logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Kimyo
  4. Kompleks birikmalarning sinflanishi Akvokomplekslar ularning ionlanishi

Kompleks birikmalarning sinflanishi Akvokomplekslar ularning ionlanishi

Yuklangan vaqt:

10.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

225.9482421875 KB
Ko'chirib olish
Kompleks birikmalarning sinflanishi Akvokomplekslar ularning ionlanishi Reja Koordinatsion birikmalarning sinflanishi. Kationli, neytral, anionli komplekslar. Xelatlar.Sendvich birikmalar.   Kompleks birikma ichki sfera zaryadiga ko’ra: a) kationli [Al(H 2 O) 6 ] 3+ Cl 3 ; [Zn(NH 3 ) 4 ] 2+ Cl 2 , b) anionli K 2 [PtCl 4 ] 2  ; Na 3 [AlF 6 ] 3  , c) neytral [fe2+ (C 5 H 5  ) 2 ] 0 ; [Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 ] 0 . Ammo kompleks birikmalar juda xilma-xil va deyarli bu sinflanishga e’tibor berilmaydi. Tuzilishiga ko’ra koordinatsion birikmalar asosan 5 ga bo’linadi: 1. Molekulyar monodentatli ligandlar tutgan kompleks birikmalar. Masalan, H 2 O – akvokomplekslar, NH 3 – ammiakatlar, NO – nitrozillli va CO – karbonilli kompleks birikmalar. 2. Atsidokomplekslar, ya’ni tarkibida Cl  , F  , SO 4 2  va hokazo kabi kislota qoldig’i saqlagan kompleks birikmalar. 3. Ko’p yadroli kompleks birikmalar. Masalan, [(NH 3 ) 5 Cr – NH 2 – Cr(NH 3 ) 5 ] 5+ Al 2 Cl 6 C l A l C l A l C l C l C l C l 4. Halqali, ya’ni polidentatli ligandlar tutgan kompleks birikmalar(xelatlar): a) molekulyar kompleks birikmalarH 2 C H 2 C N H 2 N H 2 C H 2 C H 2 H 2 N H 2 N C u 2 + b) ichki molekulyar kompleks birikmalarN H 2 H 2C C O O Z n H 2N O O C C H 2 C 6H 5 H 3C N O N R O N i N H 3 C H 3 H 3C O O H 3C C H 3 O O C u [C u (a c a c )2] 5.  -orbitallari bilan koordinatsion bog’hosil qilgan ligandlarning kompleks birikmalari (alkenli kompleks birikmalar, sendvich birikmalar, karbonillar, sianidlar, nitrozillar). F e C l C l C l P t C H 2 C H 2 K Ferrotsen 1951 yilda sintez qilindi. Uning tuzilishini aniqlagan E. Fisher va J. Uilkinson Nobel mukofotini olishga sazovor bo’ldilar. Ferrotsendagi Fe(II) o’rnini boshqa metall egallashi mumkin – [Ni(C 5 H 5 ) 2 ]. Bundan tashqari ferrotsenning siklopenten halqalari ham almashinish reaksiyalariga kirishadi:  C 5 H 4 C H 3 C 5H 4 C H 3 F e C 5H 4 C C 5 H 4 C F e C H 3 C H 3 O O F e C H 3 O O C H 3 O O Dibenzolxrom – [Cr(C 6 H 6 ) 2 ] 1919 yilda sintez qilindi, ammo uning tuzilishi 1945 yilda aniqlandi. Bu birikmada ham xrom benzol bilan sendvich shaklida birikkan. Dibenzolxrom 284 o C da suyuqlanadi, suvda yomon, organic erituvchilarda yaxshi eriydigan diamagnit modda. Ikkita benzol yadrosidagi 12 ta p-elektronning  -bog’lari xromning 6 ta bo’sh orbitallari bilan donor-akseptor bog’ hosil qiladi. Ikkinchi tomondan xromning 3 ta electron jufti benzol molekulasidagi bo’sh  -orbital bilan d-  -dativ bog’ hosil qiladi. Shuning uchun sendvich strukturali birikmalar  - komplekslar jumlasiga kiradi. Hozirda koordinatsion birikmalar tо‘rt sinfga bо‘linadi. A. Molekulyar monodentat ligandli koordinatsion birikmalar. Bular jumlasiga ammiakatlar, gidratlar hamda metall karbonillar kiradi. Masalan, [Cu (NH 3 ) 4 ] SO 4 , [Al (H 2 O) 6 ] Cl 3 , [Ni (CO) 4 ], [Co 2 (CO) 8 ]. B. Ion ligandli koordinatsion birikmalar. Bularga ligandlari kislota qoldig‘idan iborat atsidokomplekslar kiradi. Masalan : Na 3 [AlF 6 ], Na 2 [HgI 4 ], Na 2 [PdBr 4 ], K 4 [Fe (CN) 6 ], K 2 [BeF 4 ] va hokazolar. Okso – va gidroksokoordinatsion birikmalar ham shu sinfga kiradi. S. Siklik koordinatsion birikmalar tarkibida bidentat va polidentat ligandlar bо‘lishi mumkin. Masalan : [Co[NH 2 (CH 2 ) 2 NH 2 ] 3 ] Cl 3 , [Co (asas) 3 ] va hokazo. Agar [Co (NH 3 ) 6 ] Cl 3 tarkibidagi 6 ta NH 3 ni uchta etilendiamin molekulasiga aralashtirilsa [CoEn 3 ] Cl 3 hosil bо‘ladi. Bunda har qaysi etilendiamin molekulasi metall bilan ikkita σ – bog‘ orqali birikadi. Natijada uchta besh a’zoli halqaga ega bо‘lgan kompleks hosil bо‘ladi. (asas – atsetilatseton – O = C (CH 3 ) – CH = C (CH 3 ) – O – anioni ham 5 a’zoli halqa hosil qiladi, unda fragmentidan uchtasi markaziy atom atrofida koordinatsiya holatida bо‘ladi. Bunday birikmalar x e l a t k o o rd i n a ts i o n b i r i k m a l a r deb ataladi. Ikkinchi misol tariqasida ichki koordinatsion birikmalarni kо‘rsatish mumkin. Agar polidentat ligandning bir atomi markaziy atom bilan kovalent (ba’zan ionli) tarzda birikib, ligandning ikkinchi atomi donor – akseptor mexanizm bо‘yicha markaziy atom bilan birikkan bо‘lsa, hosil bо‘lgan holatni ― i ch k i k o o r d i n a s i o n b i r i k m a deb ataladi. Masalan, glitsin nomli aminokislota mis sulfat bilan reaksiyaga kirishganida misning ichki kompleks birikmasi hosil bо‘ladi:   2NH 2 CH 2 COOH + CuSO 4 → H 2 SO 4 + [Cu (NH 2 CH 2 COO) 2 ] bis (glitsinato) mis (II)   Kompleksonlar, sendvich va π – komplekslar ham shu sinfga kiradi. Etilendiamintetraatsetat kislotaning ioni polidentat ligandlar jumlasiga kiradi. Bu kislota qisqacha EDTA yoki EDTUK bilan ishoralanadi. Uning ikki natriyli gidrotuzi trilon – B nomi bilan analitik kimyoda metall ionlari miqdorini aniqlashda ishlatiladi. EDTA ning ioni olti dentatli ligand hisoblanadi. Agar metallning koordinatsion soni 6 dan ortiq bо‘lssa, ortiqcha о‘rinlarni erituvchi molekulalari band qiladi. Gemoglobin va xlorofill ham ichki komplekslar jumlasiga kiradi. Bu ikki moddaning yadrosi bir xil tuzilishga ega. Gemoglobinda markaziy ion vazifasini Fe (II), xlorofillda esa Mg bajaradi. D. Sendvich birikmalar. 1951 yilda ferrotsen [Fe (C 5 H 5 ) 2 ] sintez qilindi. Keyinchalik uning sendvich (buterbrod) tuzilishga ega ekanligi isbotlandi. Uning tarkibida temir ioni ikkita siklopentadiyenil ioni C 5 H 5 bilan birikkan. Uning tuzini aniqlagan E. Fisher va J. Uilkonson nobel mukofotini olishga sazovor bо‘ldilar. Ferrotsenning tuzilishi quyidagicha. Unda temirning koordinatsion soni 6 ga teng. Ferrotsendagi temir о‘rnini boshqa metall, masalan, nikel egallashi mumkin, u holda nikelotsen [Ni (C 5 H 5 ) 2 ] hosil bо‘ladi. Bundan tashqari ferrotsenning siklopentadiyenil halqalari ham almashinish reaksiyalariga kirishadi. Bu sinfga yana dibenzolxrom [Cr (C 6 H 6 ) 2 ] ni ham kiritish mumkin. Oraliq d – metallar bilan hosil qilingan karbotsiklik birikmalar qatorida dibenzolxrom muhim о‘rin tutadi. U 1919 yilda sintez qilingan bо‘lsa – da, uning tuzilishi faqat 1954 yilda aniqlandi. Xayn xrom (III) xlorid bilan C 6 H 5 Mg Br orasidagi reaksiyani amalga oshirib, xromning bir qancha birikmalarini olishga muvaffaq bо‘ldi. Bu birikmalar tarkibida xrom bilan sendvich tarzida birikkan benzol C 6 H 6 yoki denifil C 6 H 5 ― C 6 H 5 molekuklalari borligi aniqlandi. Keyinchalik dibenzolxrom metall galogenidiga aromatik uglevodorodlarni Al kukuni va AlCl 3 ishtirokida bevosita ta’sir ettirish orqali hosil qilinadigan bо‘ldi. Dibenzolxrom 284 0 S da suyuqlanadigan, suvda juda yomon, organik erituvchilarda yaxshi eriydigan jigarrang tusli qattiq jism, diamagnit. Dibenzolxromdagi kimyoviy bog‘lanishdan ikkita benzol molekulasining 12 ta π – elektroni va xrom atomining 6 ta bо‘sh orbitallari (donor – akseptor mexanizm bо‘yicha) ishtirok etadi ; ikkinchi tomondan, xromdagi uchta elektron juft benzol molekulalaridagi bо‘sh π – orbitallar bilan (dativ mexanizm bо‘yicha) bog‘lanadi. Fe, Co, Ni, Mn, Cr, V, Ti, Ru, Th va Os kabi metallarning siklopentadiyen C 5 H 6 bilan birikmalari olingan. Bu koordinatsion birikmalarni hosil qilish uchun shu metallarga yoki ularning karbonillariga siklopentadiyen ta’sir ettiriladi. Natijada Fe (C 5 H 5 ) 2 ferrotsen ; Ni (C 5 H 5 ) 2 nikelotsen hosil bо‘ladi. Metallarning siklopentadiyen bilan hosil qilgan koordinatsion birikmalari ( shuningdek, dibenzolxrom Cr (C 6 H 6 ) 2 kabi moddalar) «sendvich - strukturali» moddalar nomini olgan, chunki bunday koordinatsion birikmalar rentgen nurlari yordamida tekshirilganida, ular ― xuddi «ikki burda non orasidagi pishloq» kabi tuzilganligi, ya’ni о‘rtada metall atomi, uning ustida va tagida C 5 H 5 radikali joylashganligi ma’lum bо‘ldi. Ferrotsen Fe (C 5 H 5 ) 2 molekulasining tashqi qavatida 18 ta elektron bо‘ladi. Ularning 8 tasi temirniki va 10 tasi ikkita C 5 H 5 radikalnikidir. Ikkita C 5 H 5 radikali о‘zining 10 ta p – elektroni hisobiga koordinatsion bog‘ hosil qiladi. Shuning uchun oraliq metallarning sendvich strukturali birikmalari π – koordinatsion birikmalar jumlasiga kiradi.   E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Kompleks birikmalarning kislota-asos aylanish nazariyasi
Bo’yovchi moddalarning sinflanishi
Organik reagentlarni sinflanishi
Vinil birikmalarning olinishi
Anorganik birikmalarning asosiy sinflari