Kompleks birikmalarning kislota-asos aylanish nazariyasi - Kimyo - Slaydlar

Kompleks birikmalarning kislota-asos aylanish nazariyasi

Yuklangan vaqt:

14.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

789.740234375 KB

Ko'chirib olish

Kompleks birikmalarning kislota- asos aylanish nazariyasi Reja: • 1. Kompleks kislota-asos xossalari • 2. Kislotalar va asoslarning kimyoviy nazariyalari. • 3. Koordinasiyalashishning ligandlar va markaziy atom xossalariga ta’siri. Ligandlarning o‘zaro ta’siri.

Kompleks kislota-asos xossalari Kompleks birikmalarning kislota-asos xossalari va uning markaziy ionining zaryadi o‘rtasidagi bog‘liqlik masalasini birinchi bo’lib Kossel ning ishlarida ko‘rib chiqilgan, u ichki sfera suvining vodorod ionini chiqishi bilan dissotsiatsiyasi markaziy atomning suvdagi vodorod ioni bilan elektrostatik o‘zaro ta’siridan kelib chiqishini aniqlagan. Markaziy ionning zaryadi qanchalik yuqori bo‘lsa, protonning shunday zaryadlangan markaziy iondan elektrostatik itarilishi ham shunchalik kuchli namoyon bo‘ladi va kislotali xossalar ushbu birikmaga xos bo‘lishi kerak. Shu nuqtai nazardan, nima uchun uch valentli kobalt birikmasi [Co(NH 3 ) 6 ]X 3 eritmada neytral reaktsiyani bildiradi, to‘rt valentli platina kompleks birikmasi [Pt(NH) 3 ) 5 Cl]Cl 3 esa kislotali xossalarga ega ekanligini tushuntirish mumkin bo’ladi.

Platonninguqtirishigako’ra,to’g’rifikrqilishmalakasigaegabo’lishdegandabirorbirhayotiyvoqeatahlilichog’idamasalaningavvalyaxshiliktomonidaro’yberganligin itushuntirishgaintilish, agarbundaytushunishgaimkonbo’lmasa,mazkurhodisaningyuzberganligimohiyatinianglashgaintilish,demakdir.• Kompleks birikmalarning kislota-asos xossalari eritmadagi komplekslarning barqarorligi bilan bog‘liq. • Ammin guruhlarini suv molekulalari bilan almashtirish jarayoni tezligi suvli eritmadagi qarshilik pasayadi, shu bilan birga ushbu komplekslarning eritmalarining pH darajasi bir xil tartibda oshadi. Shu munosabat bilan kompleks birikmalarning kislota-asos xossalari Verner ning M — OH bog‘lanishining mustahkamligi to‘g‘risidagi pozitsiyasini (bu yerda M — og‘ir metall, kompleks hosil qiluvchi) hisobga olgan holda Brensted ning protonlik nazariyasi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. • Kompleks birikmalarning kislota-asos xossalari nazariyasining asosiy qoidalari A.A.Grinberg tomonidan ishlab chiqilgan. 01 07

Platonezguliknianglash- xudonianglash,ezguliktabiatigaegabo’lishesaxudomohiyatigategishlibo’lish,uninguzviybirqismigaaylanish,debo’rgatad i.• Kosselning kompleks birikmalarning oksidlanish- qaytarilish va kislota-asos xossalariga nisbatan nazariy qarashlari asosida qilingan bashoratlar etarlicha aniqlik bilan isbotlangan: • (a) reaksiya tenglamasidan ko‘rinib turibdiki, kompleks birikma hosil bo‘lishining to‘liqligi vodorod ionlarining kontsentratsiyasiga bog‘liq. Vodorod ionlarining qulay kontsentratsiyasi kationning xossalari va reaktivning kislota-asos xossalari bilan belgilanadi. Agar reaktiv etarlicha kuchli kislota bo‘lsa, u holda reaktsiya (a) kislotali muhitda to‘liq davom etadi. Biroq, ko‘pchilik organik reagentlar kuchsiz kislotali xossalarga ega. 32 13 10

Uningezgulikasosigaqurilganidealdavlattuzumiquyidagifazilatlargaeg abo’lishilozim: 1) donishmandlik; 2) jasorat; 3) harishdaoqiloname’yornisaqlay bilish; 4) adolat.Organik reagentlar bilan kompleks birikmalar hosil bo‘lish fotometrik reaktsiyalarni o‘rganish bosqichlarini ko‘rib chiqish mumkin. Reaksiyaning maqbul shartlari aniqlangan elementni kompleksga to‘liq bog‘lashni talab qiladi. Ko‘pgina organik reagentlar kislota-asos xossalariga ega. Agar element ioni bir, ikki yoki ko‘p asosli kislota bo‘lgan organik reagent bilan reaksiyaga kirishishi kerak bo‘lsa (ya’ni, reaksiya kislota protonini metall ioni bilan almashtirish turiga qarab davom etadi), keyin umumiy shaklda kompleks birikma hosil bo‘lish reaktsiyasini (a) tenglama bilan ifodalash mumkin. Shuning uchun kompleks birikma hosil bo‘lish shartlari nafaqat reagentning ortiqcha miqdoriga, balki eritmaning pH qiymatiga ham bog‘liq bo‘ladi. Agar kompleks birikma kuchsiz bo‘lsa va bajariladigan reaktiv kuchsiz kislota bo‘lsa, ushbu omillar alohida ahamiyatga ega bo‘ladi.

Davlattiziminiuchxilstrata -ijtimoiytabaqa– hukmdorlar, harbiylarvaishlabchiqarishdabandbo’lganmehnatkashlardonishmandboshqaruvchiguruhrahbarligidagormoniktuzumnitashkil etadilar.Organik reagentning ta’sirlashishi eritmaning kislotaliligi o‘zgarishi bilan juda tez-tez o‘zgarib turadi, bu kompleksning yutilishini o‘lchash uchun qulay to‘lqin uzunligini tanlashda e’tiborga olinishi kerak. • Elementni miqdoriy aniqlash uchun fotometrik reaktsiyadan foydalanishdan oldin: 1) reaksiyaga kirishadigan tarkibiy qismlarning ion holati va spektral xossalarini o‘rganish; 2) kompleks birikma hosil bo‘lishining to‘liqligi uchun maqbul sharoitlarni aniqlash; 3) reaktsiya borishining tezligini taxminiy o‘rganish zarur. Fotometrik reaktsiyani o‘tkazish uchun maqbul sharoitlarni tanlash vazifasi, agar dastlabki tarkibiy qismlar va reaktsiya mahsulotining ba’zi fizik- kimyoviy xossalari (kompleks Kbarq, kompleks Kdiss) allaqachon ma’lum bo‘lsa oson bo’ladi.

• Hosil bo‘lgan kompleks ionning zaryadi va uning kislota-asos xossalari o‘rtasida bog‘liqlik mavjudligini birinchi bo’lib Brensted tomonidan qayd etilgan. Ma’lum bo‘lishicha, kompleksning musbat zaryadi qancha yuqori bo‘lsa (yoki kompleks anionning manfiy zaryadi qancha quyi bo‘lsa), kompleksning kislotali xossalari shunchalik kuchli bo‘ladi. Ko‘pincha kompleks anionlar asos bo‘lib chiqadi, kompleks kationlar esa kislotali xossalarga ega. Masalan, [Fe(CN) 6 ] 3 - va [Mo(CN) 6 ] 4 - kuchsiz asoslar bo‘lib, L.A.Chugaevning fikriga ko’ra [Pt(NH 3 ) 5 OH] 3 + va [Co(NH 3 ) 5 OH] 2+ ga qaraganda ko‘proq kislotali xossalarga ega. Bu ikki qator birikmalar orasidagi farq ularning xossalarini taqqoslashda aniq ko‘rinadi. Ichki sohada aminlar molekulalarini (NH 3 , CH 3 NH 2 , En va boshqalar) o‘z ichiga olgan platina birikmalari amidorezkin tufayli kislotali xossalarga ega.

• Deyterlangan suv bilan izotop almashinuvini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, amidoreaktsiya bir qator elementlarning birikmalariga xosdir: platina, palladiy, kobalt, oltin, osmiy va boshqalar

• Kompleks birikmalarning kislota-asos xossalari eritmadagi komplekslarning barqarorligi bilan bog‘liq. Quyidagi qatorda, bu holda amin guruhlarini suv molekulalari bilan almashtirish tendentsiyasi bilan tavsiflangan suvli eritmadagi qarshilik quyidan yuqoriga kamayadi, shu bilan birga ushbu komplekslarning eritmalarining pH darajasi bir xil tartibda oshadi: Shunday qilib, kompleks kation qanchalik bearqaror bo‘lsa, uning kislotali xossalari shunchalik kam namoyon bo’ladi.

Kislotalar va asoslarning kimyoviy nazariyalari • Ushbu nazariyalar birinchi navbatda erigan modda va erituvchi o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir kimyosini ilgari surdi, buning natijasida modda kislotali yoki asosiy xossalarga ega bo‘lishi ma’lum bo’ldi. Pfeifer va Verner birinchi bo‘lib kislotalar hamda asoslarning dissotsiatsiyasida va kislota-asos xossalarining namoyon bo‘lishida kimyoviy o‘zaro ta’sirning axamiyatini ko‘rsatdilar: • Kislota-asos o‘zaro ta’siriga bunday yondashuv bilan ma’lumotlar erituvchining kislotalar va asoslarning dissotsiatsiyalanishi jarayonida ishtirok etishini ko‘rsatadi, ammo erituvchining erigan modda bilan o‘zaro ta’siri sxemasi noto‘g‘ri, chunki erituvchida erkin protonlar mavjud emas.

Koordinasiyalashishning ligandlar va markaziy atom xossalariga ta’siri. Ligandlarning o‘zaro ta’siri. • Koordinasiyalash ligandlarning elektron konfiguratsiyasining (tuzilishi) o‘zgarishi bilan bog‘liq va o’zgarish natijasi ularning xossalarining o‘zgarishiga olib keladi. Bu kompleks birikmalarning kislota-asos xossalari misolida aniq ko‘rinadi. • Kompleks birikmaning barqarorligi ligandning dentatligiga, undagi donor atomlarining asosliligiga, kompleks hosil bo‘lishida ishtirok etadigan funktsional (xos) guruhning kislota- asos xossalariga, markaziy ionning koordinatsion soniga, hosil bo‘lgan halqalar soniga va ularning o‘lchamlariga, markaziy ionning ion radiusiga, o‘zaro ta’sir paytida tarkibiy qismlarning molyar nisbatiga va boshqa omillarga bog‘liq.

• Shuni ta’kidlash kerakki, kompleks birikmalarning kislota-asos xossalari ko‘p jihatdan tashqi muhit sharoitlariga, xususan haroratga bog‘liq. • Kulgren ning ta’kidlashicha, xrom akvatuzlarining gidroliz darajasi harorat oshishi bilan ortadi. • Tahlilda turli xil erituvchilardan foydalanish uning imkoniyatlarini kengaytiradi, chunki moddalarning kimyoviy xossalari ularni turli erituvchilarda eritganda o‘zgarishi mumkin. Bir erituvchini boshqasiga almashtirishda nafaqat muvozanat konstantalari (kislota-asos, oksidlanish — qaytarilish, komplekslanish, eruvchanlik va boshqalar) o‘zgaradi, balki suvda mavjud bo‘lgan kimyoviy birikmalar boshqa erituvchilar bilan almashtirilganda yo‘qolib ketishi mumkin va ularning o‘rniga yangi kislota-asos xossalariga ega bo‘lgan boshqa birikmalar yoki boshqa oksidlanish darajali yangi kompleks birikmalar paydo bo‘lishi mumkin.

• Ma’lumki, suv kuchsiz amfoter elektrolitdir, uning dissotsiatsiyasi gidratlangan protonlar va gidroksil ionlarining bir xil konsentratsiyasini hosil qiladi. Suv molekulalarini metall ionlari bilan koordinasiyalashda suvning dissotsiyalanishi kuchayadi, protonlar akvakomplekslarning ichki sohasidan chiqariladi va gidroksokomplekslar hosil bo‘ladi. Natijada eritma kislotali xossalarga ega bo‘ladi. Masalan, xrom va alyuminiy tuzlari eritmalarida shunday reaktsiyalar sodir bo‘ladi: • Bunday sxemalarga ko‘ra, kuchsiz asoslarni beradigan metall tuzlarining gidrolizi sodir bo‘ladi.

• Suvli eritmadagi ammiak asosli xossalarga ega: • Ammiak metall ionlari bilan koordinasiyalanganda, uning molekulasi kislota turiga qarab kam miqdorda ajralib chiqadi: • Kompleks birikmalarning kislota va asosli xossalarining tezligi markaziy ionning qutblanishiga, zaryadi va qutblanish xossalariga, kompleks ionning zaryadining kattaligiga, eritmadagi kompleksning barqarorligiga, kompleksning tuzilishiga va koordinasiyalangan guruhlarning o‘zaro ta’sirining xossaiga bog‘liq.

• Markaziy ionning zaryadi qanchalik yuqori bo‘lsa, kompleksning kislotali xossalari shunchalik kuchli bo‘ladi va asos xossasi kuchsizlashadi. Shunday qilib, [Cr(H 2 O) 6 ] 3 + ioni [Zn(H 2 O) 6 ] 2 + ioniga qaraganda kuchli kislota xossalarini ko‘rsatishga qodir. Co 3 + ioni o‘z ichiga olgan [Co(NH 3 ) 6 ] 3 + ioni deyarli neytraldir va Pt 4 +ni o‘z ichiga olgan [Pt(NH 3 ) 5 Cl] 3 + ioni kuchli kislotali xossalarga ega. • Kompleks kationning zaryadi qanchalik yuqori bo‘lsa, proton shunchalik kuchli itariladi va kislota xossalari kuchliroq namoyon bo‘ladi. [Cr(Н 2 О) 6 ] 3 + ioni [Cr(H 2 O) 4 Cl 2 ]+ ioniga qaraganda kuchliroq kislota xossalarini namoyish etadi. [Co(NH 3 ) 5 (H 2 O)] 3 + ioni esa [Co(NH 3 ) 4 (NO 2 )(H 2 O)] 2 + ionga qaraganda kuchliroq kislota xossalari ega.

• Kompleks kationning asosli xossalari, uning zaryadining oshishi bilan aksincha kuchsizlashadi. [Pt(NH 3 ) 5 OH] 3 + ioni [Co(NH 3 ) 5 OH] 2 + ioniga nisbatan kuchsizroq asosli xossalarga ega. • Markaziy ionning qutblanish xossalarining oshishi bilan kompleksning kislota xossalari kuchayadi. [Cr(H 2 O) 6 ] 3 + ioni (Kfaol.= 1,26‧10(4) [Al(H 2 O) 6 ] 3 + ioniga nisbatan (Kfaol.= 1,3‧10(5) kuchli kislotali xossalarga ega.

Eʼtiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Kislota va asos nazariyasi

Kislota – asos xossalari

Kompleks birikmalarning sinflanishi Akvokomplekslar ularning ionlanishi

Kompleks birikmalar. Vernerning koordinatsion nazariyasi. Koordinatsion nazariyaning holatlari

Nuklein kislota