Kaliy - Kimyo - Slaydlar

Kaliy

Yuklangan vaqt:

28.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2524.853515625 KB

Ko'chirib olish

Kaliy Reja: • Kaliyning tarixiy kelib chiqishi • Kaliyning kimyoviy xossasi • Kaliyning ishlatilinishi

Kaliyning tarixiy kelib chiqishi • Kaliy tirik mavjudotlar uchun ajralmas elementdir. U ishqoriy metal qatoriga kiradi. Tabiatda, odatda tuz shaklida keng tarqalgan. Suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi. Bu ikkinchi engil element . Tana funktsiyalari kaliysiz to’g’ri ishlay olmaydi. Odamlar, hayvonlar va o’simliklar omon qolish uchun kaliyga muhtojdir. • Kaliyni Londondagi Qirollik institutida 1807 yilda ingliz kimyogari Ser Hamfri Devi kashf etgan. Deyvi elektroliz usuli bilan kaliy gidroksiddan (kaliy gidroksidi) ajratib olishga muvaffaq bo’ldi. Devi laboratoriyada nam havo ta’sirida quritilgan kaliy gidroksidni elektroliz qildi. Davi, kaliy izolatsiyasidan bir necha oy o’tgach, xuddi shu usul yordamida natriyni ajratdi. • «Kaliy» so’zi kaliy karbonat deb nomlanuvchi «kaliy» so’zidan olingan so’zdir. Kaliyning kimyoviy belgisi lotincha «kalium» so’zidan kelib chiqqan. Kalium arab tilida «al galiy» deb talaffuz qilingan «ishqoriy» so’zidan olingan. Uning o’zbekcha ekvivalenti «o’simlik kuli» dir. «Potash» so’zi ingliz tilida «kuygan daraxtlar yoki barglarning kulidan olingan ”ishqor” degan ma’noni anglatadi.

• Kaliy davriy jadvaldagi 1-guruh, 4-davr, S-blok elementlaridan biridir. Ishqoriy metallar elementlar qatoriga kiritilgan. U kimyoviy xossalari bo’yicha natriyga o’xshaydi. Ko’p sonli birikmalar hosil qilishi mumkin. Uning kristalli tuzilishi hajmi markazlashtirilgan kubdir. Uning elektropozitivligi nihoyatda yuqori. Elemental kaliy juda yumshoq, pichoq kesilgan, kumush-oq ko’rinishga ega bo’lgan qattiq element. • Kaliy suvga qarshi juda faoldir . Suv bilan shiddatli reaktsiyasida u vodorodni chiqaradi va bu reaktsiyasida chiqarilgan issiqlik yuqori bo’ladi. U suvda yuqori eruvchanlikka ega. U darhol havoda oksidlanadi. Havo bilan aloqada gidroksidi kaliy gidroksidi hosil bo’ladi. Kaliy bo’lagi kesilganda, uning toza yuzasi havo bilan aloqa qilganda darhol xira bo’lib qoladi.

Kaliyning kimyoviy xossasi • Kaliy birikmalari. Kaliy gidroksid (uyuvchi kaliy), KON — rangsiz kristall modda, kuchli ishkrr. Suyuqlanish temperaturasi 380°, qaynash temperaturasi 1325°, zichligi 2,044 g/sm3. Gigroskopik modda. Suvda eruvchanligi 49,4 % (0° da), etanolda 27,9 % (28° da), metanolda 35,5 % (28° da). Kaliy kaliy xlorid eritmasini elektroliz qilib olinadi. Suyuq sovun va kaliyning boshqa birikmalarini olishda, ishqoriy akkumulyatorlarda, H2S, SO2 va SO2 ga adsorbent, NH3 N2O, RN3 va b. uchun qurituvchi sifatida qoʻllaniladi.

• Kaliy — Mendeleyev dariy sistemasining I guruhiga mansub kimyoviy element . Ishqoriy metall, tartib raqami 19, atom massasi 39,0983. Ikkita barqaror izotop — 3"K(93,259 %), 4|K(6,729 %), shuningdek, radioaktiv izotop 40K(T|/2= 1,32- 10"-yil)dan iborat. Ingliz fizigi va kimyogari Kaliy Devi 1807-yilda Kaliy gidroksid (KON)ni elektroliz qilib, Kaliy metalini oldi va uni potassiy deb atadi. 1809-yildan u „kaliy“ deb atala boshladi. Kaliy kimyoviy jihatdan faol metall, tabiatda sof holda uchramaydi. Minerallar (mas, dala shpati, slyuda, silvinit, karnallit, kainit, alunit va boshqalar) tarkibida uchraydi. • Kaliy inson va hayvon organizmi uchun muhim biogen elementlardan hisoblanadi. Kaliy tabiatda keng tapqalgan, Yer poʻstidagi miqdori ogʻirlik jihatidan 2,41 %. Suyuqlanish temperaturasi 63,51°, qaynash temperaturasi 76G, zichligi 862,9 kg/m3. Birikmalarda bir valentli, atom radiusi 0,2313 nm, ion radiusi (qavsda koordinatsion son keltirilgan) K+ 0,151 nm (4), 0,152 nm (6), 0,160 nm (7), 0,165 nm (, 0,178 nm (12).

• Kaliy kaliyga KON, K2O2, KNO2 yoki KNO3 taʼsir etgirib olinadi. KNO2+3K=2K2O+1/2N2; 3KN3+KNO2=2K2O+5N2K— maxsus shishalar komponenti, NH3 sintezida faollovchi modda sifatida qoʻllaniladi. Kaliy xlorat, Bertolle tuzi, KS1O3 — xlorat kislota (NSYU3)ning kaliyli tuzi. Rangsiz kristall modda, zichligi 2,32 g/sm3, suyuqlanish temperaturasi 356°. Suvda oz eriydi. Qizdirilganda parchalanadi va kislorod ajralib chiqadi. Organik moddalar va fosfor taʼsirida portlaydi. Zaharli. Gugurt sanoatida, pirotexnikada va tibbiyotda ishlatiladi.

Kaliyning ishlatilinishi • Kaliy sanoatda va kimyoviy jarayonlarda tez-tez ishlatiladigan elementlardan biridir. Bu kaliy ishlab chiqarishning 90 foizini o’g’itlarda ishlatadi. Kaliy karbonat ko’zoynaklarga chidamlilik qo’shadi. Natriy-kaliy qotishmasi yaxshi issiqlik o’tkazuvchidir. Kaliy superoksid karbonat angidridni tozalash vositasi yoki ko’chma kislorod manbai sifatida ishlatilishi mumkin. Kaliy bisulfat oziq-ovqat qo’shimchasidir. Kaliy gidroksidi ko’plab mahsulotlarda, ayniqsa tozalash sanoatida, o’g’itlar va hayvonot vositalarida qo’llaniladi. Kaliy xlorid farmatsevtika mahsulotlarida, dorivor tomchilarda va fiziologik eritmalarda ishlatiladi. Kaliy, uning birikmalari va qotishmalari ishlatiladigan ba’zi mahsulotlar va joylari: shisha, oyna, porx, portlovchi moddalar, gugurt, magnitometrlar, fotografik plyonkalar, relyeflar, charm, keramika, sovunlar, yuvish vositalari,tozalash vositalari, dori-darmon, soda, oziq-ovqat qo’shimchalari, kislorod manbai, kauchuk, pigmentlar,batareyalar, akkumulyatorlar va boshqa sohalarda ishlatiladi.

• Kaliy tirik mavjudotlar uchun ajralmas elementlardan biridir. Bu inson tanasida eng ko’p tarqalgan sakkizinchi element. Bu tana massasining 0,20 – 0,35 foizini tashkil qiladi. Biroq, kamroq va ko’proq zararli. Qonda kam miqdordagi kaliy «gipokaliemiya» va kaliyning yuqori darajasi «giperkalemiya» deb nomlanadi. Qonda kaliy (kaltsiy) miqdori bir litr uchun 3,5 dan 5 gacha bo’lishi kerak. Etarli kaliyni olishning eng amaliy usuli bu muntazam ovqatlanishdir. Kattalar kuniga 3- 4 gramm kaliy iste’mol qilishlari kerak. U hujayra ichidagi suyuqliklarda uchraydi.

O'xshashlar

Kaliy

Azot va uning birikmalari

Kadmiy elementi

Biogen elementlar kimyosi. Organizmning biogen elementlari va zaharli elementlar

Kimyoviy muvozanat. Reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasining, temperaturaning kimyoviy muvozanatga ta’siri