Anorganik birikmalarning asosiy sinflari - Kimyo - Slaydlar

Anorganik birikmalarning asosiy sinflari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6601 KB

Ko'chirib olish

Anorganik birikmalarning asosiy sinflari  Mavzuga oid tayanch iboralar: Oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarning nomlanishi, olinishi, xossalari.  Kimyoviy elementlar 200 mingdan ortiq anorganik birikma hosil qiladi. Bu birikmalar quyidagi 4 sinfga bo’linadi:  1. Oksidlar. 2. Asoslar.  3. Kislotalar. 4. Tuzlar www.arxiv.uz

 I. Oksidlar  Elementlarning kislorod bilan hosil qilgan birikmalari oksidlar deyiladi.  Oksidlarning nomlanishi. O'zgarmas valentli elementlar oksidining nomi shu element nomiga oksid so’zini qo’shish bilan hosil qilinadi . Mn: К 2 О , Na 2 O, CaO. Agar element o’zgaruvchan valentli bo’lsa elementning nomi yoniga qavs ichida rim raqami bilan elementning valentligi ko’rsatiladi: www.arxiv.uz

 Oksidlar kimyoviy xossalariga qarab 4 guruhga bo’linadi:  1. Asosli oksidlar 2. Kislotali oksidlar  3. Amfoter oksidlar 4. Indiferent yoki betaraf oksidlar.  Oksidlarning olinishi:  1. Metall yoki metalloidning О 2 bilan birikishi:  4Fe + 3O 2 = 2Fe 2 O 3 4P + 5O 2 = 2P 2 O 5 S + O 2 = SO 2  2. Murakkab moddalarning O 2 da yonishi: CH 4 + 2O 2 = CO 2 + 2H 2 O  3. Gidroksidlarning parchalanishi:  2 Fe(OH) 3 = Fe 2 O 3 + 3H 2 O Mn(OH) 2 = MnO + H 2 O www.arxiv.uz

 4. Tuzlarning parchalanishi:  CaCO 3 CaO + CO 2 4NaNO 3 2Na 2 O + 4NO 2 + O 2  1. Asosli oksidlar . Kislotalar va kislotali oksidlar bilan o’zaro reaksiyaga kirishib tuz hosil qiladigan oksidlar asosli oksidlar deyiladi . Mn: Na 2 O, K 2 O, CaO, MgO, BaO kimyoviy xossalari.  1. HCI + CaO → CaCI 2 + H 2 O  2. Na 2 O + H 2 O → NaOH 3. MgO + SO 3 → MgSO 4 www.arxiv.uz

 2. Kislotali oksidlar. Asoslar yoki asosli oksidlar bilan o’zaro reaksiyaga kirishib, tuz hosil qiladigan oksidlar yoki kislota to’g’ri keladigan oksidlar kislotaviy oksidlar deyiladi . Mn: SO 2 , SO 3 , CO 2 , N 2 O 5 , P 2 O 5 , NO 2 , CrO 3 , SiO 2 , CI 2 O 7  Kimyoviy xossalari:  1. CO 2 + H 2 O ↔ H 2 CO 3 2. P 2 O 5 + 6NaOH = 2Na 3 PO 4 + 3H 2 O  3. CaO + CO 2 = CaCO 3 4. CO 2 + Ba(OH) 2 = BaCO 3 + H 2 O  5. SO 2 + H 2 O = H 2 SO 3 6. 3CaO + P 2 O 5 = Ca 3 (PO 4 ) 2 www.arxiv.uz

 3. Amfoter oksidlar. Kislotalar bilan asosli oksidlar sifatida, asoslar bilan esa kislotali oksid sifatida reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladigan oksidlar amfoter oksidlar deyiladi . Mn: ZnO, SnO, PbO, As 2 O 3 , Cr 2 O 3 , AI 2 O 3 , Sb 2 O 3 , MnO 2 , PbO 2 , Fe 2 O 3  Kimyoviy xossalari:  AI 2 O 3 + 6HCI = 2AICI 3 + 3H 2 O AI 2 O 3 + 2NaOH = 2NaAIO 2 + H 2 O www.arxiv.uz

 4. Indiferent yoki betaraf oksidlar. Tuz hosil qilmaydigan oksidlarga betaraf oksidlar deyiladi. Mn: NO, CO, N 2 O  Kimyoviy xossalari:  1. 2.  3. 2NO + CI 2 → 2NOCI www.arxiv.uz

 II. Kislotalar  Kislota tarkibida vodorod atomi bo’lgan va uning o’rnini metall atomlari olishi natijasida tuz hosil qiladigan murakkab moddalar. Mn:  2AI + 6HCI = 2AICI 3 + 3H 2 ↑ Mg + H 2 SO 4 = MgSO 4 + H 2 ↑  Kislotalar tarkibidagi vodorod atomining soniga qarab bir necha negizli bo’ladi. Mn: HCI, HBr, HF, CH 3 COOH, HNO 3, HNO 2 . HCIO 2 – 1 negizli  H 2 CO 3 , H 2 C 2 O 4 , H 2 S, H 2 SO 3 , H 2 SO 4 – 2 negizli  H 3 BO 3 , H 3 PO 4 , H 3 AsO 4 , - 3 negizli  Kislotalar suvdagi eritmalarda negizligiga qarab bir necha bosqichda dissotsilanadi. Mn:  HCI ↔ H + + CI -  H 2 SO 4 ↔ H + + HSO 4 -  HSO 4 - ↔ H + + SO 4 -2  H 3 PO 4 ↔ H + + H 2 PO - 4  H 2 PO 4 - ↔ H + + HPO 4 -2  HPO 4 -2 ↔ H + + PO 4 -3 www.arxiv.uz

 Kislorodli kislotalar : H 2 SO 4 , H 3 PO 4 , H 2 CO 3 va hokaz о .  Kislotalarning nomlanishi . Kislorodsiz kislotalarni nomlashda qaysi element kislota hosil qilgan bo’lsa, avval o’sha elementning nomi aytilib, oxiriga «-id» qo’shimchasi qo’shiladi. Mn: HCI ( xlorid kislota ), HF ( ftorid kislota ), HBr ( bromid kislota ), HCN ( sianid kislota ), H 2 S ( sulfid kislota ).  Kislorodli kislotalarni nomlashda kislorod miqdoriga qarab, kislota hosil qiluvchi element nomiga «- it», «-at», «per-», «gipo-» qo’shimchalari qo’shiladi. Mn:  H 2 SO 3 – sulfit kislota;  H 2 SO 4 – sulfat kislota;  H 2 S 2 O 8 – persulfat kislota;  HNO 2 – nitrit kislota;  HNO 3 – nitrat kislota;  H 3 PO 4 – fosfat kislota;  H 4 P 2 O 7 – pirofosfat kislota;  H 2 CO 3 – karbonat kislota;  HCIO – gipoxlorit kislota;  HCIO 2 – xlorit kislota;  HCIO 3 – xlorat kislota  www.arxiv.uz

 Kislotalarning olinishi. 1. Kislotali oksidlarga H 2 O ning ta`siri.  N 2 O 5 + H 2 O = HNO 3 SO 2 + H 2 O = H 2 SO 3  SO 3 + H 2 O = H 2 SO 4 P 2 O 5 + H 2 O = H 3 PO 4  Metalmaslarga H 2 biriktirib hosil qilingan birikmani suvga eritib:  Н 2 + С I 2 = 2HCI F 2 + H 2 = 2HF  Tuzlarga boshqa kislotalarni ta`sir etirib:  NaCI + H 2 SO 4 = NaHSO 4 + HCI↑ KNO 3 + H 2 SO 4 = KHSO 4 + HNO 3 www.arxiv.uz

 Kislotalarning fizikaviy xossalari: oddiy sharoitda suyuq (HCI, H 2 SO 4 , HNO 3 ) va qattiq ( H 3 BO 3 , H 2 C 2 O 4 ) holda b o’ ladi. Kislotalar suvda ya x shi eriydi. Eritmasi terini k uydiradi va nordon mazaga ega bo’ladi.  Kim yo viy x ossalari :  Neytrallanish reak s iyasi: NaOH + HCI = NaCI + H 2 O  Metallar b ilan ta’siri: Mg + 2 HCI = MgCI 2 + H 2 ↑  Asosli oksidlar b ilan reak s iya ga kirishib tuz hosil q iladi:  CuO + 2HNO 3 = Cu(NO 3 ) 2 + H 2 O  Tuzlar b ilan ta’siri: BaCI 2 + H 2 SO 4 =↓BaSO 4 + 2HCI  Qizdirganda parchalanishi: H 2 SO 4 H 2 O + SO 3  6. Ko’k lakmusni qizartiradi, metiloranjni rangsizlantiradi. www.arxiv.uz

 3. Asoslar  Molekulasida metall atomi va bir yoki bir nechta gidroksil (OH) guruhi bo’lgan murakkab moddalarga asoslar deyiladi.  Gidroksil guruhining soni metallning valentligiga teng bo’lib molekulasidagi gidroksil bir yoki bir necha bosqichda dissosialanadi. Masalan:  NaOH ↔ Na + + OH; Ca(OH) 2 ↔ CaOH + + OH; CaOH - ↔ Ca 2+ + OH - .  Asoslar suvga eruvchanligiga qarab 2 ga bo’linadi: suvga yaxshi eriydigan va yomon eriydigan. Suvga yaxshi eriydigan ishqorlar deb aytiladi. М asalan: HOH, KOH, NaOH, PbOH, Ca(OH) 2 , Ba(OH) 2 . Ishqorlar terini, kiyimni, shisha va yog’ochni yemiradi. Shuning uchun o’yuvchi ishqorlar deb aytiladi.  Davriy sistemadagi I va II guruh elementlarining gidroksidlari suvga yaxshi eriydi.Yonaki guruhchadagi III, IV, V, VII, VIII guruh metallarining gidroksidlari suvda yomon eriydi, bular asoslar deyiladi. www.arxiv.uz

 Asoslarning nomlanishi. O’zgarmas valentli metallar gidroksidlarini nomlashda metall nomiga gidroksid so’zi qo’shiladi. Ishqor bo’lsa, o’yuvchi ishqor ham deyiladi .  NaOH – natriy gidroksidi KOH – kaliy gidroksidi  O’zgaruvchan valentli bo’lsa, metallning nomi, qavs ichida rim raqami bilan valentligi ko’rsatilib gidroksid so’zi qo’shiladi:  Fe(OH) 2 - temir(II)-gidroksidi Fe(OH) 3 - temir(III)-gidroksidi www.arxiv.uz

 Asoslarning olinishi:  Aktiv metallarni H 2 O bilan ta`siri:  2Na + 2H 2 O = 2NaOH + H 2 ↑; 2K + 2H 2 O = 2KOH + H 2 ↑  Asosli oksidlarga Н 2 О ta’siri :  Na 2 O + H 2 O = 2NaOH; CaO + H 2 O = Ca(OH) 2  Suvda yomon eriydigan asoslarning olish uchun ularni tuzlariga ishqorlar ta`sir etiriladi:  CuCI 2 + 2NaOH = Cu(OH) 2 ↓+ 2NaCI; FeCI 2 + 2KOH = Fe(OH) 2 ↓ + 2KCI  4. Tuz eritmalarini elektroliz qilish bilan ham asos hosil qilish mumkin ( ishqor )lar olinadi, masalan:  NaCI + H 2 O Na + + H 2 ↑ + CI 2 ↑ + OH -  H 2 O = H + + OH -  NaCI = Na + + CI -  2CI - - 2 e → CI 2 - anod  2H + + 2 e → H 2 - katod  eritmada: Na + + OH - = NaOH www.arxiv.uz

 Asoslarning xossalari:  1. Asoslarning kislotalar bilan reaksiyasi:NaOH + HCI = NaCI + H 2 O  2. Asoslarning kislotali oksidlar bilan reaksiyasi:  2KOH + CO 2 = K 2 CO 3 + H 2 O  3. Asoslarning tuzlar bilan reaksiyasi:  MgCI 2 + 2NaOH = ↓Mg(OH) 2 + 2NaCI www.arxiv.uz

 4. Asoslarning amfoter oksidlar va amfoter gidroksidlar bilan reaksiyasi:  2NaOH + AI 2 O 3 = 2NaAIO 2 + H 2 O  5. Ishqorlar yuqori haroratda chidamli bo’lib parchalanmasdan ionlarga ajraladi. M: NaOH 1400 o C da  NaOH Na + + OH - AI(OH) 3 AI 2 O 3 + H 2 O  2Fe(OH) 3 = Fe 2 O 3 + 3H 2 O  6. Asoslar ta’sirida fenolftalein eritmasini pushti rangga, metiloranjni sariq rangga kiradi. www.arxiv.uz

 4. Tuzlar  Molekulasida metall atomi va kislota qoldig’i bo’lgan murakkab moddalar tuzlar deyiladi .  Tuzlar molekulasining tarkibiga ko’ra 5 turga bo’ladi:  1. Normal ; 2. Nordon; 3. Asosli; 4. Ko’sh; 5. Kompleks  1. Normal tuz. Kislota tarkibidagi Н 2 atomlari metallarga to’liq almashinishi yoki asoslar tarkibidagi ( OH ) guruh kislota qoldig’iga to’liq almashinish natijasida normal tuzlar hosil bo’ladi. Mn: Na 2 SO 4 , FeSO 4 . www.arxiv.uz

 Nomlanishi . Metall nomiga kislota nomi qo’shib aytiladi.  NaNO 3 - natriy nitrat Na 3 PO 4 – natriy fosfat  O’zgaruvchan valentli metallarning tuzlari bo’lsa:  Fe(NO 3 ) 2 - temir ( II) nitrat; Fe 2 (SO 4 ) 2 – temir (III) sulfat.  Texnikaviy nomi bilan: NaCI - osh tuzi; Na 2 CO 3 – sodda,  K 2 CO 3 – potash; KNO 3 – kaliyli selitra . www.arxiv.uz

 2. Nordon tuzlar . Kislota tarkibidagi H 2 atomlarining bir qismi metallga almashinganda hosil bo’lgan tuz nordon (gidro) tuz deyiladi.  Nomlanishi. NaHSO 4 – natriy bisulfat (yoki natriy gidrosulfat);  NaHCO 3 – natriy bikarbonat (yoki natriy gidrokarbonat);  NaH 2 PO 4 – natriy digidrofasfat;  Ca(H 2 PO 4 ) 2 – kalsiy digidrofasfas;,  AI 2 (HPO 4 ) 3 – alyuminiy gidrofosfat  Nordon tuz suvli eritmaldarida quyidagicha dissosiyalanadi:  NaHSO 4 ↔Na + +HSO 4 - ; HSO 4 - ↔ H + + SO 4 -2 www.arxiv.uz

 О linishi:  1. Kislotalarga oz miqdorda asos ta’sir etirib: H 2 SO 4 + KOH = KHSO 4 + H 2 O  2. Normal tuzlarga kislotalar ta’sir etirib:  Ca 3 (PO 4 ) 2 + H 3 PO 4 = 3CaHPO 4 Ca 3 (PO 4 ) 2 + H 3 PO 4 = Ca(H 2 PO 4 ) 2  3. Ishqorlarga kislotali oksidlar mo’l miqdorida ta’sir etirib:  Ba(OH) 2 + 2CO 2 = Ba(HCO 3 ) 2  4. Tuzlar gidrolizga uchraganda: K 2 CO 3 + H 2 O = KHCO 3 + KOH  3. Gidroksid tuzlar. Tarkibida metall atomi kislota qoldig’i va gidroksid guruh bo’lgan tuzlarga gidroksid tuz deyiladi. Mn: С r(OH) 2 NO 3 , MgOHCI, Fe(OH) 2 CI.  Gidroksidli tuzlar - suvli eritmada quyidagicha dissotsiyalanadi:  MgOHCI Mg 2+ + OH - + CI - www.arxiv.uz

 Tuzlarning olinishi:  2Na + CI 2 = 2NaCI;  KOH + HCI = KCI + H 2 O;  Zn + 2HCI = ZnCI 2 + H 2 ↑;  CuO + H 2 SO 4 = CuSO 4 + H 2 O;  CaO + CO 2 = CaCO 3 ;  P 2 O 5 + 6NaOH = 2Na 3 PO 4 + 3H 2 O;  CI 2 + 2KOH = KCI + KCIO + H 2 O;  Mg(OH)CI → Mg 2 OCI 2 + H 2 O;  Zn + 2NaOH = Na 2 ZnO 2 + H 2 ↑;  Fe + CuSO 4 = FeSO 4 + Cu;  3CaCI 2 + 2H 3 PO 4 = Ca 3 (PO 4 ) 2 + 6HCI;  Ba(NO 3 ) 2 + K 2 SO 4 = ↓BaSO 4 + 2KNO 3 ;  CuCI 2 + 2NaOH = Cu(OH) 2 + 2NaCI;  CaCO 3 + SiO 2 = CaSiO 3 + CO 2 ;  S + Na 2 SO 3 = Na 2 S 2 O 3 ;  Sb(OH) 2 CI → SbOCI + H 2 O. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Vinil birikmalarning olinishi

Organik birikmalarning kislotaliligi va asosligi

Kompleks birikmalarning sinflanishi Akvokomplekslar ularning ionlanishi

Kompleks birikmalarning kislota-asos aylanish nazariyasi

Noorganik kimyo fani maqsadi, vazifasi. Atom molekulyar talimot