Turistik talab, hisob-kitob - Iqtisodiyot - Slaydlar

Turistik talab, hisob-kitob

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1513.5 KB

Ko'chirib olish

Режа: • 1. Туристик талаб турлари • 2. Туристик хисоб китоб йуллари • 3. Туристик хисоб китобнинг ахамияти • 4. Хулоса www.arxiv.uz

Туристик талаб турлари • Туристик талаб деганда бозорда таклиф этилган ва пул билан таъминланган саёҳатга бўлган эҳтиёж (истак ва зарурият) тушунилади. Талабнинг қуйидаги турлари мавжуд потенциал, шаклланаётган, шаклланган ва мавсумий талаб. Кўпинча туристик талаб мавсумий хусусиятга эга, бу муаммо махсус маркетинг чора- тартиблари ёрдамида бартараф этилади. Истеъмол талаби бир қанча омиллар билан белгиланади. Улар орасида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

• демографик омиллар - аҳолининг сони ва ёши, жинс ва ёш жиҳатдан тузилиши, оиланинг катталиги ва таркиби, урбанизация даражаси, • харидорнинг маданий савияси; • ижтимоий-иқтисодийомиллар - иш билан таъминланганлик, меҳнат ҳақиниг катталиги, нафақа таъминоти, даромад жиҳатидан аҳолининг бўлиниши; • мамлакатнинг жуғрофий ва иқлимий хусусиятлари; • харидорларнинг миллий таркиби; • давлатнинг иқтисодий ва сиёсий барқарорлиги; • ташриф давомида хавфсизлик; • бошқа тасодифий омиллар (об-ҳаво, можаролар.ва ҳоказо). www.arxiv.uz

• Туристик бозорда таклиф деганда маълум бир вақт давомида маълум нарх бўйича харидорлар учун таклиф этиладиган ва сотувга мўлжалланган йўналишлар (ташриф минтақалари) ва туристлар ҳажми тушунилади www.arxiv.uz

• Талаб ва таклиф ўртасида маълум бир муносабатни кузатиш мумкин. Баъзан талаб таклифни пайдо қилибгина қолмай, балки таклиф ҳам талабга маълум таъсир кўрсатади. Сотувчи ва харидор турли мақсадларни кузловчи бозор ҳамкорлари ҳисобланадилар. Сотувчининг мақсади – турмаҳсулотни баландроқ нархда сотиб, фойда олиш; харидорнинг мақсади эса турмаҳсулотни арзонроқ нархда харид қилиб, турхизматга бўлган эҳтиёжни қондиришдан иборат. Сотувчининг максимал фойда олишга интилиши ва харидорнинг харид учун минимал ҳақ тўлаш ҳоҳиши (номонополистик бозор шароитида) талаб-таклиф қонунига асосан мувозанатга келади. Бозорда кўп сонли мустақил сотувчи ва харидорларнинг мавжудлиги рақобатни вужудга келтиради. www.arxiv.uz

• Талаб ҳажми таклифдан зиёд бўлган ҳолларда сотувчи бозори мавжуд бўлади ва бунда товарларнинг тақчиллиги кузатилади. Таклиф талабни қондирган ёки ундан кўпроқ бўлган тақдирда харидор бозори юзага келади. Малум бир вақтга келиб бозордаги мавжуд вазият бозор конъюнктураси деб аталади . Кўпчилик туристик маҳсулотларнинг бозордаги ҳаёти чекланган бўлади: бозорда янги маҳсулот пайдо бўлиб, харидорлар қизиқишини қозонади ва фаоллик билан сотилади. Кейинчалик сотув ҳажми барқарорлашади ва пасая бошлайди. Эски маҳсулот ўрнига эса янгиси кириб келади. Бу вақт кесими саёхат маҳсулотининг ҳаётий даври деб номланади www.arxiv.uz

Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

• Ҳаётий даврнинг турли босқичларида - бозорга киритилиши, сотув ҳажмининг ўсиши, сотувнинг барқарорлашуви ва ҳоказо - турнинг нархи ўзгариб туради Маҳсулотни бозорга киритиш босқичи кўп сарф-ҳаражатни талаб қилади. Сотув ҳажми ўсиши билан фойда ҳам оша бошлайди. Бунда истеъмол талабининг тамойилларини ҳисобга олган ҳолда нархни бошқариш мақсадга мувофиқдир. Барқарорлик босқичида бозорнинг туйиниш нуқтаси вужудга келади (туристик бозорнинг максимал харид қобилияти), сўнгра сотув даражаси пасайиб боради. Бироқ жадал маркетинг амаллари (реклама, турхизмат нархини тушириш, харидорларга имтиёзлар бериш ва ҳоказолар) маълум бир вақт давомида ўсишни қайта тиклаш ва хатто такрорий ўсиш даврини вужудга келтириши мумкин. Баъзан сотув ҳажми кескин равишда пасайган ҳолларда баъзи бир турларни сотувдан олиш тўғрисида қарор қабул қилинади. www.arxiv.uz

Туристик хисоб китоб йуллари • Туристик хизматлар бозорининг тадқиқоти ва таҳлили турли бозорларнн сегментлаш заруриятини аниқлаб берди. Ҳар бир мамлакат бозорининг тадқиқотини экспертлар қуйидаги кўрсаткичлар бўйича ўтказишни тавсия қиладилар: • 1. Аҳоли. Сегментлар: жинс ва ёш таркиби, ишловчилар, талаба ва ўқувчилар ҳамда нафақаҳурлар сони, оилалар сони ва таркиби, ўсиш суръатлари. • 2. Ижтимоий-иқтисодий шарт-шароитлар. Сегментлар аҳолининг даромадлари ва ҳаражатлари таркиби, ижтимоий таъминот даражаси, таътил муддати ва ҳақини ўз ичига олувчи таътиллар тизими, дам олиш кунларининг сони. • 3. Сафарлар мақсади. Сегментлар: дам олиш турлари, муддати, мавсумийлиги, сафар йўналиши, бир мамлакат туристларининг бошқа мамлакатга сафарлари чоғида ҳаражатлари таркиби. Мамлакат қиёфаси, сафарлар хавфсизлиги. www.arxiv.uz

Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

• 4. Туристик хизматларнинг нархлари. Сегментлар: индивидуал ва гуруҳлар билан сафарлар, анъанавий (стандарт) саёҳатлар, махсус хизматлар, шу жумладан меҳмонхона, овқатланиш нархлари, миллий ва халқаро ташувчи компаниялар томонидан ташиш қиймати, таклиф қилинаётган хизматларнинг халқаро стандартларга мослиги. • 5. Бозор конъкюктураси. Сегментлар: рақобатчи фирмалар, таклифлар турлари, ташриф дастурлари, нархлар даражаси. • 6. Моддий-техник негизнинг даражаси ва аҳволи. Сегментлар: жойлаштириш воситаларининг сони таркиби, хоналар ва жойлар сони, овқатланиш шаҳобчалари ва улардаги жойлар сони, табиий ва маданий обидалар, кўргазма объектларининг қабул қилиш имкониятлари. • 7. Транспорт воситалари ва инфратузилма. Сегментлар: ер усти, ҳаво ва сув транспорти, транспорт йўналишларининг турлари, аралаш ташиш. • 8. Реклама воситалари. Сегментлар: радио, матбуот, электрон ОАВ, каталоглар ва буклетлар, реклама учун харажатлар (шу жумладан ёшлар ва қариялар сегментлари бўйича). www.arxiv.uz

• 9. Миллий ва халқаро туризм тараққиётини ташкил қилиш ва унинг даражаси, туроператорлар ва агентларнинг аҳамияти, монополиялар, жамоат ташкилотлари, туризм статистикаси, расмиятчиликлар, мамлакатдан(га) чиқиш ва кириш қоидалари. • 10. Туристлар талабидаги товарлар (аудио ва видеоасбоблар, компьютерлар, автомобиллар, соатлар, атир-упа моллари, кийим- кечаклар, ичимликлар ва бошк.). www.arxiv.uz

Туристик хисоб китобнинг ахамияти • Турист харид қилган хизматлар тўғрисидаги қўшимча хизматларнн ўз ичига олувчи маълумот варақасида сотувчи ҳаридор саёҳат ҳақида билиши лозим бўлган барча маълумотларни кўрсатиши керак, акс ҳолда саёҳат сафари пайтида қийинчиликлар пайдо бўлиши ёки турист саломатлиги, ҳаёти ва мулки учун катта ҳавф-ҳатар туғилиши, ёки саёҳат умуман бекор бўлиши мумкин. www.arxiv.uz

Ушбу маълумотларга қуйидагилар киради: • саёхатчи риоя қилиши керак бўлган ташувчи компания қоидалари ҳақида маълумот; ташриф мамлакат(лар)ида хорижий фуқароларнинг вақтинчалик бўлиши тўғрисидаги, шунингдек, туристик расмиятчиликларни ўтиш тартиби ҳақида маълумот; сафар чоғида санитар-эпидемиологик аҳвол тўғрисида маълумот; • харидор сотиб олган хизмат ҳусусияти туфайли пайдо бўлувчи хавф-ҳатар омиллари, сафарни муваффақиятли ўтказиш учун махсус тайёргарлик кўриш тўғрисида маълумот; сафар чоғида ташриф мамлакат(лар)ида аҳолининг маданий-этнографик ҳусусиятлари ва анъаналари ҳақида маълумот; фавкулодда ҳолатларда давлат органлари, консулхона муассасалари ва бошқалар билан алоқа боғлаш тўғрисида маълумотлар. www.arxiv.uz

• Туристик хизматнинг ҳусусиятидан келиб чиққан ҳолда сотувчининг қарорига мувофиқ қўшимча маълумот берилиши мумкин. • 1993 йилда Европа Иттифоқида Европа иқтисодий ҳамжамиятинипг 1990йил 13 июнда қабул қилган туризм соҳасида истеъмолчиларнинг ҳақ- ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича йўриқномаси кучга кирди. Йўриқномада мижоз (турист, турмаҳсулот харидори) ва турагентлиги томонидан имзо чекиладиган шартнома намунасини таклиф қилади. Шартнома умумий ва махсус шартлардан, шунингдек, сотувчи фирманинг каталоги ёки саёҳатнинг нашр этилган дастуридан иборат. Умумий шартларга сафарни ташкил қилувчи туроператорнинг номи, манзилгохи, телефон рақами ва лицензия рақами, шунингдек, туристик пакетни тузишда фойдаланилган миллий қонунлар ва халқаро конвенцияларнинг номи киради. Шунингдек турпакетнинг мазмуни берилади. Махсус шартларга турпакетнинг нархи ва уни қайта кўриб чиқиш шартлари, суғурта шартлари, ҳаражатларни тўлаш ва зиёнларни қоплаш шартлари киради. www.arxiv.uz

• Буюртма бериш пайтида клиент нархнинг 25 %и миқдорида гаров тўланади, қолган пул ташкилотчининг қарорига мувофиқ сафар бошланигидан бир неча кун аввал тўланади. • Буютма пайтида мижоз қўшимча шартлар ва талаблар қуйиши мумкин. Махсус шартларда ташкилотчи томонидан каталогда берилган маълумотга киритилган барча ўзгаришлар кўрсатилиши лозим. Бирор сабаб туфайли харидор сотиб олган турпакет хизматларидан фойдалана олмаса, у шартномани учинчи шахсга сотиши мумкин (агар бу саёҳатни амалга ошириш учун зарур барча талабларга жавоо берса). Шартномада шунингдек жарима ҳақи тўламасдан саёҳатдан воз кечиш шартлари кўрсатилади. Бундай шартларга турпакетнинг 10%дан кўпроқ ошиши, шунингдек ташкилотчи томонидан саёҳатга харидор қабул қилмайдиган сезиларли ўзгаришлар киритилиши. Бундай ҳолларда харидор алтернатив саёҳат ҳуқуқига эга, буларга ўхшаш хизматларни ўз ичига олувчи туристлар киради. Бундай хизматлар бўлмаган ҳолда юқорироқ сифатли (нархдаги фарқни тўламаган ҳолда) ёки пастроқ сифатли (нархдаги фарқни қоплаш билан) турпакетни таклиф қилинади. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

• Турист (харидор) саёҳат учун етарли туристлар йиғилмагани учун саёҳат бекор қилиниши туфайли шартнома бажарилмаган тақдирда пулларини қайтариб олиш ҳуқуқига эга бўлмайди. Бунда туристга саёҳат бекор қилинганлиги тўғрисида жўнашдан 20 кун олдин эълон қилиниши керак. Саёҳат бошлангандан кейин унга ўзгаришлар киритилиши алоҳида муҳокама этилиши лозим. Шартномада кўрсатилган шартларни тўлиқ бажарилмаганлиги туфайли харидорга етказилган зиён учун жавобгарлик сафар ташкилотчисига юклатилади. Турагентлик - сотувчи харидор олдида ўзининг даллоллик вазифаларидан келиб чиқувчи мажбуриятлари бўйича жавобгар бўлади. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

• Мажбуриятлар харидорнинг, шартномага алоқаси бўлмаган учинчи шахс айби билан ёки форс-мажор вазияти туфайли бажарилмаган ҳолда шартномага ўзгаришлар киритиш учун турпакетнинг ташкилотчиси ва сотувчиси жавобгар бўлмайди. Бундан ташқари, харидор жўнатиш пунктига қайтиб келганидан сўнг 10 кун давомида ёзма равишда (буюртма хати) саёҳат ташкилотчиси ва сотувчисига шикоят қилиш ҳуқуқига эга. Европанинг бир қатор мамлакатлари ҳукуматлари шартнома намунасини жорий қилиш тўғрисида қабул қилдилар. Масалан, Италия Президентининг туризм тўғрисидаги фармонининг 6 бандида турпакетни сотиш бўйича шартнома ёзма равишда ва аниқ ва тушунарли қилиб тузилиши кераклиги айтилган. Фармоннинг 7 бандида шартноманинг таркибий қисмлари кўриб чиқилган, уларга қуйидагилар киради: www.arxiv.uz

• • ташриф манзили, сафар муддати, саёҳатнинг бошланиш ва тугаш саналари, саёҳатнинг алохида қисмларининг муддати ва бошланиш ва тугаш саналари; • • шартномага имзо чекувчи ташкилотчи ёки сотувчининг номи, манзилгоҳи, телефон рақами ва лицензия рақами; • • турпакетнинг нархи, уни ҳисоблаш усули, жўнатиш ва қабул қилиш тайёрагоҳларининг солиқ ва тўловлари, шунингдек, турист ҳисобидан қопланадиган бошқа тўловлар; • • банд қилиш пайтида гаров тариқасида берилиши керак бўлган ҳақнинг миқдори (саёхат нархининг 25 фоизидан ошмаслиги керак) ва колган қисмини тўлаш; • • суғурта кафолатчиси ва турист билан тузилган суғурта полислари тўғрисида маълумот; • • ҳакамлар кафолатчисининг аралашуви шартлари ва усуллари; • • транспорт турлари, уларнинг ҳусусиятлари, жўнаш ва қайтиб келиш саналари, вақти ва жойи, банд қилинган жойнинг тури; www.arxiv.uz

Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

• • меҳмонхонада жойлаштирилган тақдирда - жойлашуви, даражаси, ногиронларни қабул қилиш бўйича эҳтимолли шароитлар, бошқа асосий ҳусусиятлар, маҳаллий қонунларга мувофиқлиги, овқатлантириш шартлари; • • сайр, саёҳат йўналиши ва пакетга киритилган бошқа хизматлар, таржимон-йўлбошловчиларнинг ёки гуруҳни кузатувчиларнинг мавжудлиги; • • етарли қатнашчилар бўлмаганлиги туфайли сафарни бекор қилиш тўғрисида туристга маълум қилиш муддатлари; • • банд қилиш пайтида ташкилотчи ёки сотувчи билан турист ўртасида саёҳат бўйича тузилган қўшимча шартномалар; • • турист томонидан шартнома учинчи шахсга берилган тақдирда бўлиши мумкин ҳаражатлар; • • шартноманинг шартлари тўлиқ бажарилмаган ҳолларда турист шикоят қилиши мумкин; • • турист шартномага ўзгариш киритилган тақдирда ўз қарорини маълум қилиши мумкин бўлган муддат. www.arxiv.uz

Хулоса • Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда хулоса қилсак, туристик талаб деганда хақ эвазига саёҳат ва шу билан биргаликда саёҳат даво м ида истак ва заруриятларни амалга оширишни тушундик ҳамда талабларни потенциал, шаклланаётган, шаклланган ҳамда мавсумий талаб турлари мавжудлигини англаб етдик. • Туризмда хисоб китоб йуллари бир неча тур оркали амалга оширилади ва хизмат турларига караб ҳисобланади. Масалан, ижтимоий сегментлар, сафар мақсади, бошқа туристик фирмалар билан рақобатлашган холда ва бошқа турларга қараб хисобланади. www.arxiv.uz

• Бугунги бозор иқтисодиёти жараёнида туристик фирмалар сайёхлар билан хисоб-китоб йўлларини мукаммаллаштириб, имкон қадар сайёҳлар учун қулай усуларини қўллаш энг долзарб масаладир. Чунки, туризмга талаб кун сайин ошиб бораётган бир даврда туристик корхоналар хам кун сайин кўпайиб пировардида ривожланиб бормоқда. Рақобат бу бизнеснинг асосий тамойили. Шундай экан туристик корхоналар сайёхлар билан хисоб-китоб даврида қулайликлар яратиб бермас экан, туристик корхона таназзулга учраши табиий хол. www.arxiv.uz

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасида халқаро туризмнинг замонавий инфраструктурасини барпо қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори. // «Халқ сўзи» газетаси, 1995 й. 4 июнь. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон. Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, 3. Норчаев А.Н. Тошмуратов Т.Т. Халқаро иқтисодий муносабатларни ривожлантиришда туризм. // Жамият ва бошқарув. -2000.-№4. -67-69 б. 4. Ўзбекистонда халқаро туризмни ривожлантириш муаммолари. Республика ИАС материаллари. Самарқанд. СамДУ. 2001 -118 бет. www.arxiv.uz

Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Talab omili

Turistik faoliyat sub’ektlari va milliy turistik mahsulotlar

Talab va taklif nazariyasi

Turistik xizmatlar bozori

Talab va taklif tahlili asoslari