Voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikka tortish - Huquqshunoslik - Slaydlar

Voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikka tortish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

343.8212890625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikka tortish www.arxiv.uz

 Voyaga yetmaganlarga nisbatan qo`llanadigan jazoning asosiy maqsadi va vazifasi mahkumni tuzatish qayta tarbiyalash hamda jinoyatchilikning umumiy va maxsus oldindani olishdan iboratdir. Voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikdan va jazodan ozod qilish ham yuqoridagi maqsadni ko`zlaydi. Voyaga yetmaganlar: 1) 1) faqat voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan; 2) 2) ijtimoiy xavf katta bo`lmagan jinoyat birinchi marta sodir etilganida; 3) 3) sodir etilgan qilmishning xususiyati, aybdorning shaxsi va boshqa holatlarni hisobga olib, aybdorni jazo qo`llamay ham tuzatish mumkin, deb topilganida; 4) 4) ishni voyaga yetmaganlar bilan shug`ullanuvchi komissiyaga topshirish yo`li bilan javobgarlikdan ozod qilinadi. Voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikka tortish www.arxiv.uz

 Faqat ushbu holatlarning barchasi mavjud bo`lgan holda voyaga yetmagan shaxsni Jinoyat kodeksi 87-moddasi, 1- qismiga ko`ra javobgarlikdan ozod qilish mumkin. Shaxsni javobgarlikdan ozod qilishda uning 18 yoshga to`lmaganligini aniqlash bilan birga, hukm chiqarish vaqtida yoshi ham aniqlanishi lozim. Agar hukm chiqarish vaqtiga kelib 18 yoshga to`lgan bo`lsa, uni jinoiy javobgarlikdan ozod qilish masalasi Jinoyat kodeksining 64- 68-moddalariga asosan hal qilinishi kerak. Jinoyatchini boshqa vosita bilan tuzatish mumkin, deb topilsa, uni jinoiy javobgarlikdan va jazodan ozod qilish, shuningdek, tayinlangan jazoning ma`lum bir qismini o`tagandan so`ng jazo muddati tugamasdanoq mahkumni jazodan ozod qilish mumkin. Voyaga yetmaganlarni javobgarlik va jazodan ozod qilishning ikki (umumiy va maxsus) turi mavjud: Voyaga yetmaganlarning jinoiy javobgarlik va jazodan ozod qilishning umumiy turi Jinoyat kodeksi XII va XIII boblarida belgilangan. Jinoyat kodeksi 12-bobida javobgarlikdan ozod qilishning turlari belgilangan bo`lib, ular quyidagilar: www.arxiv.uz

 Jazodan ozod qilishning esa quyidagi umumiy turlari mavjud: jazoning ijro etish muddatining o`tib ketganligi munosabati bilan jazodan ozod qilish (Jinoyat kodeksi 69-m); shaxsning ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo`qotish munosabati bilan uni jazodan ozod qilish (Jinoyat kodeksi 70-m); aybdorni chin ko`ngildan pushaymon bo`lganligi munosabati bilan jazodan ozod qilish (Jinoyat kodeksi 71-m); shartli hukm qilish (Jinoyat kodeksi 72-modda); kasalligi yoki mehnatga qobiliyatini yo`qotishi oqibatida jazodan ozod qilish (Jinoyat kodeksi 75- modda); amnistiya akti yoki avf etish asosida jazodan ozod qilish (Jinoyat kodeksi 76-modda). Voyaga yetmagan shaxsni javobgarlik va jazodan ozod qilishning quyidagi maxsus turlari mavjud: 1) 1) voyaga yetmaganlarning ishlarni voyaga yetmaganlar ishlari bilan shug`ullanuvchi komissiyaga topshirish orqali jazodan ozod qilish; 2) 2) majburlov chorasini qo`llash orqali jazodan ozod qilish Voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikdan ozod qilish orqali faqat ishni voyaga yetmaganlar ishlari bilan shug`ullanuvchi komissiyaga topshirish orqali amalga oshirilishi mumkin. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Bunday qarorga kelish uchun Jinoyat kodeksi 87-moddasi 1-qismida ko`rsatilgan shartlar: 1) 1) jinoyat sodir etish vaqtida shaxsning 18 yoshga to`lmaganligi; 2) 2) ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etgan bo`lishi; 3) 3) sodir etilgan qilmishning xususiyatlari, aybdorning shaxsi va ishning boshqa holatlari mavjud bo`lishi lozim. Yuqorida ko`rsatilgan uchta shartning hammasi bir vaqtning o`zida mavjud bo`lganida voyaga yetmagan shaxs javobgarlikdan ozod qilinadi. Voyaga yetmaganlar ishlari bilan shug`illanuvchi komissiyalari zimmasiga: 14 yoshdan 16 yoshgacha bo`lgan davrda ular uchun jinoiy javobgarlik nazarda tutilmagan, jamiyat uchun xavfli xatti-harakatlar sodir etgan; 14 yoshdan 18 yoshgacha bo`lgan davrda jinoyat alomatlari bo`lgan xatti-harakatlar sodir etib, ularga nisbatan jinoiy ish qo`zg`atish rad qilingan yoki jinoiy ish to`xtatilgan; 16 yoshgacha bo`lgan davrda yo`l harakati qoidalarini buzgan; jamiyatga qarshi boshqa xatti-harakatlar sodir etgan; umumiy o`rta, o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi, ta`lim muassasalarida (umumiy ta`lim maktablari, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarida) o`qishdan bosh tortgan; jamiyat uchun katta xavf bo`lmagan jinoyat sodir etganida tergovchi yoki prokurorning qarori yoxud sud ajrimi asosida javobgarlikdan ozod qilingan; O`zbekiston Respublikasining Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksida nazarda tutilgan tartibda ma`muriy huquqbuzarlik sodir etgan voyaga yetmagan shaxslar to`g`risidagi ishlarni ko`rib chiqish vazifasi yuklanadi. www.arxiv.uz

 Basharti jarima solingan shaxs ishlamayotgan bo`lsa yoki solingan jarimani boshqa sabablarga ko`ra uning ish haqidan yoki boshqa maoshidan, nafaqa yoki stipendiyasidan undirib olishning iloji bo`lmasa, jarima komissiyaning qarori asosida undiruvni huquqbuzarning shaxsiy mol-mulkiga, shuningdek, umumiy mulkdagi uning ulushiga qaratish yo`li bilan tuman (shahar) sudi sud ijrochisi tomonidan undirib olinadi. Voyaga yetmagan shaxslar maxsus maktab-internatlarda 15 yoshga yetguncha saqlanadilar, maxsus kasb-hunar kollejlarida esa, 18 yoshga yetgunga qadar saqlanadilar. Favqulodda hollarda bunday o`quvchilarni maxsus maktab-internatlarda saqlash muddati ular 16yoshga yetgunlariga qadar uzaytirilishi mumkin. Voyaga yetmagan shaxslar maxsus o`quv-tarbiya muassasalarida to axloqan tuzalganlariga qadar saqlanadilar, lekin bu muddat uch yildan ko`p bo`lmasligi kerak. Maxsus o`quv-tarbiya muassasalari joylashgan yerdagi tuman (shahar) komissiyasi o`quvchiga ko`rsatib o`tilgan muassasalarda joriy o`qish yilida o`rta umumiy ta`lim maktabi yoki kasb-hunar kollejining tegishli sinfini tugallaguncha uch yildan ko`proq muddatga qolishga ham ruxsat berishi mumkin. Maxsus maktablarning 15 yoshga to`lgan, ammo axloqan tuzalmagan o`quvchilari shu maktablar joylashgan yerdagi tuman (shahar) komissiyasi tomonidan maxsus kasb-hunar kollejlariga yuborilishi mumkin. www.arxiv.uz

 Voyaga yetmagan shaxslarning bundan keyin maxsus o`quv- tarbiya muassasalarida bo`lishlarining maqsadga muvofiq yoki nomuvofiqligi masalasi vaqt-vaqti bilan, lekin yiliga kamida bir marta shu muassasalar joylashgan yerdagi tuman (shahar) komissiyalari tomonidan mazkur komissiyalarning o`z tashabbusi bilan, ana shu muassasalar ma`muriyatining taqdimnomasi yoki voyaga yetmaganlarning ota-onalari yoki ular o`rnini bosuvchi shaxslar iltimosiga binoan ko`rib chiqiladi. Voyaga yetmagan shaxslar uchun belgilangan maxsus o`quv- tarbiya muassasalariga kar-soqovlar, ko`rlar, ruhiy kasallar, aqli zaif bo`lgan voyaga yetmaganlar, shuningdek, maxsus o`quv-tarbiya muassasalariga qabul qilish uchun tibbiyot nuqtai nazaridan to`g`ri kelmaydigan belgilar qo`yilgan ro`yxatda ko`rsatilgan jismoniy kamchiligi va kasalliklari bo`lgan bolalar hamda o`smirlarning yuborilishi mumkin emas. www.arxiv.uz

 Voyaga yetmagan shaxsning maxsus o`quv-tarbiya muassasasida bo`lishi pedagoglar kengashining shu muassasa rahbari tomonidan tasdiqlangan qarori asosida mazkur muassasa joylashgan yerdagi tuman (shahar) komissiyasining qarori bilan bekor qilinadi va bu haqida voyaga yetmagan shaxs shu muassasadan chiqqunga qadar ko`pi bilan bir oy ichida, uning yashab turgan joyidagi komissiyaga xabar beriladi. Bu komissiya voyaga yetmagan shaxsni ishga joylashtirish yoki o`quv yurtiga yuborish hamda unga zarur moddiy-maishiy sharoitlar yaratib berish yuzasidan tegishli chora- tadbirlarni ko`rishi shart. Basharti voyaga yetmagan shaxsni tarbiyalash maqsadida «Mehribonlik» uyiga yoki maktab-internatga yuborilgan bo`lsa, bu holda uni «Mehribonlik» uyidan yoki maktab-internatdan chiqarish to`g`risidagi qaror shu «Mehribonlik» uyi yoki maktab-internat joylashgan yerdagi komissiya tomonidan qabul qilinadi. Agarda tarbiyalanuvchi maxsus o`quv-tarbiya muassasasi, «Mehribonlik» uyidan chiqarilganidan keyin, uning ota-onasi yoki ular o`rnini bosuvchi shaxslar qonunda belgilangan tartibda ota-onalik yoki vasiylik huquqidan mahrum etilganliklari tufayli ular huzuriga yuborilishi mumkin bo`lmasa, shuningdek, tarbiyalanuvchining avvalgi istiqomat joyiga kelishi bir qancha sabablarga ko`ra (ota-onasi yoki ular o`rnini bosuvchi shaxslar yo`qligi, turmushi va mehnat qilishi hamda bundan keyin tarbiyalanishi uchun qulay sharoitlar yo`qligi sababli) mumkin bo`lmasa, shu muassasalar joylashgan yerdagi tuman (shahar) komissiyasi voyaga yetmagan mazkur shaxsning maishiy sharoitini yaxshilash, uni o`qish yoki ishga joylashtirish choralarini ko`radi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Ozod bo`lgan voyaga yetmagan shaxsning o`z ota-onasi yoki ular o`rnini bosuvchi shaxslar huzuriga qaytishiga ularning yo`qligi yoxud ota-onalik huquqidan yo vasiylik huquqidan mahrum etilganligi munosabati bilan imkon bo`lmasa, ozod bo`lgan ana shu voyaga yetmagan shaxsning ilgari yashab kelgan joyidagi komissiya koloniya ma`muriyatining taqdimi bilan uni ixtisosiga muvofiq keladigan ishga yoki o`qishga joylashtirish, shuningdek, unga tegishli uy-joy bilan ta`minlash va maishiy sharoitlar yaratib berish choralarini ko`radi. Tarbiya koloniyasidan ozod bo`lgan voyaga yetmagan shaxsni tarbiyasi nuqtai-nazaridan ilgarigi istiqomat joyiga yuborish maqsadga muvofiq emas, deb topilgan favqulodda hollarda uni ishga joylashtirish koloniya ma`muriyatining taqdimi bilan shu tarbiya koloniyasi joylashgan komissiya tomonidan amalga oshiriladi. www.arxiv.uz

 Komissiya koloniyadan ozod bo`lgan voyaga yetmagan shaxsni u yordam so`rab murojaat qilgan kundan boshlab 10 kun muddatdan kechiktirmay ishga yoki o`qishga joylashtirish masalasini hal qilishi shart. [163] Majburlov choralarini qo`llagan holda jinoiy jazodan ozod qilish faqat sud tomonidan amalga oshiriladi. Majburlov chorasini qo`llash uchun quyidagi shartlar mavjud bo`lishi kerak: 1) 1) jinoyat sodir etish vaqtida shaxsning 18 yoshga to`lmaganligi; 2) 2) uncha og`ir bo`lmagan jinoyatni birinchi marta yoki ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan jinoyatni takroran sodir etgan bo`lsa; 3) 3) shaxsni jazo chorasini qo`llamasdan turib tarbiyalash mumkin bo`lsa; 4) 4) o`z yoshiga nisbatan rivojlanish darajasi ancha orqada qolgan bo`lsa va o`z qilmishining xususiyatini anglab yetmagan bo`lsa. Sud voyaga yetmagan shaxsning aqliy rivojlanganlik darajasini aniqlash maqsadida sud-psixatrik ekspertizasini tayinlaydi va ekspertiza xulosasiga muvofiq jinoiy jazodan majburlov choralarini qo`llash orqali ozod qilish masalasini hal qiladi. www.arxiv.uz

 Voyaga yetmaganlarning maxsus o`quv tarbiya muassasasida bo`lish muddati bizning fikrimizcha sodir etilgan jinoyati uchun belgilanadigan jazoning maksimal muddatidan oshmasligi kerak. Davlat organining voyaga yetmaganning tarbiyalanishi maxsus o`quv tarbiya muassasasida davom ettirilishi shart emas, degan xulosaga muvofiq, aybdorning maxsus o`quv tarbiya muassasasida bo`lishi belgilangan muddatidan oldindan asosida tugatilishi mumkin. Voyaga yetmaganning uzoq muddat maxsus o`quv tarbiya muassasasida bo`lishi uning keyinchalik erkinlikda normal hayot kechirishini qiyinlashtiradi, uning ijtimoiy ongini pasaytiradi, jamiyat bilan o`zaro munosabatini uzib qo`yadi. Shuning uchun ham majburlov choralari qonunda ko`rsatilgan alohida hollarda qo`llanishi mumkin. Voyaga yetmaganlarga nisbatan majburlov chorasini qo`llab jazodan ozod qilish, ularda jinoyat uchun jazodan ozod bo`lish mumkin degan fikrni keltirib chiqarmasligi lozim. Sud o`zining majburlov chorasini qo`llash to`grisidagi qarorida voyaga yetmagan shaxsni birinchi marta jinoyat sodir etganligi, aybini bo`yniga olganligi va qilmishiga chin ko`ngildan pushaymon bo`lganligi, oiladagi turmush tarzi, jinoyatni sodir etishda voyaga yetmaganning ikkinchi darajali rol o`ynaganini ko`rsatishi lozim. www.arxiv.uz

 O`n sakkiz yoshga to`lmasdan turib sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan shaxsga nisbatan jazoni o`tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish qo`llanishi mumkin. Jazoni o`tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish qo`llanilagn shaxs jazoning o`talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etsa, bir necha hukm yuzasidan (Jinoyat kodeksi 60-modda) va 86 moddada belgilangan voyaga yetmaganlarga jazo tayinlashning umumiy qoidalariga asoslangan holda jazoga tortiladi. Jazodan shartli ravishda ozod qilish quyidagi xususiyatga ega: 1) 1) shaxsni ijtimoiy hayotga moslashishiga imkon beradi; 2) 2) qayta jinoyat sodir qilmasligi uchun nazorat qilinishini taminlaydi; 3) 3) jazoni o`tash muassasasidagi salbiy ta`sirni yo`qotadi [165]. Jazoni yengilrog`i bilan almashtirish sudning hukmiga ko`ra tayinlangan jazo turining qolgan qismini yengilroq turdagi jazo bilan almashtirib jazodan ozod qilishdan iborat. www.arxiv.uz

 Jinoyat kodeksi 90-moddasining mazmuniga ko`ra ushbu modda faqat jinoyat sodir etgan vaqtda o`n sakkiz yoshga to`lmagan, tuzalish yo`liga qat`i o`tib olgan va endi ushbu jazo turini o`tashi maqsadga muvofiq emas, balki uni tarbiyalash jarayonini boshqa yengilroq turdagi jazo bilan almashtirib davom ettirish maqsadga muvofiq, degan xulosaga kelinganida qo`llaniladi. Ushbu moddaga muvofiq o`n sakkiz yoshga to`lguncha sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishiga hukm qilingan shaxsga nisbatan jazoning o`talmagan qismi yengilroq jazo bilan almashtirilishi mumkin. Yengilroq jazo bilan almashtirish deganda, hukm bo`yicha tayinlangan bir turdagi jazoning qolgan qismini, o`sha jazoga nisbatan boshqa yengilroq turdagi jazo bilan almashtirish tushuniladi. Bir turdagi jazo shu turdagi jazoning kamroq qismi bilan almashtirilishi mumkin emas. Jinoyat kodeksi 81-moddasida belgilanishicha, 18 yoshga to`lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga quyidagi asosiy jazo turlari qo`llaniladi: 1) jarima; 2) axloq tuzatish ishlari; 3) qamoq; 4) ozodlikdan mahrum qilish. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ma’muriy javobgarlik

Voyaga yetmaganlar huquqbuzarligi

Jinoyatda ishtirokchilik

Jinoiy odil sudlov prinsiplari

Jinoyat huquqi 5