Омилли даромадлар ва иш ҳақининг шаклланиши. Ишчи кучи бозори ва бандлик - Iqtisodiyot - Slaydlar

Омилли даромадлар ва иш ҳақининг шаклланиши. Ишчи кучи бозори ва бандлик

Yuklangan vaqt:

03.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

557.80078125 KB

Ko'chirib olish

Омилли даромадлар ва иш ҳақининг шаклланиши. Ишчи кучи бозори ва бандлик 1. Иш ҳақининг моҳияти. Номинал ва реал иш ҳақи 2. Иш ҳақини ташкил этиш шакллари ва тизимлари 3. Ишчи кучи бозорининг алоҳида моделларида иш ҳақи даражасининг аниқланиши 4. Меҳнат муносабатларининг иқтисодий мазмуни ва уни тартибга солишда касаба уюшмалари ролиРежа :

“ Ишлаб чиқаришнинг уч омили” назарияси (Ж Б Сей) Бу ғояга кўра товарларни ишлаб чиқаришда меҳнат, ер ва капитал бир хил даражада қатнашади, шу сабабли даромадлар шу омиллар ўртасида тақсимланиши зарур Қўшилган омил (кейинги қушимча қўшилган омил ( кейинги қўшимча жалб қилинган капитал еки ишчи) унумдорлиги назарияси (Ж Б Кларк) Бу назарияда яратилган бойлик ҳар учала омил ўртасида уларнинг хар бир жалб қилинганларининг унумдорлигига қараб тақсимланиши лозимлиги таъкидланади .Яратилган маҳсулот (даромад)лар тақсимланиши тўғрисидаги назариялар : 28 13 29

“ Яшаш учун восита минимуми”- (Д Рикардо, Т Мальтус) концепциясида иш ҳақи яшаш учун зарур воситаларнинг энг кам миқдори билан бир хил деб ҳисобланади қийматнинг меҳнат назариясида- (классик сиесий иқтисод мактаби вакллари) иш ҳақига алоҳида, узига хос товар ҳисобланган ишчи кучи қииматининг узгарган шакли яъни ишчи кучини такрор ҳосил қилиш учун зарур булган тирикчилик воситаларининг қиимати сифатида қаралади. Ҳозирги замон иқтисодиёт назариясида - иш ҳақи ишчи кучи бозорида меҳнат баҳоси сифатида талқин қилинади. Бунда иш ҳақи даражаси унга бўлган талаб ва таклиқ нисбатига ишчининг малакаси, меҳнатининг интенсивлиги ва ишлаб чиқариш натижасига боғлиқ бўлади. Иш ҳақининг моҳиятини аниқлашгатурли хил ёндашувлар:

Иш ҳақи Иқтисодий ресурс ҳисобланган ишчи кучи бозорида Иш кучига талаб ва таклиф нисбати асосида шаклланадиган баҳо сифатида чиқади Иш ҳақи иқтисодий категория сифатида ҳодимлар меҳнатининг миқдори, сифати ва унумдорлигига қараб, миллий маҳсулотдан оладиган улушининг пулдаги ифодасидир.

Номинал иш ҳақи Маълум вақт оралиғида пул шаклида олинган иш ҳақининг умумий суммасидир Реал иш ҳақи Номинал иш ҳақининг “сотиб олиш” лаёқати ёки номинал иш ҳақига сотиб олиш мумкин бўлган товарлар ва хизматлар миқдори

Реал иш ҳақи бошқа шароитлар ўзгармай қолганда номинал иш ҳақи миқдорига тўғри мутаносиблиқда, истеъмол товарлари ва хизматлар нархи даражасига тескари мутаносибликда ўзгаради Бошқача айттанда, V p = V H / P Vp - реал иш ҳақи, Vh — номинал иш қақи, Р — истеъмол товарлари ва хизматларга нарх даражаси. Номинал иш ҳақи-ишлаб топилган пул даромади даражасини, реал иш ҳақи эса ходимларнинг ҳақиқий истеъмоли ва фаровонлик даражасини тавсифлайди.

Мамлакатда иш ҳақининг умумий даражасини белгилаб берувчи омиллар: Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиш даражаси. Меҳнатнинг асосий капитал билан қуролланиш даражаси. Меҳнатнинг табиий ресурслар билан таъминланганлиги. Мавжуд ишлаб чиқариш технологияси. Меҳнатнинг умумий малакавий даражаси. Тақсимотнинг таркиб топган тизими ва бошқа иқтисодий-ижтимоий омиллар.2D 19

Иш ҳақини ташкил этиш шакллари ва тизимлари Иш ҳақи шакллари: Вақтбай иш ҳақи  Бунда иш ҳақи ишнинг давомийлигига, яъни ишланган вақтга қараб тўланади. Иш бай иш ҳақи  Ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори ёки бажарилган ишнинг ҳажмига қараб белгиланади. Вақтбай иш ҳақи қўлланилади  меқнатнинг натижаларини аниқ ҳисоблаб бўлмайдиган соҳаларда;  маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми бевосита ходимлар меҳнатига боғлиқ бўлмаган, яъни технологик жараёнларнинг бориши билан белгиланадиган соҳаларда. Масалан, конвейрли ва автоматлинияли ишлаб чиқаришда;  лавозимдаги ёки аниқ хизмат вазифасини бажарувчилар учун. Масалан, муҳандис-техник ходимлар, турли даражадаги бошқарувчилар, хизматчилар ва бошқа шу кабиларга иш ҳақи тўлашда.

Ишбай иш ҳақи тизими: Оддий иш бай  Бунда иш ҳақи маҳсулот бирлиги учун белгиланган ягона раценка бўйича тўлаб борилади. Ишбай мукофотли  Бунда ишлаб чиқаришнинг натижалари ва бошқа кўрсаткичлар учун мукофот бериш назарда тутилади. Ишбай прогрессив  Бунда ишлаб чиқаришнинг меъёрлаштирилган ҳажми учун белгиланган ва ундан ортиқчасига оширилган раценка бўйича иш ҳақи тўланади.3218 40 01 05 0D 3218 01 05 1011 3218 01 05 0A 12

 Турли тоифадаги ходимлар бўйича иш ҳақи даражасини табақалаштириш тариф тизими орқали амалга оширилади.  Тариф тизими тариф-малака справочникларини ва иш ҳақига ҳар хил коэффитциентларини ўз ичига олади.  Тариф — малака маълумотномалари. Унда айрим касб ва иш турларининг таърифи, аниқ бир ишни бажарувчиларнинг малака ва кўникмаларига қўйиладиган талаблар ҳамда уларнинг разрядлари кўрсатилади.  Тариф — сеткаси. Унда биринчи ва ундан кейинги разрядли ходимлар меҳнатига ҳақ тўлашнинг ўзаро нисбатини акс эттирувчи тариф коэффициентлари кўрсатилади.  Иш ҳақига турли коэффициентлар. Унда меҳнат қилиш шароити оғир бўлган ҳудудлар ва зарарли ишларда ишловчилар тариф ставкасига қўшимча коэффициентлар белгиланади. Тариф тизими 01 2C 13 19 13 01 2C 1E0F 04 01 2C 13 10 10 01 2C 21 13 01 32 19 1B

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ягона тариф сеткаси (олдингиси) Меҳнатга ҳақ тўлаш разрядлари Тариф коэффициентлари Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 18 январдаги 47-сонли қарарига асосан) , 1 2,476 2847 2 2,725 2997 3 2,998 3148 4 3,297 5 3,612 6 3,941 7 4,284 8 4,640 9 4,997 10 5,362 11 5,733 12 6,115 13 6,503

14 6,893 15 7,292 16 7,697 17 8,106 18 8,522 19 8,943 20 9,371 21 9,804 22 10,240

Ўзбекистон Республикаси давлат муассасалари тиббиёт ва фармацевтика ходимлари меҳнатига ҳақ тўлашнинг ТАРИФ СЕТКАСИ (олдингиси) Меҳнатга ҳақ тўлаш разрядлари Тариф коэффициентлари 1 3,148 2 3,464 3 3,809 4 4,191 5 4,609 6 5,070 7 5,578 8 6,191 9 6,872 10 7,629 11 8,390

Базавий ҳисоблаш миқдори ўзгариш динамикаси Миқдори Жорий санаси Норматив хуқуқий хужжат 300 000.00 cov 01.06.2022 Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони. ПФ-138- сон. 20.05.2022 й 270 000,00 сўм 01.09.2021 Постановление Президента РУз от 317.08.2021 ПП-6279 245 000,00 сўм 01.02.2021 Постановление Президента РУз от 30.12.2020 ПП-4938Базавий ҳисоблаш миқдори ўзгариш хронологияси

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг охирги 10 йилдаги ўзгариш динамикаси

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори Жорий этилган санаси Базавий ҳисоблаш миқдори (сўм) Энг кам ёшга доир пенсия / Пенсия ҳисоблашнинг базавий миқдори (сўм) Болаликдан ногиронларга бериладиган нафақа (сўм) Зарур иш стажига эга бўлмаган кекса ёшдаги ва меҳнатга лаёқатсиз фуқароларга бериладиган нафақа (сўм) Меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори (сўм) Норматив- ҳуқуқий ҳужжат 01.06.2022 300 000 633 000 698 000 698 000 920 000 Ўзбекистон Республикаси Президентини нг Фармони. ПФ-138-сон. 20.05.2022 й

Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 16 сентябрдаги 775-сон қарорига асосан Меҳнатга ҳақ тўлаш ягона тариф сеткаси (амалдаги) Меҳнатга ҳақ тўлаш разрядлари Тариф коэффициентлари 1 1,000 2 1,053 3 1,106 4 1,158 5 1,269 6 1,384 7 1,505 8 1,630 9 1,755 10 1,883 11 2,014 12 2,148 13 2,284 14 2,421 15 2,561 16 2,704 17 2,847 18 2,993 19 3,141 20 3,292 21 3,444 22 3,597

«Ўзбекистон Республикаси давлат муассасалари тиббиёт ва фармацевтика ходимлари меҳнатига ҳақ тўлашнинг ТАРИФ СЕТКАСИ (амалдагиси) Меҳнатга ҳақ тўлаш разрядлари Тариф коэффициентлари 1 1,526 2 1,679 3 1,847 4 2,031 5 2,234 6 2,458 7 2,704 8 3,001 9 3,331 10 3,698 11 4,067

Иш хақи даражаси (Қишлоқ хўжалиги ва кичик тадбиркорлик субъектларидан ташқари, сўмда) Кўрсаткичлар 2020 й 2021 й 2022 й Ўртача ҳисобланган ойлик иш ҳақи 2 673 284,5 3 214 812,9 3 721 792,0 Саноат 3 679 179,6 4 278 337,6 4 705 971,9 Қурилиш 3 311 790,1 3 960 116,3 4 498 829,3 Савдо 2 766 943,9 3 183 249,9 3 667 232,5 Ташиш ва сақлаш 3 409 753,6 4 240 655,1 4 854 766,0 Яшаш ва овқатланиш бўйича хизматлар 1 839 536,5 2 402 885,0 2 939 854,3 Aхборот ва алоқа 4 390 482,5 5 577 189,8 6 976 808,4 Молиявий ва суғурта фаолияти 6 270 653,2 8 309 768,2 9 734 097,1 Таълим 1 980 329,5 2 308 959,3 2 596 815,6 Соғлиқни сақлаш ва ижтимоий хизматлар 1 811 171,7 2 153 645,2 2 510 263,5 Санъат, кўнгил очиш ва дам олиш 2 262 525,7 2 744 578,3 2 982 692,7 Бошқа турлари 2 729 630,5 3 530 141,0 4 205 511,5 манба: стат. уз

Меҳнатнинг алоҳида турларига талаб ва иш ҳақи даражасини бслгиловчи омиллар: -аниқ меҳнат турининг унумдорлиги; - аниқ меҳнат тури ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг бозор баҳолари; - биргаликда фойдаланиладиган ресурсларнинг баҳоси ва унумдорлиги. Меҳнатнинг алохида турларига ищ ҳақи даражасида фарқ бўлишини келтириб чиқарувчи омиллар: -меҳнатнинг аниқ тури таклифининг чекланганлиги; -бажариладиган ишларнинг жозибадорлиги; -ишловчиларнинг малакаси, касбий тайёргарлиги ва маҳорати. Ишчи кучи бозорининг алоҳида моделларида иш ҳақи даражасининг аниқланиши.32 1C0F

Ишчи кучи умумий таклифини белгилаб берувчи омиллар 1.Мамлакат аҳолисининг сони; 2. Аҳолининг умумий сонида меҳнатга яроқли бўлганлар салмоғи; 3.Аҳолининг жинсий ва ёш таркиби. Меҳнатнинг соф рақобатли бозорда иш ҳақи даражасининг аниқланиши: 1. Иш ҳақи даражаси алоҳида меҳнат турига ялпи талаб ва унинг ялпи таклифи таъсирида аниқланади; 2. Алоҳида ишга ёлланувчилар ва ишга ёлловчилар иш ҳақи даражасига таъсир кўрсата олмайди; 3. Меҳнатга умумий талаб ёки унинг умумий таклифидаги анча катта ўзгаришлар иш ҳақи даражасида ўзгариш бўлишига олиб келади. 32 0C 04 43272D 0446270453 19 4E 2D 0F 432704 0A1617 462704 1C0F 4E2704 0F 191115

Монопсония шароитида иш ҳақи даражасининг аниқланиши: >ишга ёлловчилар иш ҳақи даражасини белгилашда нисбий ҳукмронликка эга бўлади; >алоҳида меҳнат тури таклифининг чекланиши иш ҳақи ўртача даражасининг кўтарилишига олиб келади; >меҳнат турига талаб камайганда иш ҳақи даражаси пасаяди. Инсон капиталига инвестициялар: >таълимга ва малакавий тайёргарликка инвестициялар; соғлиқни сақлашга инвестициялар; >ишчи кучи қўнимлигини таъминлашга инвестициялар.04 04 2D 0F 54 161723 54 11 54 200F 3216 54 23 54

Меҳнат муносабатлари - бу бир томондан иш берувчилар бошқа томондан ишга ёлланувчилар ҳамда давлат ва касаба уюшмалари ўртасида ишчи кучини ёллаш юзасидан вужудга келадиган иктисодий муносабатлардир. Ишга ёллаш бўйича маъмурият ва ишчилар ўр- тасидаги меҳнат муносабатлари меҳнат шартномалари ёрдамида тартибга солинади.Меҳнат муносабатларинннг иқтисодий мазмуни ва уни тартибга солишда касаба уюшмалари роли22 140E0305

меҳнатнинг бошқа умумий ва ташкилий шарт-шароитлари.нархлар ўзгаришини ҳисобга олиб, истеъмолчилик саватини тартибга солиш шароитлари;пенсия фондлари ва соғлиқни сақлашга ажратмалар миқцори;дам олиш кунлари, танаффуслар ва меҳнат таътилининг белгаланиш тартиби;меъёридан ортиқча бажарилган ишлар учун иш ҳақи тўлаш тартиби;иш ҳақи ставкаси; Меҳнат шартномаларининг таркибий тузилиши:2D

Давлатнинг меҳнат муносабатларига таъсир кўрсатиш усуллари ва йўллари: Давлат таълим тизими орқали ишчиларни ўқитиш ва қайта тайёрлашни ташкил қилиш. Бандлик хизмати (Меҳнат биржалари) фаолиятини амалга ошириш;Ишга ёллашнинг умумий шарт-шароитларини белгилаш;Иш ҳақининг энг кам даражаси (минимал иш ҳақини аниқлаш ва ўзгартириш;Мақсадли ижтимоий дастурларни (кам таъминланган оилаларга ёрдам, ишсизлик бўйича нафақа, турли ижтиомий тўловлар, пенсия таъминоти ва бошқ.) ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;Меҳнат муносабатларининг барча томонларини қамраб олувчи қонунчилик фаолияти;2A 0A

Касаба уюшмаларининг меҳнат муносабатларига аралашишдан кўзланган асосий мақсадлар: >Ишсизликни ижтимоий кафолатлаш. >Меҳнат шароитларини яхшилаш. >Иш ҳақини ошириш.25 0F 54 54 54

I. Ишчи кучига талабни кўпайтириш: >ишлаб чиқариладиган маҳсулот ёки хизматга талабни рағбатлантириш; >меҳнат унумдорлигини ошириш; >ишчи кучи билан биргаликда фойдаланиладиган бошқа ресурслар нархини ўзгартириш. II. Ишчи кучи таклифини қисқартириш: иммиграцияни чеклаш; >болалар меҳнатини қисқартириш; >пенсияга ўз вақтидачиқишни қўллаб-қувватлаш; >иш ҳафтасини қисқартиришга эришиш. III. Касбни малакали лицензиялаш: >таълим даражаси, мутахассислик бўйича иш стажи, аттестация натижалари ва шахсий фазилатлари бўйича IV. Монопол мавқега эга бўлган тадбиркорларга турли хил йўллар билан, хусусан иш ташлашни ташкил қилиш орқали таъсир кўрсатиш. Касаба уюшмаларининг иш ҳақини оширишга эришишга қаратилган чора-тадбирлари:25 1B

ЭЪТИБОРЛАРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ

O'xshashlar

Меҳнат ва иш ҳақининг ҳисоби

Ялпи ишчи кучи, унинг бандлиги ва ишсизлик

Ишчи кучи миграцияси ва халқаро пул ўтказмалари

Глобаллашув шароитида ишчи кучи миграцияси

Иқтисодиётни модернизациялаш жараёнида меҳнат бозорини тартибга солишнинг йўналишлари