Ўзбекистоннинг Мустақилликка қадар конституциявий тарихи - Huquqshunoslik - Slaydlar

Ўзбекистоннинг Мустақилликка қадар конституциявий тарихи

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

296 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистоннинг Ўзбекистоннинг Мустақилликка қадар Мустақилликка қадар конституциявий тарихиконституциявий тарихи РЕЖА:РЕЖА:  Илк ўрта асрлардаИлк ўрта асрларда  Чор Россияси босқини давридаЧор Россияси босқини даврида  Собиқ совет тузуми давридаСобиқ совет тузуми даврида www.arxiv.uz

 Хар бир давлатнинг бошқарув тизими тарихан Хар бир давлатнинг бошқарув тизими тарихан маълум бир ҳуқуқий манбаларга биноамаълум бир ҳуқуқий манбаларга биноа нн шаклланиб шаклланиб келган. Лекин бу ҳуқуқий манбалар турли кўриниш келган. Лекин бу ҳуқуқий манбалар турли кўриниш вава турли иборалар билан номланиб келинган. турли иборалар билан номланиб келинган. Хозирги Ўзбекистонимизнинг хам худудида Хозирги Ўзбекистонимизнинг хам худудида илгаридан конститутциявий хужжатлар, яъни илгаридан конститутциявий хужжатлар, яъни сиси ёё сий тузум мохиятини белгиловчи асосий меъёрий сий тузум мохиятини белгиловчи асосий меъёрий хужжатлар мавжуд бўлган. Жумладан: тарихий хужжатлар мавжуд бўлган. Жумладан: тарихий манбаларга кўра, манбаларга кўра, VIIIVIII аср бошлаб Мовароуннахрда аср бошлаб Мовароуннахрда ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи Асосий ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи Асосий қонун тариқасида қонун тариқасида ҚурҚур ъони Карим амалда бўлган. ъони Карим амалда бўлган. XIIIXIII -Х-Х II Х асрларда Моваруннахрда шариат билан бир Х асрларда Моваруннахрда шариат билан бир қаторда давлатнинг ҳуқуқий ахволига маълум қаторда давлатнинг ҳуқуқий ахволига маълум даражада таъсир кўрсатиб келган Чингизхон ёсуси даражада таъсир кўрсатиб келган Чингизхон ёсуси ва Амир Темур тузуклари Шарқона маданиятга ва Амир Темур тузуклари Шарқона маданиятга биноан конститутциявий хужжатлар эди. биноан конститутциявий хужжатлар эди. www.arxiv.uz

Хоразм Совет Республикаси 1920 йилда 1923 йил 20 октябрда www.arxiv.uz

 Маълумки, Ўзбекистон тарихида 1992 йилги Маълумки, Ўзбекистон тарихида 1992 йилги Конститутциясига қадар бир нечта конститутциялар Конститутциясига қадар бир нечта конститутциялар қабқаб уу л қилинган, лекин улар мустақил давлат л қилинган, лекин улар мустақил давлат Конституцияси бўлаКонституцияси бўла олмасди.олмасди.  Ўтмишда Ўзбекистон ССР ташкил этулгунга қадар Ўтмишда Ўзбекистон ССР ташкил этулгунга қадар мамлакатимиз худудида РСФСР таркибидаги Туркистон мамлакатимиз худудида РСФСР таркибидаги Туркистон АССР ва Хоразм, Бухоро Совет республикалари каби АССР ва Хоразм, Бухоро Совет республикалари каби мустамлака давлатлар мавжуд бўлган. Бу мустамлака давлатлар мавжуд бўлган. Бу давлатларнинг большевиклар рахбарлигидаги уз давлатларнинг большевиклар рахбарлигидаги уз конституциялари бўлган. 1918 йил 15 октябрда конституциялари бўлган. 1918 йил 15 октябрда большевикларнинг хокимиятини Туркистон АССР большевикларнинг хокимиятини Туркистон АССР худудида амалга оширилишини белгилаб берувчи худудида амалга оширилишини белгилаб берувчи ТАССРнинг биринчи Конституцияси 1918 йил 10 июнда ТАССРнинг биринчи Конституцияси 1918 йил 10 июнда қабул қилинган РСФСР Конституцияси асосида қабул қабул қилинган РСФСР Конституцияси асосида қабул қилинди. Унга биноан Туркистон АССР РСФСРнинг бир қилинди. Унга биноан Туркистон АССР РСФСРнинг бир таркибий қисми хисобланган.таркибий қисми хисобланган. www.arxiv.uz

 Туркистон АССРнинг янги тахрирдаги Туркистон АССРнинг янги тахрирдаги Конституцияси 1920 йил 24 сентябрда Конституцияси 1920 йил 24 сентябрда Туркистон ўлкаси Советларининг Туркистон ўлкаси Советларининг IXIX съездида съездида қабул қилинди ва у Туркистоннинг мустамлака қабул қилинди ва у Туркистоннинг мустамлака давлат сифатида «ҳуқуқи»ни аниқлаб берди. Бу давлат сифатида «ҳуқуқи»ни аниқлаб берди. Бу янги конституция 20-боб, 109 та моддадан янги конституция 20-боб, 109 та моддадан иборат бўлиб, унда хон ва унинг иборат бўлиб, унда хон ва унинг кариндощларига тегишли бўлган мулклар кариндощларига тегишли бўлган мулклар давлатники деб белгиланди ва Москвага олиб давлатники деб белгиланди ва Москвага олиб кетилди. Лекин ишлаб чиқариш қуроллари ва кетилди. Лекин ишлаб чиқариш қуроллари ва воситаларидан хусусий мулк сифатида воситаларидан хусусий мулк сифатида фойдаланишга рухсат этилди хамда пул билан фойдаланишга рухсат этилди хамда пул билан эркин муомала қилиш ҳуқуқи чексиз деб эркин муомала қилиш ҳуқуқи чексиз деб белгиланди.белгиланди. www.arxiv.uz

 Ўрта Осиёдаги яна бир большевиклар хокимияти ўрнатилган Хоразм Ўрта Осиёдаги яна бир большевиклар хокимияти ўрнатилган Хоразм Совет Республикасида хам 1920 йилда Конституция қабул қилинди ва Совет Республикасида хам 1920 йилда Конституция қабул қилинди ва унга кўра, ХХСР худудида ишлаб чиқариш воситалари Совет хокимияти унга кўра, ХХСР худудида ишлаб чиқариш воситалари Совет хокимияти ўрнатилгунга қадар кимга тегишли бўлса, хусусий мулкчилигича ўрнатилгунга қадар кимга тегишли бўлса, хусусий мулкчилигича қолдирилди ва ерга шахсий эгалик қилиш, уни сотиш, хар ким уз қолдирилди ва ерга шахсий эгалик қилиш, уни сотиш, хар ким уз бойликларидан эркин фойдаланиш ҳуқуқлари эълон қилинди. бойликларидан эркин фойдаланиш ҳуқуқлари эълон қилинди.  1923 йил 20 октябрда 1923 йил 20 октябрда IV IV Бутун Хоразм Советл Бутун Хоразм Советл аа рининг съездида янги рининг съездида янги Конституция қабул қилинди. Бу Конституция олдингисидан кам фарқ Конституция қабул қилинди. Бу Конституция олдингисидан кам фарқ қилиб, большевикларнинг Ўрта Осиёдаги хокимиятини янада қилиб, большевикларнинг Ўрта Осиёдаги хокимиятини янада мустахкамлашга хизмат қилди. Конституцияга кўра бойлар, далоллар, мустахкамлашга хизмат қилди. Конституцияга кўра бойлар, далоллар, рухонийлар ва шу кабилар сайлаш ва сайланиш ҳуқуқидан махрум рухонийлар ва шу кабилар сайлаш ва сайланиш ҳуқуқидан махрум этилиб, «бутун хокимият Советларники» деб эълон қилинди.этилиб, «бутун хокимият Советларники» деб эълон қилинди.  Ўрта Осиё ва Қозоғистонда миллий-давлат чегараланиши натижасида Ўрта Осиё ва Қозоғистонда миллий-давлат чегараланиши натижасида Ўзбекистон Республикаси хам ташкил топгач, орадан уч йил утиб 1927 Ўзбекистон Республикаси хам ташкил топгач, орадан уч йил утиб 1927 йил 30 мартда Ўзбекистон ССРнинг биринчи Конституция қабул йил 30 мартда Ўзбекистон ССРнинг биринчи Конституция қабул қилинди ва унинг таркибига Тожикистон автоном республикаси қилинди ва унинг таркибига Тожикистон автоном республикаси киритилди. Бу Конституция қабул қилингунга қадар республикада киритилди. Бу Конституция қабул қилингунга қадар республикада конституция ахамиятига молик бўлган бир нечта хужжатлар эълон конституция ахамиятига молик бўлган бир нечта хужжатлар эълон қилинган эди. Бу хужжатларга қуйидагиларни кўрсатиш мумкин. қилинган эди. Бу хужжатларга қуйидагиларни кўрсатиш мумкин. Ўзбекистон ССРни ташкил этиш тўғрисидаги Декларация, 1925 Ўзбекистон ССРни ташкил этиш тўғрисидаги Декларация, 1925 йилнинг 22-июлида чиқарилган. «Ўзбекистон ССРнинг герби ва йилнинг 22-июлида чиқарилган. «Ўзбекистон ССРнинг герби ва байроғи хақида»ги республика МИК қарори ва бошқалар.байроғи хақида»ги республика МИК қарори ва бошқалар. www.arxiv.uz

Ўзбекистон ССР 1925 йилнинг 22-июлида 1937 йил 1927 йил 30 мартда 1977 йил 7 октябрида www.arxiv.uz

 1927 йилдаги Ўзбекистон Конституцияси Республика 1927 йилдаги Ўзбекистон Конституцияси Республика суверенитини ва унинг СССР таркибига киритилишини, суверенитини ва унинг СССР таркибига киритилишини, Ўзбекистон ССР ташкил этиши хамда шаклланиши даврида Ўзбекистон ССР ташкил этиши хамда шаклланиши даврида пайдо бўлган давлат хокимияти ва давлат бошқаруви пайдо бўлган давлат хокимияти ва давлат бошқаруви органлари тузилмасини мустахкамлади.органлари тузилмасини мустахкамлади.  1936 йил 5 декабрда қабул қилинган СССР 1936 йил 5 декабрда қабул қилинган СССР Конституциясига мувофик ишлаб чиқилган Конституциясига мувофик ишлаб чиқилган 1937 йилдаги 1937 йилдаги иккинчи Конституция, уша пайтлардаги иттифоқда амалда иккинчи Конституция, уша пайтлардаги иттифоқда амалда бўлган анъанага кўра, СССР Конституциядабўлган анъанага кўра, СССР Конституцияда н н кейин қабул кейин қабул қилинди. Ўзбекистон ССР Конституциясида давлат қилинди. Ўзбекистон ССР Конституциясида давлат бошқарувини амалга ошириш шакллари жойларда бошқарувини амалга ошириш шакллари жойларда Советларни ташкил этиш тартиби, уларнинг ваколат Советларни ташкил этиш тартиби, уларнинг ваколат муддатлари, сайлаш ва сайланиш тартибларинининг айрим муддатлари, сайлаш ва сайланиш тартибларинининг айрим холатлари олдинги Конституцияга нисбатан қисман холатлари олдинги Конституцияга нисбатан қисман ўзгартирилди, Олий Совет ва бошқарув органи Министрлар ўзгартирилди, Олий Совет ва бошқарув органи Министрлар Советининг ваколатлари, ташкил этилиш тартиби кўрсатиб Советининг ваколатлари, ташкил этилиш тартиби кўрсатиб берилди ва маъмурий–худудий тузилиши, прокуратура, суд берилди ва маъмурий–худудий тузилиши, прокуратура, суд тузилиши ва Конституцияга ўзгартиришлар киритиш тузилиши ва Конституцияга ўзгартиришлар киритиш тартиблари белгиланди. тартиблари белгиланди. www.arxiv.uz

Туркистон АССР 1918 йил 10 июн 1920 йил 24 сентябрда www.arxiv.uz

 Ўзбекистон ССР Халқ Нозирлари Советининг қонунчилик Ўзбекистон ССР Халқ Нозирлари Советининг қонунчилик ваколати доираси бекор қилиниб, Ўзбекистон ССРнинг Олий ваколати доираси бекор қилиниб, Ўзбекистон ССРнинг Олий Совети ягона қонунчилик органи деб белгиланди.Совети ягона қонунчилик органи деб белгиланди.  1978 йил1978 йил 19 март куни Ўзбекистон ССРнинг янги 19 март куни Ўзбекистон ССРнинг янги Конститутциясининг лойихаси матбуотда эълон қилинди. Конститутциясининг лойихаси матбуотда эълон қилинди. УзССР Олий Совети Президиуми томонидан 15 апрель куни УзССР Олий Совети Президиуми томонидан 15 апрель куни Олий Совет сессиясида УзССР Конститутцияси лойихаси Олий Совет сессиясида УзССР Конститутцияси лойихаси СССРнинг 1977 йил 7 октябрида амалга киритилган СССРнинг 1977 йил 7 октябрида амалга киритилган Конститутциясига монанд равишда муҳокама қилиниб айрим Конститутциясига монанд равишда муҳокама қилиниб айрим моддаларига ўзгартиришлар киритилиб 19 апрель куни қабул моддаларига ўзгартиришлар киритилиб 19 апрель куни қабул қилинган эди. Шу тариқа шўро тузуми шароитида қилинган эди. Шу тариқа шўро тузуми шароитида Конституциялар тез-тез ўзгартириларди, яъни барқарор эмас Конституциялар тез-тез ўзгартириларди, яъни барқарор эмас эди. СССР Конституцияси каби Ўзбекистон Конституцияси хам эди. СССР Конституцияси каби Ўзбекистон Конституцияси хам жамият манфаатлари йўлида фойдаланиш мумкин бўлган бир жамият манфаатлари йўлида фойдаланиш мумкин бўлган бир қанча демократик имкониятларга эга эди. Конституцияда қанча демократик имкониятларга эга эди. Конституцияда депутатлар орқали давлат хокимиятини амалга оширувчи депутатлар орқали давлат хокимиятини амалга оширувчи халқнинг тўла хокимияти, қонунчилик, ҳуқуқ –тартибот халқнинг тўла хокимияти, қонунчилик, ҳуқуқ –тартибот тамойиллари мустахкамланган эди. 1937 йил Конституцияга тамойиллари мустахкамланган эди. 1937 йил Конституцияга нисбатан янги Конституцияда фуқароларнинг ҳуқуқ ва нисбатан янги Конституцияда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари хусусидаги моддалар сони икки баровар кўп эди.эркинликлари хусусидаги моддалар сони икки баровар кўп эди. www.arxiv.uz

XIII -Х I Х асрларда Чингизхон ёсуси ШариатАмир Темур тузуклари www.arxiv.uz

 Аммо лекин Конституция амалга ошмади, сабаби Аммо лекин Конституция амалга ошмади, сабаби Конституциянинг ўзи турғунлик даврида одамлар онгига Конституциянинг ўзи турғунлик даврида одамлар онгига сингмади. Конституция моддаларини хаётга тадбиқ этиш сингмади. Конституция моддаларини хаётга тадбиқ этиш имкони озлиги уни амалда бошқарувнинг маъмурий-имкони озлиги уни амалда бошқарувнинг маъмурий- буйруқбозлик тузуми алмаштиргани билан изохланди. буйруқбозлик тузуми алмаштиргани билан изохланди. Қонунчиликни тиклаш жараёни эса охирига Қонунчиликни тиклаш жараёни эса охирига етказилмади. Мисол учун бизда 1987 йилга қадар етказилмади. Мисол учун бизда 1987 йилга қадар мансабдор шахс харакати устидан фуқароларнинг арз мансабдор шахс харакати устидан фуқароларнинг арз қилиш тартиби хақидаги ҳуқуқий акт йўқ эди. Вахоланки, қилиш тартиби хақидаги ҳуқуқий акт йўқ эди. Вахоланки, ана шу харакат хусусида Конституциянинг 56-моддасида ана шу харакат хусусида Конституциянинг 56-моддасида очиқчасига айтилган эди. очиқчасига айтилган эди.  Ҳуқуқий тизимда конституциянинг чинакам Ҳуқуқий тизимда конституциянинг чинакам устунлиги таъминланмади. устунлиги таъминланмади.  Шунга кўра, собик СССР да ижтимоий-иқтисодий Шунга кўра, собик СССР да ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар бошланган биринчи йиллардаёўзгаришлар бошланган биринчи йиллардаё ққ Иттифоқ Иттифоқ Конституциясининг ўзини ва унга кирадиган Конституциясининг ўзини ва унга кирадиган республикаларнинг конституцияларини ўзгартириш республикаларнинг конституцияларини ўзгартириш зарурлиги долзарб вазифа сифатида олдинга сурилди.зарурлиги долзарб вазифа сифатида олдинга сурилди. www.arxiv.uz

 1988 йилдан эътиборан хокимият органлари тизимига 1988 йилдан эътиборан хокимият органлари тизимига ўзгартиришлар киритилди, президентлик ва ўзгартиришлар киритилди, президентлик ва хокимлик институти жорий қилинди. Республика хокимлик институти жорий қилинди. Республика Президенти хузурида Вазирлар Махкамаси тузилди, Президенти хузурида Вазирлар Махкамаси тузилди, сайлов тизими бир мунча демократлаштирилди. сайлов тизими бир мунча демократлаштирилди. Иқтисодий тизим фақатгина мулкчиликнинг кўп Иқтисодий тизим фақатгина мулкчиликнинг кўп шакллари асосида ривожланиб шакллари асосида ривожланиб ққ олмай, балки у олмай, балки у давлат томонидан тўла химоя қилиниши лозим деган давлат томонидан тўла химоя қилиниши лозим деган қарорга келинди.қарорга келинди.  Ўзбекистон Республикасида Конституция икки Ўзбекистон Республикасида Конституция икки йуналишда олиб борилди: яъни биринчиданйуналишда олиб борилди: яъни биринчидан - - амалдаги асосий қонуни қисман қайта кўриб чиқиш; амалдаги асосий қонуни қисман қайта кўриб чиқиш; иккинчидан, янги конституцияга тўла тайёргарлик иккинчидан, янги конституцияга тўла тайёргарлик кўриш.кўриш.  Шу билан бирга бир вақтнинг ўзида янги Асосий Шу билан бирга бир вақтнинг ўзида янги Асосий қонун лойихасини тайёрлаш буйича иш олиб борилди.қонун лойихасини тайёрлаш буйича иш олиб борилди. www.arxiv.uz

VIII асрдан бошлаб Қур ъони Карим Шариат www.arxiv.uz

Адабиётлар:Адабиётлар:  Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т., «Адолат», 1999.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т., «Адолат», 1999.  И.А.Каримов. Ўзбекистон келажаги буюк давлат. Т., И.А.Каримов. Ўзбекистон келажаги буюк давлат. Т., «Ўзбекистон», 1992, 37-бет.«Ўзбекистон», 1992, 37-бет.  И.А.Каримов «Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби» Т.5. Т И.А.Каримов «Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби» Т.5. Т Ўзбекистон 1996.Ўзбекистон 1996.  Каримов И.А. «Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон хаёт –Каримов И.А. «Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон хаёт – пировард мақсадимиз» Т8. Т.Ўзбекистон, 2000.пировард мақсадимиз» Т8. Т.Ўзбекистон, 2000.  Уразаев Ш.З. «Как готовился проект Конституции Республики Уразаев Ш.З. «Как готовился проект Конституции Республики Ўзбекистан (Народное слово ) 1992 г.26 декабря.Ўзбекистан (Народное слово ) 1992 г.26 декабря.  Уразаев Ш.З «Мустақил Ўзбекистон Конститутцияси» Т. 1993.Уразаев Ш.З «Мустақил Ўзбекистон Конститутцияси» Т. 1993.  Ўзбекистон Республикаси Конституциясига шархлар. Т., Ўзбекистон Республикаси Конституциясига шархлар. Т., «Ўзбекистон», 2001.«Ўзбекистон», 2001.  8.Р.Каюмов. Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий 8.Р.Каюмов. Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий ҳуқуқи. Т., «Адолат», 1998. ҳуқуқи. Т., «Адолат», 1998.  9.Ўзбекитон Республикаси- мустақил давлат. /Маъсул мухарир 9.Ўзбекитон Республикаси- мустақил давлат. /Маъсул мухарир А.Х Саидов/.- Т., «Адолат», 1995.А.Х Саидов/.- Т., «Адолат», 1995.  10.М.Файзиев, Ф.Файзиев. Ўзбекистон Республикаси 10.М.Файзиев, Ф.Файзиев. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (Методик қўлланма), Т., 1997.Конституцияси (Методик қўлланма), Т., 1997. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Сайлов тизимининг конституциявий асослари

Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди

Ўзбекистон Республикасида сайловнинг конституциявий-ҳуқуқий асослари

Ўзбекистоннинг 1920-1980-йиллардаги давлати ва ҳуқуқи

Ўзбекистонда ҳуқуқий демократик давлат қуриш ва фуқаролик жамиятини барпо этишнинг Конституциявий асослари