Ялпи ишчи кучи, унинг бандлиги ва ишсизлик - Iqtisodiyot - Slaydlar

Ялпи ишчи кучи, унинг бандлиги ва ишсизлик

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

464 KB

Ko'chirib olish

: Ялпи ишчи кучи, унинг бандлиги ва ишсизлик 1. Ишчи кучини такрор ҳосил 1. Ишчи кучини такрор ҳосил қилиш ва унинг хусусиятлари.қилиш ва унинг хусусиятлари. 2. Ишчи кучи бозори. Ишчи кучига 2. Ишчи кучи бозори. Ишчи кучига талаб ва ишчи кучининг таклифи.талаб ва ишчи кучининг таклифи. 3. 3. Ишсизлик ва унинг турлари. Ишсизлик ва унинг турлари. Ишсизлик даражаси.Ишсизлик даражаси. 4. 4. Ишсизликнинг ижтимоий-Ишсизликнинг ижтимоий- иқтисодий оқибатлари.иқтисодий оқибатлари.

МехнатМехнат - - иш иш кучини кучини фойдаланиш фойдаланиш борасидаги борасидаги кишиларнинкишиларнин г маг ма ққ садли садли фаолиятидифаолиятиди ррИш кучиИш кучи – – кишилар-кишилар- нингнинг ишлай ишлай олиш лаёолиш лаё ққ ати,ати, моддий моддий неъматларнеъматлар вава хизматлархизматлар яратиш яратиш жараёнида жараёнида қўқў ллайдиганллайдиган жисмоний ва ажисмоний ва а ққ лийлий ққ обилиятлар обилиятлар йийи ғғ индисидириндисидир

Мамлакат ахолиси асосан 3 гуруМамлакат ахолиси асосан 3 гуру ҳҳ га бга б ўў либ либ ўў рганилади:рганилади: Ме ҳ натга ла ёқ атли ё шгача б ў лган (16 ё шгача) Ме ҳ натга ла ёқ атлилар ёки ишчи кучи (эркаклар - 16-60 ё ш, а ё ллар - 16-55 ё ш) Ме ҳ натга ла ёқ атли ё шдан катталар, нафа қ ага чи ққ ан ахоли гуру ҳ лари.

Ишчи кучи гуру ҳ и ў з навбатида иккига б ў линади: ишсизлар гуру ҳ иишлайдиганлар ё ки иш билан банд а ҳ оли Ижтимоий ишлаб чиқариш ва бошқа cоҳаларда банд бўлган пенсионерлар ҳам ишлаши мумкин.

Ишчи кучи ресурсларининг фаол ва Ишчи кучи ресурсларининг фаол ва потенциал қисми фарқланади.потенциал қисми фарқланади. Ижтимоий Ижтимоий ишлаб ишлаб чиқаришда чиқаришда банд бўлган банд бўлган шахслар ишчи шахслар ишчи кучи кучи ресурслариниресурсларини нг нг фаол қисмифаол қисми ҳисобланҳисоблан адиади Ишлаб Ишлаб чиқаришдан чиқаришдан ажралган ҳолда ажралган ҳолда ўқиётганлар ва ўқиётганлар ва вақтинчалик уй вақтинчалик уй хўжалигида хўжалигида банд бўлганлар банд бўлганлар потенциал потенциал қисмиқисми ҳисобланади.ҳисобланади.

Ишчи кучини такрор ҳосил Ишчи кучини такрор ҳосил қилишқилиш ::  инсоннинг жисмоний кучлари ва инсоннинг жисмоний кучлари ва ақлий қобилиятларини қайта ақлий қобилиятларини қайта тиклаштиклаш ;;  уларнинг меҳнат малакасини уларнинг меҳнат малакасини доимийдоимий янгилаб ва ошириб янгилаб ва ошириб боришбориш ;;  умумий билим ва касбий умумий билим ва касбий даражаси ўсишини таъминлашдаражаси ўсишини таъминлаш ..

Ишчи кучини такрор Ишчи кучини такрор ҳосил қилишҳосил қилишИшчи кучини такрор Ишчи кучини такрор ҳосил қилишҳосил қилиш нисбатан мустақил иқтисодийнисбатан мустақил иқтисодий ва ижтимоий муаммо бўлиб, аҳолинингва ижтимоий муаммо бўлиб, аҳолининг табиий кўпайишитабиий кўпайиши шаклида намоён бўлади. шаклида намоён бўлади.

Ишчи кучи Ишчи кучи ресурсларининг сони ва ресурсларининг сони ва сифатисифати ::  мамлакат аҳолисининг сонимамлакат аҳолисининг сони ;;  жинсижинси ;;  ёши жиҳатидан таркибиёши жиҳатидан таркиби ;;  миграциямиграция жараёни жараёни билан билан белгиланадибелгиланади Бунда ички ва ташқи миграция Бунда ички ва ташқи миграция жараёнлари алохида ахамият касб жараёнлари алохида ахамият касб этади.этади.

Ўзбекистон аҳолиси Ўзбекистон аҳолиси мустақилликнинг дастлабки йилидан мустақилликнинг дастлабки йилидан то ҳозиргача бўлган даврда 35,3%га, то ҳозиргача бўлган даврда 35,3%га, меҳнат ресурслари эса 62,7%га меҳнат ресурслари эса 62,7%га кўпайди. кўпайди. Шунингдек, 1991 йилда жами Шунингдек, 1991 йилда жами аҳоли таркибида меҳнат аҳоли таркибида меҳнат ресурсларининг улуши 49,3%ни ресурсларининг улуши 49,3%ни ташкил этган бўлса, бу кўрсаткич ташкил этган бўлса, бу кўрсаткич 201201 44 йилга келиб 59,3%ни ташкил йилга келиб 59,3%ни ташкил этди. этди.

Республикамиз ҳудудларида Республикамиз ҳудудларида демографик ривожланишнинг демографик ривожланишнинг асосий асосий хусусиятлархусусиятлар ии ::  туғилишнинг камайишитуғилишнинг камайиши (аммо, ахоли уму- (аммо, ахоли уму- мий сонида ўсиш динамикаси кузатилади)мий сонида ўсиш динамикаси кузатилади)  миграциянинг салбий қолдиғимиграциянинг салбий қолдиғи , яъни таш-, яъни таш- қи миграция юқори даражада сақланиши.қи миграция юқори даражада сақланиши. Бу эса аҳолининг ёш гуруҳлари таркибига Бу эса аҳолининг ёш гуруҳлари таркибига ўз таъсирини кўрсатмоқда.ўз таъсирини кўрсатмоқда.

Хусусан, аҳоли ёш гуруҳлари Хусусан, аҳоли ёш гуруҳлари таркибида меҳнатга лаёқат ёшидан таркибида меҳнатга лаёқат ёшидан кичиклар улушикичиклар улуши  11 991 йилдаги 43,1 %дан 201991 йилдаги 43,1 %дан 201 00 йилга йилга келиб 32,4%га, келиб 32,4%га,  меҳнатга лаёқат ёшидан катталар меҳнатга лаёқат ёшидан катталар улуши эса 7,8%дан 7,3%га улуши эса 7,8%дан 7,3%га камайган,камайган,  меҳнатга лаёқатли аҳолининг меҳнатга лаёқатли аҳолининг солиштирма салмоғи эса 49,1%дан солиштирма салмоғи эса 49,1%дан 60,3 %гача кўпайган60,3 %гача кўпайган (диаграмма-1). (диаграмма-1).

Ўзбекистон аҳолисининг ёш гуруҳлари бўйича тақсимланиши

2-режа2-режа . Ишчи кучи бозори. . Ишчи кучи бозори. Ишчи кучига талаб ва ишчи Ишчи кучига талаб ва ишчи кучининг таклифи.кучининг таклифи. Ишчи кучи бозори – бу хўжалик Ишчи кучи бозори – бу хўжалик фаолияти жараёнида “ишчи кучи” фаолияти жараёнида “ишчи кучи” товари эгалари ва унинг асосий товари эгалари ва унинг асосий истеъмолчилари – давлат ва истеъмолчилари – давлат ва тадбиркорлар ўртасида тузиладиган тадбиркорлар ўртасида тузиладиган меҳнат шартномасидир. меҳнат шартномасидир.

Унда:Унда:  мехнат шароитлари мехнат шароитлари  ҳақ тўлаш миқдори, ҳақ тўлаш миқдори,  ишчиларнинг малака даражаси, ишчиларнинг малака даражаси,  бажарилаётган ишларнинг ҳажми,бажарилаётган ишларнинг ҳажми,  мехнат интенсивлиги, мехнат интенсивлиги,  масъулият даражаси акс эттирилади.масъулият даражаси акс эттирилади.

Ишчи кучига Ишчи кучига талаб-талаб- давлат вадавлат ва корхона корхона эгалариэгалари томонидан.томонидан. Ишчи кучининг Ишчи кучининг таклифи- таклифи- иш иш қидирувчиларқидирувчилар томонидан.томонидан.

Иш кучига бИш кучига б ўў лган талаб ва таклифга таъсир лган талаб ва таклифга таъсир ққ илувчи омиллар илувчи омиллар 44 гуру гуру ҳҳ га бга б ўў линади:линади:  ахолининг ахолининг ёё ши, жинси,ши, жинси, ишчи кучининг ишчи кучининг чекланган жисмоний имкониятлари;чекланган жисмоний имкониятлари;  техник-итехник-и ққ тисодий ва ижтимоий-тисодий ва ижтимоий- ии ққ тисодий омиллар;тисодий омиллар;  урф-одатлар, турмуш тарзи, ишлаб урф-одатлар, турмуш тарзи, ишлаб чичи ққ аришнинг анъанавийлигиаришнинг анъанавийлиги ;;  мослашувчанлик даражаси, маълумот мослашувчанлик даражаси, маълумот даражаси.даражаси.

Ишчи кучи бозори- бозор хўжалиги Ишчи кучи бозори- бозор хўжалиги тизимида етакчи ўрин тутиб, уни тизимида етакчи ўрин тутиб, уни юқори даражада ташкил этмасдан юқори даражада ташкил этмасдан туриб иқтисодиётнинг самарали амал туриб иқтисодиётнинг самарали амал қилишига эришиб бўлмайди.қилишига эришиб бўлмайди.

Бунда Давлат ўзининг сиёсатини:Бунда Давлат ўзининг сиёсатини:  иш билан бандлик даражаси, иш билан бандлик даражаси,  ишлаб чиқариш ҳажми,ишлаб чиқариш ҳажми,  иш ҳақи даражаси ўртасидаги иш ҳақи даражаси ўртасидаги оқилона нисбатни таъминлаш оқилона нисбатни таъминлаш орқали иқтисодиёт орқали иқтисодиёт ривожланиши ва аҳоли турмуш ривожланиши ва аҳоли турмуш даражасига салбий таъсирининг даражасига салбий таъсирининг олдини олиши лозим.олдини олиши лозим.

Бозор иқтисодиёти тизимида ишчи Бозор иқтисодиёти тизимида ишчи кучи бозори қуйидаги иккита кучи бозори қуйидаги иккита вазифани бажаради:вазифани бажаради:  Биринчи вазифасиБиринчи вазифаси бевосита меҳнат жараё- бевосита меҳнат жараё- нида ишчининг ишлаб чиқариш воситалари нида ишчининг ишлаб чиқариш воситалари билан бириктириш механизми ҳамда банд билан бириктириш механизми ҳамда банд бўлмаган ишчи кучининг ҳаракатини самарали бўлмаган ишчи кучининг ҳаракатини самарали тартибга солиш билан боғлиқ.тартибга солиш билан боғлиқ.  Иккинчи вазифасиИккинчи вазифаси ялпи ишчи кучининг сифа- ялпи ишчи кучининг сифа- тини янада такомиллаштирган ҳолда такрор тини янада такомиллаштирган ҳолда такрор ишлаб чиқариш орқали амалга оширилади. ишлаб чиқариш орқали амалга оширилади.

3-режа.3-режа. Ишсизлик ва унинг Ишсизлик ва унинг турлари. Ишсизлик даражаси.турлари. Ишсизлик даражаси. Иқтисодиётнинг барқарорлиги ва Иқтисодиётнинг барқарорлиги ва соғломлигини акс эттирувчи кўрсаткичлардан соғломлигини акс эттирувчи кўрсаткичлардан бири ишсизлик даражаси ҳисобланади. бири ишсизлик даражаси ҳисобланади. Ҳар қандай мамлакатда маълум даражада Ҳар қандай мамлакатда маълум даражада ишсизлик мавжуд бўлади. ишсизлик мавжуд бўлади. Меҳнатга лаёқатли бўлиб, ишлашни хоҳлаган, Меҳнатга лаёқатли бўлиб, ишлашни хоҳлаган, лекин иш билан таъминланлекин иш билан таъминлан -- маганлар маганлар ишсизларишсизлар дейилади. дейилади.

Ривожланган давлатларда меРивожланган давлатларда ме ҳҳ натда натда бандлик ва ишсизликни кбандлик ва ишсизликни к ўў п йиллик п йиллик ўў рганиш тажрибаси шуни рганиш тажрибаси шуни кк ўў рсатадики, мерсатадики, ме ҳҳ натга яронатга яро ққ ли ли аа ҳҳ олининг 94-95олининг 94-95 фоизи фоизи ме ме ҳҳ натда натда банд ббанд б ўў лса, илса, и ққ тисодитисоди ёё т меът меъ ёё рида рида ривожланаривожлана ёё тган бтган б ўў лади. лади.

Иш билан банд бИш билан банд б ўў лмаган барчалмаган барча кишилар кишилар ҳҳ ам ишсизлик маам ишсизлик ма ққ омини омини олмайдилар.олмайдилар. МеМе ҳҳ нат биржаларида рнат биржаларида р ўў йхатга йхатга олинган кишиларгина ишниолинган кишиларгина ишни фаол фаол излайдиган ишсиз деб тан олинади.излайдиган ишсиз деб тан олинади.

Ишсизлар сафига Ишсизлар сафига кирувчилар таркиби унинг кирувчилар таркиби унинг сабабларига ксабабларига к ўў рара :: Иш кучининг 4 асосий Иш кучининг 4 асосий тоифасини тоифасини ўў з ичига олади:з ичига олади:  ишдан бишдан б ўў шатилиши натижасида шатилиши натижасида ўў з иш жойини йз иш жойини й ўқўқ отганлар;отганлар;  ишдан ихтиерий равишда ишдан ихтиерий равишда бб ўў шаганлар;шаганлар;  танаффусдан станаффусдан с ўў нг менг ме ҳҳ нат нат бозорига келганлар;бозорига келганлар;  меме ҳҳ нат бозорига биринчи бор нат бозорига биринчи бор келганлар.келганлар.

Ишсизликни бир неча хусусиятига кИшсизликни бир неча хусусиятига к ўў ра туркумлаш ра туркумлаш мумкин:мумкин: ШаклШакл ига қарабига қараб ::  Фрикцион ишсизликФрикцион ишсизлик - - меме ҳҳ нат нат фаолияти турини ва иш жойини фаолияти турини ва иш жойини эркин танлаши жараэркин танлаши жара ёё нида ишдан нида ишдан вава ққ тинча бтинча б ўў шаб шаб ққ олиши, яъни олиши, яъни ишни излаш ва яишни излаш ва я ққ ин келажакда ин келажакда янги иш олишни кутиш билан янги иш олишни кутиш билан бобо ғғ лик.лик. Масалан, ўқишни битирган талаба.Масалан, ўқишни битирган талаба.

 Таркибий ишсизликТаркибий ишсизлик - - фан техника фан техника таратара ққққ ии ёё ти таъсирида ти таъсирида ии ққ тисодитисоди ёё тнинг таркибий тнинг таркибий ўў згаришлари билан юз беради. Халзгаришлари билан юз беради. Хал ққ хх ўў жалигида техника таражалигида техника тара ққққ ии ёё ти ти туфайлитуфайли бир хил касбларга бир хил касбларга талабнинг пасайиши билан боталабнинг пасайиши билан бо ғғ лик лик ишсизлик тури хисобланади.ишсизлик тури хисобланади.  Даврий ишсизликДаврий ишсизлик - - саноат саноат ии нқирозинқирози ва ва турғунликтурғунлик даврида даврида ишлаб чиишлаб чи ққ аришнинг пасайиши аришнинг пасайиши билан юзага келади.билан юзага келади.

Келиб чиКелиб чи ққ ишига кишига к ўў ра:ра: 1) Табиий ишсизлик1) Табиий ишсизлик .. 2) Сунъий еки мажбурий 2) Сунъий еки мажбурий ишсизликишсизлик .. Таббий ишсизлик фрикцион ва Таббий ишсизлик фрикцион ва таркибий ишсизлар йигиндиси таркибий ишсизлар йигиндиси хисобланади. хисобланади. ОдатдаОдатда 4- 4- 77 % ни % ни ташкил этади.ташкил этади.

Давом этиш муддатига Давом этиш муддатига кк ўў ра:ра: 1) Доимий еки узо1) Доимий еки узо ққ муддатли муддатли 2) Мува2) Мува ққққ ат еки ат еки ққ исис ққ а муддатлиа муддатли Агар ишсизлик даври 52 хафтадан Агар ишсизлик даври 52 хафтадан ошиб кетса, ошиб кетса, у у узоузо ққ муддатли б муддатли б ўў лади.лади.

НамоНамо ёё н бн б ўў лишига клишига к ўў ра:ра: 1) Ошкора ишсизлик1) Ошкора ишсизлик – меҳнат – меҳнат биржасида рўйхатдан ўтган биржасида рўйхатдан ўтган ишсизлар.ишсизлар. 2) Яшири2) Яшири нн ишсизлик ишсизлик турларига бтурларига б ўў лили -- надинади – – бунда........бунда........ ..

Ишсизлик даражаси иИшсизлик даражаси и ққ тисодий тисодий фаол а фаол а хх олининг олининг ҳҳ аа ққ ии ққ атда атда ишсиз деб тан олинган ишсиз деб тан олинган ққ исмини исмини бутун ибутун и ққ тисодий фаол ахоли тисодий фаол ахоли сонига нисбати билан анисонига нисбати билан ани қ-қ- ланади:ланади: U'= U / LU'= U / L Бу ерда: U' - Ишсизлик даражасиБу ерда: U' - Ишсизлик даражаси U - Ишсизлар сониU - Ишсизлар сони L - ИL - И ққ тисодий фаол ахолитисодий фаол ахоли

4-режа.4-режа. Ишсизликнинг иИшсизликнинг и ққ тисодий ва тисодий ва ижтимоий оижтимоий о ққ ибатлари асосан ибатлари асосан ққ уйидагиларуйидагилар ::  Ишсизлик турмуш даражасининг Ишсизлик турмуш даражасининг ёё монмон -- лашувига, ишсизларнинг лашувига, ишсизларнинг ўў з з турмуш сифатининг пасайишига турмуш сифатининг пасайишига олиб келади.олиб келади.  Ишсизлик Ишсизлик ҳҳ олатида жамиятнинг олатида жамиятнинг ии ққ тисодий потенциали ттисодий потенциали т ўў ла ла фойдаланилмайдифойдаланилмайди (Оукен қонуни) (Оукен қонуни) . .  УзоУзо ққ давом этувчи ишсизлик давом этувчи ишсизлик натижасида ишчиларнинг натижасида ишчиларнинг билим билим ва малакаларива малакалари эскиради.эскиради.

 Ишсизликнинг Ишсизликнинг ўў сиши, сиши, миллатнинг румиллатнинг ру ҳҳ ий жиий жи ҳҳ атдан атдан ққ обилиятида обилиятида ўў згартириш олиб згартириш олиб келади.келади.  Ишсизликнинг ошиши Ишсизликнинг ошиши жамиятда жамиятда ўғўғ рилик ва бошрилик ва бош ққ а а жиноятларнинг мижиноятларнинг ми ққ доран доран ошишига олиб келади.ошишига олиб келади.  Ахоли харид Ахоли харид ққ обилияти обилияти пасаяди.пасаяди.

 Ахоли даромади камайиши Ахоли даромади камайиши натижасида натижасида жамжам ғғ армалар камаяди.армалар камаяди.  Инвестицион талабИнвестицион талаб нинг пасайишининг пасайиши ..  Таклифнинг пасайишигаТаклифнинг пасайишига , яъни, яъни ишлаб ишлаб чичи ққ аришнинг тушишига олиб келади.аришнинг тушишига олиб келади.

Ишсизликнинг иИшсизликнинг и жобий жобий томонларитомонлари ::  ишсизлик эгалланмаган иш ишсизлик эгалланмаган иш кучи учункучи учун заҳира заҳира (( резерврезерв )) ни ни акс эттиради. Бу эса такрор акс эттиради. Бу эса такрор ишлаб чиишлаб чи ққ ариш ва уни кенгайариш ва уни кенгай -- тиришга таъсир этади.тиришга таъсир этади.  Ишни йуИшни йу ққ отишдан отишдан қўқў рр ққ иш. Бу иш. Бу эса эса ўў з з нн авбатида ишлаб авбатида ишлаб чичи ққ аришни яхши ташкил аришни яхши ташкил этишга таъсир этади.этишга таъсир этади.

МеМе ҳҳ нат бозорининг давлат томонидан нат бозорининг давлат томонидан бошбош ққ арилиши арилиши ққ уйидаги йуйидаги й ўў налишларда налишларда олиб борилади:олиб борилади:  Давлат секторида аДавлат секторида а ҳҳ оли бандлигини оли бандлигини таъминлаш ва янги иш таъминлаш ва янги иш ўў ринларини ринларини яратиш дастурларини ишлаб яратиш дастурларини ишлаб чичи ққ иш.иш. Масалан,Бухоро вилоятида Масалан,Бухоро вилоятида 2012-2015 йилларга мўлжалланган 2012-2015 йилларга мўлжалланган худудий бандлик дастури.худудий бандлик дастури.  Ишчи кучини тайИшчи кучини тай ёё рлаш ва рлаш ва ққ айта айта тайтай ёё рлашга рлашга ққ аратилган дастурлар аратилган дастурлар яратиш.яратиш. Масалан, БДУда ташкил Масалан, БДУда ташкил этилган малака ошириш ва қайта этилган малака ошириш ва қайта тайёрлаш маркази.тайёрлаш маркази.

 Ишчи кучини Ишчи кучини ёё ллашга ллашга кк ўў маклашувчи дастурлар ишлаб маклашувчи дастурлар ишлаб чичи ққ ишиш . . Масалан, мамлакатимиз Масалан, мамлакатимиз хар бир худудида ташкил хар бир худудида ташкил этилган мехнат биржалари.этилган мехнат биржалари.  Ишсизликни ижтимоий Ишсизликни ижтимоий сусу ғғ урталаш, ишсизлик урталаш, ишсизлик нафакасинафакаси нини белгилаш. белгилаш. Масалан, Масалан, давлат бюджетидан давлат бюджетидан белгиланган тўловлар.белгиланган тўловлар.

ЭЪТИБОРИНГИЗЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!УЧУН РАҲМАТ!

O'xshashlar

Ишчи кучи миграцияси ва халқаро пул ўтказмалари

Ялпи миллий махсулот ва унинг харакат шакллари

Ишсизлик тўғрисидаги турли хил назариялар

Ишсизлик сабабларини баҳолаш

Макроиқтисодий кўрсаткичлар тизими