Xalqaro moliya bozori - Iqtisodiyot - Slaydlar

Xalqaro moliya bozori

Yuklangan vaqt:

13.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4840.8427734375 KB

Ko'chirib olish

Xalqaro moliya bozoriToshkent moliya instituti “ Xalqaro moliya-kredit” kafedrasi “ Xalqaro moliya” fani

2Reja:  Xalqaro moliya bozorining mohiyati va tarkibiy tuzilishi  Xalqaro fond bozori va undagi operatsiyalar  Xalqaro moliya bozorining rivojlanish tendentsiyalari va uni tartibga solish usullari

Xalqaro moliya bozori orqali mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish bilvosita (kredit (depozit) bozori) va bevosita (qimmatli qog‘ozlar) moliyalashtirilishi mumkin. Xalqaro moliya bozorida moliyaviy aktivlar bilan bog‘liq operatsiyalar amalga oshiriladi. Xalqaro moliyaviy aktivlar o‘zida quyidagi xususiyatlarni jamlaydi:  Mehnat natijalarini o‘zida mujassamlashtirgan holda mustahkamlik, ishonchlilik xususiyati.  Likvidlilik. Moliyaviy aktivlarning bu xususiyati ularni istalgan vaqtda, tezda boshqa tovarlarga ayirboshlash xususiyatini ko‘rsatadi.  Harakatchanlik. Zamonaviy iqtisodiyotda aynan moliyaviy aktivlar jahonning qaysi bir joyida samarali foydalanish imkoniyati paydo bo‘lsa, shu erga tezda etib borish xususiyatiga ega.  Universallik. Hozirgi davrda barcha iqtisodiy munosabatlar moliyaviy munosabatlar bilan birga bo‘lmoqda. 3

 Real aktivlar taqsimlanmagan holda moliyaviy aktivlarni bo‘linish xususiyati. Ularning bunday xususiyati investitsiyalarni tashkil etishda nafaqat yirik investorlarni, balki kichik investorlar mablag‘larini ham jalb etish imkonini yaratadi, vaqt omilini tejaydi, investitsiyalar aylanish tezligini oshiradi, kapitalning daromadligini ko‘paytiradi.  Qimmatli qog‘ozlarning tovarga o‘xshash xususiyati. Qimmatli qog‘ozlarni oldi – sotdisidan keyin u iste’mol qilinmaydi, qimmatli qog‘ozlar so‘ndirilmaguncha muomaladan chiqmaydi. Qimmatli qog‘oz egasi ixtiyoriy vaqtda ularni bozorga olib kelib sotishi mumkin. 4

Xalqaro moliya bozorining tarkibiy ko‘rinishi 5

Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilishi va uning shakllanish bosqichlari 6Bosqichlar Yillar Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilishidagi o‘zgarishlar Birinchi bosqich 1860 Tashqi savdoning rivojlanishi. Xalqaro oltin-valyuta bozorining paydo bo‘lishi. Ikkinchi bosqich 1950 Milliy kredit bozorlaridagi operatsiyalarning baynalminallashuvi. 1960 Xalqaro kredit bozorining shakllanishi. Uchinchi bosqich: 1970 Uzoq muddatli kapitallar xalqaro bozorining shakllanishi. Milliy fond bozorlarining erkinlashtirilishi. Xalqaro fond bozorining shakllanishi. 1980 Transmilliy banklar va kompaniyalarning jadal sur’atlarda rivojlanishi. Xalqaro fond bozorlarining yanada kengayishi. Xalqaro sug‘urta bozoridagi dastlabki tizimli operatsiyalarning amalga oshirilishi. Xalqaro kredit bozoridagi operatsiyalarning rivojlanishi. To‘rtinchi bosqich 1990 Xalqaro moliya bozori fond segmentining jadal rivojlanishi. Xalqaro derivativlar bozorining shakllanishi. 2000 Xalqaro derivativlar bozorining jadal rivojlanishi.

Xalqaro qimmatli qog‘ozlarning asosiy shakllari 7

 Chet el obligatsiyalari va evroobligatsiyalar ko‘rinishidagi qarz qimmatli qog‘ozlari xalqaro qimmatli qog‘ozlarning asosiy shakllaridan biridir. Shuningdek, ularning global aktsiyalar ko‘rinishidagi xalqaro aktsiyalar va amerika depozitar tilxatlari (aktsiyalari) kabi shakllaridan ham amaliyotda foydalaniladi.  Agar xalqaro qimmatli qog‘ozlar bir mamlakat ichidagi ikkilamchi qimmatli qog‘ozlar bozorida turli investorlar orasida muomalada bo‘lsa, bir vaqtning o‘zida ular mamlakat ichidagi kapitalni qayta taqsimlash vositasiga aylanishi mumkin, shuningdek, xalqaro qimmatli qog‘ozlarni birlamchi joylashtirish mamlakatlar o‘rtasidagi kapitalni qayta taqsimlash xususiyatiga ham ega bo‘ladi. 8

Bugungi kunda jahon iqtisodiyotida aktsiyalarning xalqaro muomalasini tashkil etish orqali real sektorga xorijiy investitsiyalarni jalb etish mexanizmi samarali qo‘llanilmoqda. Shunday mexanizmlardan biri bu – mamlakatdagi emitentlarning aktsiyalariga boshqa davlatlarda depozitar tilxatlar chiqarish orqali investorlarni jalb etishdir. Bizga ma’lumki, depozitar tilxatlarning eng ko‘p tarqalgan shakli bu Amerika depozitar tilxatlar (ADT) va global depozitar tilxatlar (GDT)dir. 9

ADT va GDT o‘rtasidagi asosiy farqlar  Birinchidan, ADTni chiqarishga qo‘yilgan talablar GDTga nisbatan og‘irligi, yoki emitent faoliyatining barqaror taraqqiyoti bilan bog‘liqligi.  Ikkinchidan, ADT faqat AQSh bozorlarida, GDT esa, AQShdan tashqari jahonning boshqa bozorlarida ham muomalada bo‘lishining mumkinligi.  Uchinchidan, ADT asosan, fond birjalarida, GDT esa birjadan tashqari uyushgan va uyushmagan savdo tizimlarida muomalada bo‘ladi. 10

Aktsiyadorlik jamiyatlari aksiyalarini GDTlar orqali xalqaro muomalasini tashkil etishda ikki xil tanlov joriy etilgan bo‘lib, ular AQSh bozorlari yoki undan tashqari bozorlarga mo‘ljallangan turli dasturlar majmuasidir. GDTlarni chiqarish AQShdan tashqari barcha bozorlarda “Qayd etish” mexanizmi orqali, AQSh bozorlarida esa, “144 A” qoidasi, shuningdek 1, 2 va 3-darajali ADTlarini chiqarish tartiblari orqali amalga oshiriladi. 11

Hozirgi kunda depozitar tilxatlarning jahon miqyosidagi muomalasini tashkil etish orqali iqtisodiyotning real sektoriga xorijiy investitsiyalar keng jalb qilinmoqda. Mazkur faoliyatni asosan AQSh banklari amalga oshiradi. Xususan, “JP Morgan”, “Citibank”, “Bank of New York” hamda Germaniyaning “Deutche Bank”i DTlarni jahon bo‘ylab joylashtirishda etakchi banklardan hisoblanadi. 12

 DTlarning global bozorlari asosan jahonning etakchi fond birjalari bo‘lgan “NYSE”, “NASDAQ”, “London stock exchange”da joylashgan. Jahonning yirik fond bozorlarida GDT muomalasini tashkil etishning 900 dan ortiq axborot- tahliliy dasturlari ko‘rsatilgan bo‘lib, ulardan London, Lyuksemburg va Dubay fond birjalari kapitalni oshirish maqsadida samarali foydalanishmoqda.  Jahonda DTlarning tarmoq tahlili neft va gaz, farmatsevtika, telekommunikatsiya, bank, salqin ichimliklar, tog‘-kon sanoati, oziq-ovqat, yarim o‘tkazgichlar, internet, avtomobil ishlab chiqarish tarmoqlaridagi kompaniyalar asosan DTlar bilan operatsiyalarni amalga oshirib kelayotganliklarini ko‘rsatadi. 13

Zamonaviy xalqaro moliya bozorining rivojlanish tendentsiyalari quyidalarda namoyon bo‘ladi: • Moliya bozori barcha sektorlarining jadal sur’atlarda rivojlanishi bilan birga kechayotgan baynalminallashuv va globallashuv jarayonlarining chuqurlashuvi; • Transmilliy kompaniyalar, banklar va global moliya muassasalari, shuningdek, alohida davlatlar va davlatlar guruhlari o‘rtasidagi xalqaro raqobatning kuchayishi; • Chegaralarni oshib o‘tadigan moliyaviy oqimlarning yuqori sur’atlarda harakatlanishi va moliya bozorining tuzilmaviy sektorlari o‘rtasidagi aloqadorlikning oshishi; • Axborot tizimlari va elektron aloqa vositalarining jadal sur’atlarda rivojlanishi; • Bozorni bevosita tartibga solishning susaytirilishi;

• Moliya bozori ishtirokchilari faoliyatining an’anaviy sohalari o‘zgarishi; • Moliya bozori ishtirokchilarining ixtiyoriy qo‘shilishi yoki yirik ishtirokchilar tomonidan o‘z tarkibiga olinishi jarayonlari kuchaymoqda, bu esa, o‘z navbatida, moliya bozorining barcha sektorlarida operatsiyalarni amalga oshirish imkoniga ega bo‘lgan universal moliyaviy xoldinglarning yuza kelishiga sabab bo‘lmoqda; • Moliya bozoridagi operatsiyalar riskini kuchayishiga sabab bo‘luvchi derivativlar bilan bitimlar hajmi o‘sish tendentsiyasiga ega; • AQSh dollari mavqeining tushishi va qadrsizlanishi, bu, o‘z navbatida, xalqaro moliya bozoridagi muvozanatning buzilishiga, zamonaviy moliya bozorining inqirozdan keyingi rivojlanishiga shart- sharoitlar yaratishga xizmat qilishi mumkin.

Xalqaro kapital harakatining zamonaviy holati bilan bog‘liq quyidagi tendentsiyalar jahon iqtisodiyoti amaliyotda kuzatilmoqda:  Jahondagi kapitalni eksporti va importida rivojlangan mamlakatlar etakchilik qilmoqda.  Xalqaro tadbirkorlik kapitali harakati tarkibida portfel investitsiyalar tomonga siljish tendentsiyasi mavjud. Xalqaro portfel investitsiyalar hajmining oshib borishi bugungi kun jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozining kelib chiqishiga asosiy sabablardan bo‘lmish “moliyaviy ko‘pik”larning paydo bo‘lishiga zamin yaratgan.  Xalqaro kreditlar va depozitlarning jahon investitsiyalari tarkibidagi ulushi jahon moliyaviy inqirozidan keyingi davrda kamayib bormoqda. 16

 Jahon kapital eksportidagi Xitoyning ulushi o‘sish tendentsiyasiga ega bo‘lgan bir sharoitda, kapital importida AQShning ulushi kamayish tendentsiyasiga ega bo‘lmoqda. Shunga qaramay jahon kapital importida AQShning ulushi hali-hamon saqlanib qolmoqda.  Sanoati rivojlangan mamlakatlarda chet el investitsiyalarini joylashtirishning asosiy sohasi bank – moliya sektori, xizmatlar sohasi, farmatsevtika, biotexnologiya, elektron sanoat, ilmiy va texnologik mashinalar ishlab chiqarish bo‘lsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda avvalgidek to‘g‘ridan – to‘g‘ri chet el investitsiyalar neft – gaz qazib chiqarishga, mashinasozlikning alohida sektorlariga, agrosanoat kompleksiga jalb etilmoqda;  Tadbirkorlik kapitali migratsiyasida sanoati rivojlangan mamlakatlar orasida ayniqsa “Uchlik” (AQSh, G‘arbiy Yevropa, Yaponiya) mamlakatlari asosiy salmoqqa ega;  Jahon chet el investitsiyalari bozorida asosiy sub’ekt sifatida TMKlarning roli oshmoqda; 17

Xalqaro fond bozori rivojlanishining asosiy tendentsiyalari quyidagilarda o‘z aksini topmoqda:  fond bozorining tobora kengayib va chuqurlashib borishi;  xalqaro fond aktivlari bilan hosila moliyaviy vositalar savdosining o‘sishi;  jahonning etakchi moliyaviy markazlarida bozorning kontsentratsiyasi;  bozorning yangi vositalarni yaratishi;  bozorning kompyuterlashuvi;  xalqaro fond bozorida rivojlanayotgan mamlakatlar qimmatli qog‘ozlarining ahamiyatini ortishi. Xalqaro fond bozori rivojlanishining asosiy tendentsiyalari quyidagilarda o‘z aksini topmoqda:  fond bozorining tobora kengayib va chuqurlashib borishi;  xalqaro fond aktivlari bilan hosila moliyaviy vositalar savdosining o‘sishi;  jahonning etakchi moliyaviy markazlarida bozorning kontsentratsiyasi;  bozorning yangi vositalarni yaratishi;  bozorning kompyuterlashuvi;  xalqaro fond bozorida rivojlanayotgan mamlakatlar qimmatli qog‘ozlarining ahamiyatini ortishi.

Xalqaro moliya bozorini tartibga solishning bozor mexanizmi 20

Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliya bozorini rivojlanishiga qarab, uning ishtirokchilari faoliyatini ikki xil tartibga solish amaliyoti taraqqiy topgan, ya’ni ular davlat va bozor munosabatlariga mos, yoki bozor orqali tartibga solish shakllari hisoblanadi. Moliya bozorini bozor orqali tartibga solish iqtisodiyotning qiymat va talab-taklif qonuniga asoslanadi. Moliya bozorida ushbu qonunlarning amal qilishi raqobat muhitida jahon iqtisodiyoti ehtiyojlariga mos ravishda xalqaro moliyaviy oqimlarni ta’minlab beradi. Iqtisodiy agentlar alohida moliyaviy vositalar narxining (kursi yoki foiz stavkasi) o‘zgarishi, shakllanishi orqali ularni sotib oluvchilarning talablarini va ularga bo‘lgan taklifni aniqlaydilar. Bunda, xalqaro moliya bozori o‘zini-o‘zi tartibga soluvchi tizim sifatida namoyon bo‘ladi. 21

Moliya bozorini davlat va bozor orqali tartibga solinishi o‘zaro bir- birini to‘ldirib boradi. Birinchidan, raqobat asosida bozorda rivojlanish uchun rag‘bat paydo bo‘ladi (monetarchilarlar g‘oyasi), ikkinchidan moliya bozorini bozor orqali tartibga solishda yuzaga kelgan ziddiyatlarni oldini olishda davlat turli chora-tadbirlari bilan ishtirok etadi (yangi keynschilik g‘oyasi). Iqtisodiy inqirozlar, urushlar, siyosiy nizolar, iqtisodiyotning to‘laligicha beqarorligi sharoitida davlat orqali tartibga solish katta o‘rin tutsa, moliyaviy-iqtisodiy holatni yaxshilash, modernizatsiyalash, innovatsiyalarni yaratish uchun moliya bozorini erkinlashtirish, raqobatni kuchaytirishga katta e’tibor beriladi, bu esa tartibga solishning bozor mexanizmi orqali ta’minlanadi. Bozor mexanizmi orqali moliya tizimini tartibga solish bo‘yicha hukumat doimo o‘z nazoratini olib boradi, zarur bo‘lganda unga ko‘mak beradi, sharoit yaratadi. 22

Xalqaro moliya bozoridagi investitsiyalar oqimini tartibga solishda xalqaro moliya tashkilotlari, davlatlararo tashkilotlar hamda nodavlat institutlari muhim o‘rinni egallashadi. Bunday tashkilotlarga quyidagilarni kiritish mumkin:  BMTning maxsus tashkilotlari (XVF, jahon banki guruhi, YuNKTAD – BMTning savdo va taraqqiyot bo‘yicha konferentsiyasi, YuNIDO – sanoat rivojlanishi bo‘yicha tashkilot, xalqaro savdo palatasi, xalqaro fond birjalar federatsiyasi);  qimmatli qog‘ozlar komissiyasi bo‘yicha xalqaro tashkilot;  moliya bozori ustidan nazorat organlarining xalqaro tashkiloti;  kreditorlarning Parij va London klublari;  mintaqaviy moliyaviy tashkilotlar. 23

Xalqaro moliya bozorini tartibga solish mexanizmlari o‘z taraqqiyot yo‘lida uch bosqichni bosib o‘tgan: 1) 1867-1944 yillar – xalqaro moliya bozori o‘zini-o‘zi tartibga solish rejimida faoliyat yuritgan; 2) 1944-1976 yillar – xalqaro moliya bozori qat’iy tashqi bevosita tartibga solish rejimida amal qilgan; 3) 1976 yildan hozirgi vaqtgacha – o‘zini-o‘zi tartibga solish va tashqi tartibga solish rejimlari uyg‘unligida faoliyat yuritmoqda.

Bugungi kunda xalqaro moliya bozorini tartibga solish oltinning rasman demonetizatsiyalanishi, bozorni tartibga solishning bevosita va bilvosita usullarining ko‘llanishi, erkin suzib yuruvchi kurslar rejimi orqali tartiblash, XVF va boshqa xalqaro tartibga soluvchi organlar, kattalik davlatlari sammitlaridagi turli qarorlar va kelishuvlarni o‘zida aks ettirmoqda. 25

26E’tiboringiz uchun raxmat!!!

O'xshashlar

Xalqaro moliya

Xalqaro moliya tizimi

Moliya bozori va portfellarni boshqarish

Moliya bozori risklari va ularning turlari

O‘zbekistonning xalqaro moliya tizimiga integratsiyalashuvi