Xalqaro qarz qimmatli qog'ozlar bozori. Yevroobligatsiyalar - Iqtisodiyot - Slaydlar

Xalqaro qarz qimmatli qog'ozlar bozori. Yevroobligatsiyalar

Yuklangan vaqt:

17.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

274.49609375 KB

Ko'chirib olish

X A L Q A R O Q A R Z Q I M M AT L I Q O G ‘ O Z L A R B O Z O R I . E V R O O B L I G AT S I YA L A R

REJA: 1. Xalqaro qarz qimmatli qog‘ozlar bozorining mohiyati, tarkibiy tuzilishi va uning ishtirokchilarining xususiyatlari. 2. Evroobligatsiyalar muomalasi. 3. O‘zbekiston Respublikasida korporativ obligatsiyalarni chiqarish mexanizmi.

8.1. XALQARO QARZ QIMMATLI QOG‘OZLAR BOZORINING MOHIYATI, TARKIBIY TUZILISHI VA UNING ISHTIROKCHILARINING XUSUSIYATLARI. Jahon qimmatli qog’ozlar bozori tarkibiy tuzilishi

8.1. XALQARO QARZ QIMMATLI QOG‘OZLAR BOZORINING MOHIYATI, TARKIBIY TUZILISHI VA UNING ISHTIROKCHILARINING XUSUSIYATLARI. Xalqaro qarz qimmatli qog’ozlarini fond bozorlarida muomalada bo’luvchi asosiy ikki, ya’ni evroobligatsiya va chet el obligatsiyalari shakllari mavjud. Nominal qiymati obligatsiya joylashtiriladigan mamlakatning milliy pul birligida bo’lgan, ya’ni obligatsiya emitenti uchun xorijiy valyutadagi va ushbu mamlakat fond birjasida kotirovka qilinadigan obligatsiyalar - chet el obligatsiyalari hisoblanadi. Masalan, Frantsiyaning Angliyada joylashtirish uchun chiqarilgan qarz obligatsiyalari nominali funt sterlingda ifodalanadi, Angliya fond birjasidagi kotirovka natijalari asosida ingliz investorlari tomonidan sotib olinadi. Ya’ni chet el obligatsiyalari ma’lum bir mamlakatga ushbu davlat qonun-qoidalari asosida joylashtiriladi. Chet el obligatsiyalari ham odatda, jahonning yirik moliyaviy markaz shaharlarida, masalan Nyu-York, London, Yaponiya va boshqa shaharlarda joylashtiriladi. Chet el obligatsiyalaridan foydalanish amaliyotga 500 yildan beri mavjud bo’lsa, evroobligatsiyalar paydo bo’lganiga hozirda atigi 30 yil bo’ldi.

8.1. XALQARO QARZ QIMMATLI QOG‘OZLAR BOZORINING MOHIYATI, TARKIBIY TUZILISHI VA UNING ISHTIROKCHILARINING XUSUSIYATLARI. Bugungi kunda chet obligatsiyalarini asosan rivojlangan mamlakatlar emissiya qilishmoqda. Ba’zi mamlakatlar tomonidan emissiya qilingan chet el obligatsiyalari o’ziga xos nom bilan ataladi. Masalan, Shveytsariya obligatsiyalari - Chocolate Bonds, Yaponiya obligatsiyalari - Samourai Bonds, AQSh obligatsiyalari - Jankee Bonds, Buyuk Britaniya obligatsiyalari – Bulldog va h.k.. jahon fond bozorining ushbu segmenti evroobligatsiyalarni ko’payishi hisobiga qisqarib bormoqda.

8.1. XALQARO QARZ QIMMATLI QOG‘OZLAR BOZORINING MOHIYATI, TARKIBIY TUZILISHI VA UNING ISHTIROKCHILARINING XUSUSIYATLARI. Evroobligatsiya – xorijiy investorlar orasida xalqaro sindikat anderrayterlari orqali joylashtiriladigan, emitent va xorijiy investorlar uchun chet el valyutasida chiqarilgan qarz munosabatli qimmatli qog’oz hisoblanadi. Evroobligatsiyalar joylashtirilayotganda jahonning hech qaysi bir mamlakatida ro’yxatga olinmaydi. Evroobligatsiyalar asosan bank kontsortsiumlari, sindikatlari va xalqaro tashkilotlar tomonidan emissiya qilinadi. Evroobligatsiyalarning turi sifatida “dragon” (inglizcha “dragon bonds” atamasidan olingan) obligatsiyalarini qayd etish mumkin. Ular evrodollar obligatsiyalar bo’lib, osiyo bozorida joylashtirilgan (birinchi navbatda Yaponiyada) va ma’lum bir osiyo birjasida (odatda Gongkong yoki Singapur birjalarida) listinga ega bo’lgan qimmatli qog’oz hisoblanadi.

8.1. XALQARO QARZ QIMMATLI QOG‘OZLAR BOZORINING MOHIYATI, TARKIBIY TUZILISHI VA UNING ISHTIROKCHILARINING XUSUSIYATLARI. Evroobligatsiyalar va chet el obligatsiyalari o’rtasidagi o’xshashlik ularni mamlakatlar o’rtasida kapitalni qayta taqsimlash vositasi bo’lib hisoblanishida, shuningdek, ularni emitent mamlakatlar milliy valyutasidan farqli boshqa valyutada emissiya qilinishida namoyon bo’ladi.

8.1. XALQARO QARZ QIMMATLI QOG‘OZLAR BOZORINING MOHIYATI, TARKIBIY TUZILISHI VA UNING ISHTIROKCHILARINING XUSUSIYATLARI. Evroobligatsiyalar va chet el obligatsiyalari o’rtasidagi farq esa quyidagilardan iborat: 1. Birinchidan, evroobligatsiyalar erkin konvertatsiya qilinadigan valyutada emissiya qilinadi. Chet el obligatsiyasi esa uning emitenti uchun ixtiyoriy xorijiy valyutada emissiya qilinadi, ya’ni bunday valyutalar erkin konvertatsiya qilinadigan valyuta bo’lmasligi ham mumkin. 2. Ikkinchidan, chet el obligatsiyalari joylashtiriladigan mamlakatda ro’yxatga olinadi, uning nominal qiymati joylashtiriladigan mamlakat uchun milliy valyutada bo’ladi, u faqat joylashtiriladigan mamlakat fond bozorida muomalada bo’ladi. Evroobligatsiyalar esa, ma’lum bir mamlakatga ro’yxatga olinmasdan joylashtiriladi, bir vaqtning o’zida bir necha mamlakatlar fond bozorlarida muomalada bo’lishi mumkin, shuningdek, obligatsiya nominali ko’rsatilgan milliy yoki xalqaro valyutaning xususiyati emitentining milliy xususiyatlari mos kelmasligi lozim. Evroobligatsiyalarni dastlabki joylashtirish to’g’ridan-to’g’ri emitent joylashgan mamlakatning milliy fond bozorlarida amalga oshirilmasdan, balki xorijiy mamlakatlar milliy fond bozorlagida amalga oshiriladi va ular orqali emitent joylashgan mamlakat milliy fond bozorlariga kelib tushishi va muomalasi amalga oshirilishi mumkin.

XALQARO FOND BOZORIDA EVROOBLIGATSIYAL ARNING SHAKLL ANISH MEXANIZMI

Jahon evroaktsiyalar bozori 1983 yildan sinditsiyalashgan kreditlash amaliyoti bilan birga rivojlana boshladi, biroq ularning emissiyasi evroobligatsiyalarga nisbatan juda kam. Evroaktsiyalarga konvertirlanadigan evroobligatsiyalarning muomalaga chiqarilishi jahon qimmatli qog’ozlar bozorida mazkur turdagi segmentlarni o’zaro integratsiyasini kuchaytirdi. Evrotijorat veksellari - foiz stavkasi evrodollar depozit sertifikatlari bo’yicha olingan (odatda o’rtacha 0,25%), 3-6 oylik muddatga evrovalyutada rasmiylashtirilgan xujjatli veksellardir. Evroveksellar o’rta muddatli qarz munosabatini ifodalovchi qimmatli qog’ozlar hisoblanadi.

Evrovalyuta depozit sertifikatlari – omonatchining depozitini va unga tegishli foizlarni olish huquqini tasdiqlovchi, evrovalyutada qo’yilgan pul mablag’lari to’g’risida banklarning yozma guvohnomalari. Evrobozorda bu kabi sertifikatlar amaliyotda keng qo’llaniladi. Bu kabi depozit sertifikatlarining muddati 30 kundan 3- 5 yilgacha bo’lishi mumkin. Evrobanklar nominali 25 ming AQSh dollari va undan yuqori bo’lgan depozit sertifikatlarini qimmatli qog’ozlarning ikkilamchi bozorida sotish imkoniyatini taqdim etgan holda turli banklar va xususiy korxona yoki tashkilotlar o’rtasida joylashtiradilar. Muomaladagi muddatli depozit sertifikatlari, odatda brokerlarga sotiladi yoki innossament bo’yicha boshqa shaxsga o’tkaziladi. Depozit sertifikatlari evrobanklarda omonatlarni ko’paytirgan holda, ularning kreditlash imkoniyati oshiradi va evrobozorni kengayishini rag’batlantiradi. Evrovalyutadagi depozit sertifikatlari bo’yicha foiz stavkasi evrodollar depozitlariga nisbatan past bo’lsada, ularni ikkilamchi bozorda oson sotish mumkin.

Evronotalar – suzuvchi foiz stavkadagi qisqa muddatli majburiyatlar hisoblanadi. 1980 yildan evronotalar bilan operatsiyalar amalga oshirib kelinmoqda. Ular ba’zan evrobank kafolati bilan turli kreditlash vositalariga ham almashtirilishi mumkin. Evroobligatsiyalar va evronotalar ni o’zaro bir biridan farq qiladi. Evroobligatsiyalar taqdim etuvchiga ko’rinishida, ya’ni nomi yozilmasdan chiqariladigan qimmatli qog’oz hisoblanadi va savdo tizimlarining depozitariylarida saqlanadi. Bunday nomi yozilmagan qimmatli qog’ozlar odatda rivojlanayotgan mamlakatlarga joylashtiriladi. Evroobligatsiyalarni chiqaradigan emitentlarga qulaylik yaratish maqsadida ularning ta’minoti uchun zahira shakllantirilmaydi.

8.2. Evroobligatsiyalar muomalasi Jahondagi xalqaro qarz qimmatli qog‘ozlari orasida evroobligatsiyalar asosiy salmoqni (qariyb 60 foizni) egallaydi. (taqqoslash uchun keltiramiz: AQSh xalqaro qarz qimmatli qog‘ozlari o‘rtacha 22 foizni, qolgan 18 foizni rivojlanayotgan mamlakatlar va offshor markazlar egallaydi) Shuning uchun xalqaro kredit munosabatlarida va qarz kapitalini qimmatli qog‘ozlar orqali jalb etish masalalarida evroobligatsiyalar amaliyotini o‘rganish muhim ahamiyatga ega. Evroobligatsiyalar (evroqimmatli qog‘ozlar)ning rasmiy tavsifi Evropa Ittifoqi Direktivasi tomonidan 1989 yil 17 aprelda qabul qilingan qimmatli qog‘ozlarni ommaviy (ochiq) joylashtirish emissiyasi prospektida ko‘rsatilgan*. Xalqaro qarz qimmatli qog‘ozlari sifatidagi obligatsiyalarga “evro” so‘zini qo‘shib, alohida evroobligatsiya atamasini yaralishiga asosiy sabab, birinchidan, xalqaro qarz qimmatli qog‘ozlar savdosining asosiy qismi Evropada joylashganligi, ikkinchidan, ularning valyutalar bo‘yicha kesimida “Evro”da emissiya qilinganlari asosiy ulushni tashkil etishi hisoblanadi*. *Council Directive 89/298/EEC **Bank for International Settlements: Annual Report. BIS Quarterly Review: International Banking and Financial Market Developments.

8.3. O‘zbekiston Respublikasida korporativ obligatsiyalarni chiqarish mexanizmi Emitent tomonidan obligatsiyalarni chiqarish agar emitentning ustavida boshqacha holat nazarda tutilmagan bo‘lsa, kuzatuv kengashi qaroriga muvofiq amalga oshiriladi. Korporativ obligatsiyalar quyidagi shartlarga rioya etgan holda: a) emitentning bunday obligatsiyalar chiqarish to‘g‘risida qaror qabul qilingan sanadagi, auditorlik tashkiloti xulosasi bilan tasdiqlangan o‘z kapitali miqdori doirasida; b) keyingi uch yilda rentabellik, to‘lovga qobiliyatlilik, moliyaviy barqarorlik va likvidlilikning auditorlik tashkiloti xulosalari bilan tasdiqlangan ijobiy ko‘rsatkichlariga ega bo‘lgan, shuningdek mustaqil reyting bahosini olgan emitentlar tomonidan; с) investorlarga tegishli mablag‘larning emitentlar tomonidan to‘lanishi bo‘yicha to‘lov agentlari vazifasini bajaruvchi tijorat banklari ishtirokida chiqariladi.

Obligatsiyalar hujjatsiz shaklda chiqariladi. Foizli, diskontli, yutuqli va maqsadli (foizsiz) obligatsiyalar chiqarilishi mumkin. Foizli obligatsiyaning daromadi chiqarilish shartlari bilan belgilanadigan nominal qiymati bo‘yicha belgilangan muddatda so‘ndirish va qayd etilgan foizlarni to‘lash hisobiga tashkil etadi. Diskontli obligatsiyaning daromadi nominal qiymati bo‘yicha belgilangan muddatda so‘ndirish hisobiga, bunda daromad sotish bahosi va obligatsiyaning nominal qiymati o‘rtasidagi farq hisobiga tashkil etadi. Yutuqli obligatsiyalarni chiqarishda nominal qiymatga foiz yoki diskont ko‘rinishida belgilangan daromadga qo‘shimcha ravishda muntazam o‘tkazib turiladigan tirajlar bo‘yicha yutuq ko‘rinishida to‘lanadigan daromad belgilanishi kerak. Daromadi muntazam ravishda o‘tkazib turiladigan tirajlar bo‘yicha yutuq ko‘rinishida belgilanadigan obligatsiyalarni chiqarishga yo‘l qo‘yilmaydi. Maqsadli (foizsiz) obligatsiyalar bo‘yicha daromad tovar (xizmat) ko‘rinishida belgilanadi. Qaysi tovar (xizmat) asosida chiqarilganligini ko‘rsatish maqsadli obligatsiyalarning majburiy rekviziti hisoblanadi.

Obligatsiyalarning qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turlarini muomalaga chiqarishga yo‘l qo‘yiladi. Bankning berilgan kreditlar va boshqa aktivlarini ta’minlash bo‘yicha qimmatli qarz qog‘ozlari mazkur Qoidalar va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda obligatsiyalar ko‘rinishida chiqarilishi mumkin. Qimmatli qog‘ozlar emissiyasi, agar qonun hujjatlarida boshqacha holat nazarda tutilmagan bo‘lsa, quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: a) qimmatli qog‘ozlarni chiqarish to‘g‘risida qaror qabul qilish va tasdiqlash; b) risolani tasdiqlash (qimmatli qog‘ozlar ommaviy joylashtirilgan taqdirda); с) qimmatli qog‘ozlar chiqarishni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish; d) qimmatli qog‘ozlar chiqarishni Qimmatli qog‘ozlar markaziy depozitariysida hisobga olish; e) qimmatli qog‘ozlarni chiqarish to‘g‘risidagi axborotni qonun hujjatlari va mazkur Qoidalarda belgilangan tartibda oshkor qilish; f) chiqarilishdagi qimmatli qog‘ozlarni joylashtirish; g) ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organga qimmatli qog‘ozlarni chiqarish natijalari to‘g‘risida bildirishnoma taqdim etish.

E’TIBORLARINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Qimmatli qog'ozlar bozori

Qimmatli qog’ozlar bozori

Xalqaro qimmatli qog’ozlar

Xalqaro moliya bozori

O’zbekiston chiqargan yevrobondlar