar nomiga “-at” suffiksi qo’shiladi, ligandlardagi “-id” qo’shimchasi o’rniga “-o” aytiladi, ligandlar nomi oldidan ularning sonini bildiruvchi di-, tri-, tetra-, penta-, geksa- va hokazo qo’shimchalar ishlatiladi: K 2 [PdBr 6 ] kaliygeksabromopalladat(IV), K 2 [PtCl 4 ] kaliytetraxloroplatinat(IV), Fe 3 [Fe(CN) 6 ] 2 temir(II)-geksasianoferrat(II). Kompleks kation va neytral molekulalarga alohida qo’shimcha qo’yilmaydi: [Fe(NH 3 ) 6 ]Cl 2 geksaammintemir(II)-xlorid, [Hg(NH 3 ) 2 ]Cl 2 diamminsimob(II)-xlorid, [Al(OH)(H 2 O) 5 ] 2+ pentaakvogidroksoalyuminiy(II)-ioni, K[Co(CN)(CO) 2 (NO)] kaliydikarbonilnitrozilsianokobalt(I). Agar M n+ alkenlar bilan kompleks birikma hosil qilgan bolsa, ligand oldidan  (eta) harfi ishlatiladi. [Ni(C 5 H 5 )(NO)] nitrozil-(  -siklopentadiyenil)- nikel(II). Ko’p yadroli kompleks birikmalarda markaziy atomlar bir-biri bilan ko’prik ligandlar orqali bog’lansa, “  ”-harfi bilan belgilanib ikki tomonidan defies qo’yiladi:   di-  -gidroksooktaakvoditemir(III)- sulfat   kaliydi-  gidroksotetraoksalatodixrom(III)   di-  -xlorobis-(  -propilen)-dirodiyF e(H 2O )4 (S O 4)2 H O O H (H 2O )4F e C r(C 2O 4)2 H O O H (C 2O 4)2C r K 4 R h (C 3H 6) C l C l (C 3H 6)R h - [(C 2 H 5 ) 3 Pb – Pb(C 2 H 5 ) 3 ] [(CO) 4 Mo – Mo(CO) 4 ]   bis-(etilendiamin)-kobalt(III)-  -imido-  - gidrokso-bis-(etilendiamin)-kobalt(III) oktaammin-  -amido-  - gidroksoxrom(III)-nitrat geksaetildiqo’rg’oshin OktakarbonildimolibdenC o (E n )2 H N O H (E n )2C o C r(N H 3)4 (N O 3)4 H 2N O H (N H 3)4C r Agar kompleks birikmalarda murakkab formulali organik ligandlar birikkan bo’lsa, ular qisqa yoziladi va ba’zan aytiladi. Py (C 5 H 5 N) – piridin Pn – 1,2-propilendiamin Pipe (C 5 H 11 N) – piperidin Pic – pikolin En (H 2 N – (CH 2 ) 2 – NH 2 – etilendiamin OxH – oksixinolin PPh 3 [(C 6 H 5 ) 3 P] – trifenilfosfin Dipy – 2,2  -dipiridil PEt 3 [(C 2 H 5 ) 3 P] – trietilfosfin Thio – tiomochevina Phen – 1,10-fenantrolin R F – ftorli uglevodorod radikali Hacac – atsetilatseton acac – – atsetilatseton anioni Tmen – N,N,N  ,N  -tetrametiletilendiamin. Geometrik izomerlarni nomlashda ularning raqam belgilaridan yoki sis-trans-terminlaridan foydalaniladi. Koordinatsion birikmalarni nomlashda ba’zan ularning rangidan yoki shu moddani kashf etgan olim nomidan foydalaniladi. A. Verner koordinatsion birikmalarni nomlash uchun «ratsional nomenklatura» yaratdi. Ratsional nomenklatura koordinatsion birikmalarning tarkib va tuzilishini aks ettirishi, ya’ni nomi moddaning tabiatiga mos bо‘lishi kerak edi. Tuzsimon koordinatsion birikmalarni ikki sо‘z bilan, noionogen birikmalarni bir sо‘z bilan atash taklif qilindi. Shuningdek, ammiak ― «ammin», suv ― «akvo», oltingugurt ― «tio», OH ― «gidrokso», « ― O ― O ―» esa «perokso», xlor ― «xloro», ftor – «ftoro» va hokazo sо‘zlar bilan ifodalanadigan bо‘ldi. 1963 yildan boshlab taklif qilingan nomenklatura halqaro nazariy va amaliy kimyo ittifoqi termin komissiyasi tomonidan tasdiqlangan. I o n l a r n i n o m l a sh d a birinchi navbatda kation, undan keyin anion ataladi. Masalan : [Ag (NH 3 ) 2 Br – diamminkumush (I) – bromid K 2 [ CuCl 3 ] – kaliy trixloromis (I) L i g a n d l a r n i n o m l a sh d a avval anion, sо‘ngra neytral ionlar va undan keyin kation nomi aytiladi. Ularning orasiga defis qо‘yilmaydi. Anionlarni atashda dastlab oddiy anion, undan keyin kо‘p atomli anionnomi aytiladi. Ularning nomiga «at» qо‘shimchasi qо‘shiladi. Masalan, K 2 [Pt (NO 2 ) 2 Cl 2 ] – kaliy dixlorodinitroplatinat (II). L i g a n d l a r s o n i n i i f o d a l o v ch i q о‘ sh i m ch a l a r. oddiy ligandlar sonini ifodalashda di-, tri-, tetra-, penta-, geksa- va hokazo qо‘ishimchalar ishlatiladi. Masalan, K 4 [Fe (CN) 6 ] – kaliy geksatsianotemir (II) K 3 [Fe (CN) 6 ] - kaliy geksatsionotemir (III) [Al (H 2 O) 6 ] Cl 3 – geksaakvoalyuminiy xlorid. Markaziy ionning oksidlanish darajasini kо‘rsatish uchun uni qavs ichida lotin raqamlari bilan ifodalanadi. Masalan : [Cu (NH 3 ) 2 ] (OH) – diamminmis (I) gidroksid. Bir koordinatsion markazni ikkinchisi bilan bog‘lab turuvchi «kо‘prik» vazifasini bajarayotgan gruppalarni atashda ularning oldiga μ – harfi qо‘yiladi. G e o m e t r i k i z o m e r l a r n i nomlanishida ularning raqam belgilaridan yoki sis ― va trans – terminlardan foydalaniladi. O k t a e d r i k k o o r d i n a s i o n b i r i k m a l a r n i nomlashda ham raqam belgilardan va trans -, sis – terminlardan foydalaniladi.

O'xshashlar

Kompleks birikmalar. Vernerning koordinatsion nazariyasi. Koordinatsion nazariyaning holatlari
Kompleks birikma hosil qiluvchilarning koordinatsion sonlari
Koordinatsion birikmalar kimyosi. Kimyoviy bog’lanish nazariyasining yaratilishi
Kompleks birikmalar reaksion qobiliyati. Ligandlarning almashinish reaksiyalari
Kompleks birikmalarning sinflanishi Akvokomplekslar ularning ionlanishi