O’zbekistonning relyefi va tabiiy resurslarining maktab geografiya darsligida o’qitilishi - Geografiya - Slaydlar

O’zbekistonning relyefi va tabiiy resurslarining maktab geografiya darsligida o’qitilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5211.041015625 KB

Ko'chirib olish

O’zbekistonning relyefi va tabiiy resurslarining maktab geografiya darsligida o’qitilishi . M A V Z U : 01 0E 16 01 02 03 04 05 0607

REJA Kirish O’zbkistonning relyefi va uning xususiyatlari. Qizilqum va Ustyurt tekisliklari haqida. O’zbekistonning tabiiy boyliklari. Tabiiy boyliklarining geografik tarqalishi. Foydali qazilmalardan oqilona foydalanish. Gidromeneral boyliklar. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 01 05 0A 1D 0A 22 23 24 25 231016

KIRISH Maktab darsligida O’zbekistonning tabiiy geografiyasini chuqur o’rganishga kirishadilar. O’zbekistonning dunyo geografik haritasida tutgan o’rni, ma’muriy bo’linishi, geografik tuzulishi, re’lefi, foydali qazilmalari haqida bilib oladilar. O’zbekistonning tabiatidan uning boyliklaridan foydalanish tabiatni muhofaza qilish masalalari bilan tanishadilar. O’quvchilar mazkur bilimlarni egallab olishlari uchun darsliklarda va ma’ruza jarayonida berilgan jadval, chizma va ko’ragzma materiallardan foydalanishni geografik haritalar, atlaslar globus bilan ishlashni topshiriqlarni to’g’ri bajarishni savollarga to’g’ri javob berishni bilishalari zarur.

Hozirgi kunda daliliy ashyolar zamon bilan hamnafas o’zgarib boradi berilgan ma’lumotlardan keltirilgan raqamli ma’lumotlar rasm, haritalardagi ma’lumotlar va hatto joy nomlari ham ertaga bugungidan farqlanishi mumkin. Shuning uchun ham ushbu ma’lumotlarni maktabdan o’rgatib borish kerak. Ularga O’zbekiston haqida uni jahon miqyosida tutgan o’rni, tuzulishi haqida o’quvchilarga mukammal atarzda ta’lim berish.

Tabiiy xarita

O’zbekiston chegarasining ko’p qismi tekisliklar oz qismi adir va tog’lar orqali o’tadi.Respublikamiz shimol va shomoli g’arbda Qozog’iston bilan, sharqda Qirg’iziston bilan janubi sharqda tojikiston bilan janubi g’arbda Turkmaniston bilan chegaradosh.Janubda O’zbekiston Surxon-SHerobod vodiysida Afg’anston bilan (Amudaryo orqali 100 km ) chegaradosh. Respublika sharqiy va janubi- sharqiy qismini O’rta Osiyoning eng baland tog’lari Tyanshan va Pomir Oloy tizmalarining tarmoqlari qoplab olgan.Bu tog’lar g’arb va shimoli-g’arb tomon pasayib boradi sharq va janubi sharqda esa ularning balandligi dengiz sathidan 7495 mga yetadi.

O’zbekiston hududi yer usti tuzulishi jihatidan Tog’li hududi 21,3% Tekislik hududi 78,7% 0A 0F1A0C1A150608090613290609190F06 22 382F 22 343B28

O’zbekistonning janubi-sharqi, sharqi,shimoli- sharq qismlari tog’ tizmalari va tog’ oraliq botiqlaridan iborat.O’zbekiston shimoli- sharqiy qismida G’arbiy Tyanshanning tog’ tizmalari joylashgan.Bu tog’ tizmalari shimoli- sharqdan janubi- g’arb tomonga cho’zilib ketgan.Ularning hammasi shimoli-sharqda Talas Olotoviga borib qadaladi. Talas Olotovi G’arbiy Tyanshanning eng baland tog’laridan biridir. Uning ng baland cho’qqisi Manas bo’lib uning dengiz sathidan 4488 m. Bu tizma chuqur daryo va vodiylari va tog’ oraliq botiqlarini bir- biridan ajratib turadi.G’arbiy Tyanshanning shimoliy qismida Ugom tog’lari bor. Bu tog’ning faqatgina janubi sharqiy qismigina O’zbekistonga qaraydi Ugom tog’iga yondosh xolda Piskom tog’ tizmasi joylashgan.

G’arbiy Tyanshanning eng uzun va eng baland tog’lardan biri Chotqoldir. Chotqol tog’ining janubiy qismida Qurama tog’I bor. O’zbekistonning sharqiy qismida Bobotog’ tizmasi joylashgan. Uning eng baland nuqtasi Zarkosa cho’qqisidir 2286metr. O’zbekistonning ushbu tog’lari orasida tog’ oraliq botiqlari joylashgan. Botiqlar atrofidagi tog’larning ko’tarlishi natijasida botiqlar cho’ka boshlagan. Natijada tog’lardagi qattiq tog’ jinslari yemirilib botiqlarda to’plana boshlagan. Hamma tog’ oraliq botiqlarining yer usti deyarli tekis bo’lib, ular tog’ tizmalariga yaqinlashgan sari qiyalashib boradi ushbu botiqlar ustida bir qancha shaharlar tuman markazlari, zavod, fabrikalar, qishloqlar joylashgan.

O’zbkistonning tog’ oraliq botiqlari Chirchiq Oxangaron Farg’ona Zarafshon Sangzor-Nurota Sherobod- Surxondaryo Kitob Shaxrisabz

“ CHarxpalak” metodida o’quvchilar o’zlarining fikr-mulohazalarini bildirishlari ham qiziqarlidir. Vazifa o’qituvchi tomonidan tushuntiriladi yani tarqatma materillarda O’zbkistondagi tog’ tizmalari va ularning joylashgan o’rni alohida ustunlarda beriladi. O’zbkiston tog’ tizmalarining joylashgan o’rni qaysi ustunga to’g’ri kelishini to’ldirish talaba o’quvchilarga vazifa qilib topshiriladi. Ular bu vazifadan kelib chiqqan xolda to’g’ri javobni aniqlaydilar va kerakli ustunga + (plus) belgisini qo’yib boradi. Ushbu mavzudagi texnalogiya yordamida o’quvchilarni jamoa bo’lib ishlashlariga turtki beradi. Men yana boshqacha texnologiyalardan foydalanib o’quvchilarni yakka tartibda vaq jamoa bilan ishlash ni o’rgataman.

T/ R O’zbkistondagi tog’ tizmalari O’zbekistondagi tog’ tizmalarining joylashgan o’rni Oloy G’arbiy Tyanshan G’arbiy Pomir Quyi Amudaryo 1 Xisor + 2 Talas Olatovi + 3 Boysun + 4 Piskom + 5 Ugom + 6 Turkiston + 7 Qurama + 8 Nurota + 9 Bobotog’ + 10 Qizilnura +

2. O’zbkiston hududining juda katta tekisliklardan iborat .Uning yer usti tuzilishi, dengiz sathidan balandligi va ayrim joylarining kelib chiqishi tirlichadir.O’zbekistonning bu qismi tekislik deb atalsa ham u yerda uncha baland bo’lmagantog’lar ham bor.O’zbekistonning tekislik qismidagi katta maydoni Qizilqum cho’lining markazi va g’arbi egallab yotibdi. Qizilqum cho’li janubi-sharqdan shimoli-g’arbga qarab cho’zilib ketgan.Qizilqumda katta maydonlarni qum massivlari egallagan.Qum massivlari Qizilqum shimoli g’arbiy qismida joylashgan ulardan Boboqum,Toshquduq, Uchqum ,Sandiqliqum eng kattalaridir. Qizilqumning g’arbiy qismi Amudaryoning o’ng qirg’oqlarida barxan qumlari keng tarqalgan.Barxan qumlari ko’pinchaaholi yashaydigan joylar yaqinida va quduqlar atrofida uchraydi

QIZILQUM

Bunga sabab bu joylarda qum harakatini to’xtatib qoladigan o’simliklar ko’p o’sib qo’ylar va boshqa hayvonlar tuyog’I ostida doimo to’planib turadi. Agar bu yerlarda qum harakatini to’suvchi o’simliklar o’smasa shamollar ta’sirida qumlarning uchishi natijasida aholiga katta zarar yetkaziladi. Qizilqum hududining anchagina qismini qoplab yotgan uncha baland bo’lmagan tog’lar qattiq poleozoy tog’ jinslaridan tashkil topgan. Shuning uchun bu yerlarda nurash jarayonlari kuchli bo’lishiga qaramasdan saqlanib kelmoqda. Bu tog’lar atrofidagi tekisliklardan bir necha yuz metr baland holos.

Qizilqumning markaziy qismidagi qoldiq tog’lar Tomdi tog’ 922 m Quljuqtog’ 874 m Yetim tog’ 568 m Ovminzatog’ 639 m Aristontog’ 693 m Bo’kantov 764 m va boshqalar bir – birlariga yaqin joylashgan 1D 1E 22 1D 46 0A 04 33 18 0D06

Qizilqumda tog’ tizmalari bilan bir qatorda katta-kichikligi har hil hamma tomoni berk botiqlar xam uchraydi. Ularning umumiy ko’rininshi har hil bazilarining shakli aylanma ayrimlari niki esa cho’ziq botiqlarning chuqurligi juda oz. Hamma botiqlarning osti deyarli tekis faqat ayrim qismlari to’lqinroq cho’zilgan va lagansimon pastliklar bilan band ularni bir-biridan usti yassi tepalik;ar ajratib turadi.

Qizilqum tog’lari orasidagi botiqlarKo’kayoz Qoraxotin Qora kata MingbuloqMo’llaliOyoqog’itma 1D 0F1012 1007 0D10 08 1D 1D 26 2610 0F

USTYURT

O’zbekistonning eng shimoli- g’arbiy qismida Ustyurt platosi joylashgan. Bu Kaspiy va Orol dengizlarining oralig’idagi joylashgan o’rtacha balandligi 200 m.Ustyurtning faqat sharqiy qismigina O’zbekistonga qaraydi.Ustyurtning sharqiy va janubiy qismlari tikka kesib tushgan tik jarliklar bilan o’rab olingan.Bularning balandligi 180-200 m keladi.Ustyurtda ham nisbatan uncha baland bo’lmaganqir va botiqlar uchraydi. Bularning bazi qismlarigina O’zbekistonga qaraydi.Botiqlar dengiz sathidan 27-28m baland.

Ustyurt platosidagi botiqlarAsakaovdan Borsakelmas JavrinquduqSariqamish 05 1C 1F 02 22 240C20 150C

Bu malumotlardan ko’rinib turibdiki O’zbekistonning katta qismini tekisliklar egallagan. Bu tekisliklar iqlimiga cho’l iqlimi tasir etadi.Bu yerlarga yog’ingarchilik juda oz miqdorda tushadi.Natijada yer tuproqlari quruq taqir tuproqlarga aylanib bormoqda.Buning natijasida hosildorlik ko’rsatkichlari tushib bormoqda. Agar O’zbekistonning shimoli qismida ham tog’lar bo’lganda edi.Hind okeanidan kelgan iliq oqimlar tasirida bu yerlarda ham yog’ingarchilik ko’p bo’lar edi. Natijada hosildorlik sifati va miqdori darajasi yanada ortadi.SHu kabi masalalari bo’yicha o’quvchilar bilan baxs olib boraman ularning shaxsiy fikrlari bilan qiziqaman.

3.O’zbekiston hududi turli geologik tuzilishiga va tarixga ega.Shuning uchun turli foydali qazilmalarga boydir.Respublika hududida ko’p yillik geologik tadqiqotlar olib borilishi natijasida turli qimmatbaho qazilma boyliklari borligi aniqlandi.Bu xalq xo’jaligini muhim tarmoqlarini ayniqsa gaz, oltin , energetika kimyo, rangli metallurgiya ruda bo’lmagan xom ashyolar va qurilish materillari sanoatlarini tez suratlar bilan rivojlantirish imkoniyatini berdi.Hozirgi davrga kelib qazilma boyliklar manbalari ishlab chiqarish korxonalarini uzoq muddat davomida oltin, mis, tabiiy gaz, qo’rg’oshin, rux, ko’mir va boshqa mahsulotlar bilan taminlabgina qolmay hattoki ishlab chiqarishni soxasini ancha kengaytirish imkonini beradi. Bu mahsulotlarni chet davlatlariga eksport qilish ham mumkin.Bundan tushgan mablag’larga yangi qazilma boyliklar izlab topishga va boshqa konlarni ishga tushurishga sarf qilish ham mumkin.

FOYDALI QAZILAMALARI. Foydali qazilamalari.

Yoqilg’i- energetika boyliklariga guruhiga torf, slanes,neft, gaz va ko’mir kiradi.Hozirda o’zbekistonning turli viloyatlarida neft konlari va neftni qayta ishlab chiqarish zavodlari ishlab turibdi.Neftni qayta ishlash maqsadida Buxoro,Farg’ona va Oltiariqda neftni qayta ishlash zavodlari qurilgan.Ko’kdumaloq,Qorovulbozor konlarining istiqboli kattadir. 1990- yillarda 2 mln tonna neft qazib olingan bo’lsa 1998- yili 8 mln tonnadan oshib ketdi. Daslabki neft koni Farg’ona vodiyisida 1904 –yilda topilgan CHimyon konidir.

Gazning juda katta zahirasi Buxoro viloyatidagi Gazlida 50 yillardanoq ochilgan edi. U juda katta hajmda Rossiyaning markaziy shaharlari va Urolga quvurlar orqali olib ktilgan natijasida hozir tugab bormoqda. Hozirgi kunda gaz zahirasi bo’yicha Qashqadaryo viloyati turadi. O’zbekiston hududida gaz tanqisligiga uchmaslik uchun chet davlatlarga kam miqdorda eksport qilishni yo’lga qo’yish kerak. O’quvchilarga bu mavzuni chuqurlashtirishda turli savollardan foydalanaman. Savol. 1) 1904-yilda birinchi neft koni qaysi viloyatda ishga tushirilgan. Farg’ona Chimyon konida 2) O’zbekiston hududigi ko’mir konlaridan biri. Angiren 3) Oltinning yirik konlaridan biri. Uchquduq 4) Gazning juda zahirasi qaysi viloyatda joylashgan. Qashqadaryo 5) Surxondaryo qaysi tabiiy boyligi bilan mashhur. Osh tuzi

Farg’ona vodiysidagi neft va gaz konlari Polvontosh Sho’rsuv Janubiy Olamushuk AndijonChimyon Shimoliy So’x Qashqadar yo va Buxoro viloyatlarin ing neft va gaz konlari Oqjar Jarqoq Qorovulbo zor va boshqal arSaritos hMubora k O’zbekistondagi ko’mirning yirik konlariSharg’un Angiren Ko’hitangBoysun 260C 20 21232C 0B 2D 15 24 0F 02 2F 15 15 1D 1B 24 23 0E 15 0922 28 1D 0B 2314 0C 1418 0414180E10 1C 21 0D 0A 0E 0E1011 15 041112060714 05100B0906 22090D19

O’ZBEKISTON HUDUDIDAGI RUDALI FOYDALI QAZILMALAR Qora metallar temir margan es titan Va boshqal ar Nodir metallar surma molibdn simob Va boshqal ar 09 03 1D 10 16 19 10 30 0C 14 2A 0F 16 0F 30 0C 14

Oltinning yirik konlari Muruntov Ko’kpatas Uchquduq Marjon buloqZarmitanQo’ytosh Chodak 0F1D 0D 0B 261A071A110F1018 05100B0E2A190F 2027091E1A211A1E 26 0D 3E 1D 3C09102119

Gips Ohaktosh Marmar Kvars Dala shpati Qoplama qumlar G’isht kaolin Sement Granit Qurulish toshi Qum, shag’alQurulish materiallari

Chirchiq – Ohangaro n tabiiy- gografik rayoni Qo’ng’i r ko’mir flyuri t Grani t Qum, shag’ alKaolin tuprog ’iMis ruda si

Zarafsho n tabiiy- gografik rayoniVollastan it Bentonit tuproqli DolomitDala shpati

Mirzacho’ l tabiiy- gografik rayoniPolimeta l rudalari Asbest BazaltQurulish toshi

Farg’on a tabiiy- gografik rayoni Oltin Neft Gaz GipsKeramzi tGisht- chiripits a

Btonit gillari Kaliy tuzi Neft va tabiy gaz Semnt Qashqadar yo tabiiy- geografik rayoni

Surhondaryo tabiiy-geografik rayoni Toshko’mir Osh tuzi Btonit, olovga chidamli tuproqlar Qoplama qumlar

Qizilqu m tabiiy- geografi k rayoni Talk toshi Grafit Vermikuli t Ohaktosh Mineral bo’yoqlar Fosforitla r

Amudaryo va Ustyurt tabiiy- gografik rayoniGlaukoni t Tabiiy gaz Osh tuziSulfat tuziSilikat buyumla r uchun qumlar

5. Yoqilg’i energetika boylikidan biri gazni Qashqadaryo viloyatidan olib gazga ehtiyoj bo’lgan hududlarimizga quvurlar orqali jo’natish kerak. Bugungi kunda tabiiy boyliklarimizdan oqilana foydalanyapmiz deb o’ylayman.Bunga misol qurilish materyallaridan marmar bugungi kunda Samarqand, Buxoro,shaxrisabz shaharlaridagi tarixiy yodgorliklarda asosiybezak toshi sifatida ishlatiladi.G’azg’on marmari jahon ko’rgazmalarida ko’p marta birinchi o’rinni olgan. Bu marmarlardan Navoiyinomli opera va balet teatri Xalqlar Do’stligi nomli sa ‘nat saroyi Toshkent metrosi bekatlarini odamlar o’z uylarini bezashda keng foydalanilmoqda. Bundan tashqari O’zbekiston hududida manzarali qoplama toshlarning katta zahirasi ochilib ulardan granit,granodiorit,gadro,torf, parfirlar noyob imoratlarni bezashda keng ishlatilmoqda. Yer osti va usti boyliklari tabiatning eng buyuk inomidir.Bu boyliklardan tejab- tergab foydalanish atrof muhitni muhofaza qilish katta ahamiyatga egadir.Bu boyliklarni asrash har bir fuqoroni burchidir.

6 . O’zbekistonning gidromeneral boyliklariga uning yer osti suvlari kiradi.O’zbekiston gidrogeologlarining ko’p yillik olib borgan tekshirish ishlari natijasida respublika hududida 100 dan ziyod yer osti suv konlari borligi aniqlangan.Respublikaning ko’proq tog’li qismida aniqlangan.Gidrogeolog va karstshunoslarning ma’lumotlariga qaraganda hozir 350 dan ziyod katta buloqlar suvidan aholini suv bilan taminlashda foydalanilmoqda.O’zbekiston hududidagi bazi buloqlarning suv tarkibida turli kimyoviy moddalar bor.Hozirgi kunda bunday buloqlar atrofiga turli sanatoriyalar qurilgan.Bu buloqlarning suv tarkibini o’rganib inson organizimida davolashda foydalanilmoqda.

O’zbekistonda 70 dan ortiq shifobaxsh suv manbalari mavjud. Ulardan: Toshkent Chortoq Oltiariq Chimyon Jayronhona 01 31 07 230E0A 230E2A3D1B1D3E 2F 21 1112090D08 010F 11 400E1E0D

Icki suvlari

XULOSA Xulosa qilib shuni aytish mumkinki Mustaqil O’zbekistonimizni geografik tuzilishi foydali qazilmalari o’simliklari, daryolari hayvonot dunyosini o’qib o’rganish har bir O’zbekiston fuqorosining burchidir. O’zbekistonning tuzilishi maktab davridanoq o’quvchilarga o’rgatib boorish ancha ijobiy natija berishiga guvoh bo’ldik.O’quvchilarushbu berilgan bilimlar bilan kelajakda kasb-hunar kolleji, litseylarda va oliy o’quv yurtlarida bemalol foydalanishlari mumkin.Maktabda berilgan ushbu bilimlar o’quvchilarga boshlang’ich dars hisoblanadi.Bugungi kun texnika davrida o’quvchilarga aniq lo’nda tushunarli holdagi ma’lumotlar bugungi kun o’quvchilarini qoniqtiradi

Ushbu ma’lumotlar orqali O’zbekistonning har bir nuqtasi haqida bemalol gapirish mumkin. Bugungi kun o’quvchilariga o’qish jarayonidagi qiyinchiliklarni kamaytirish kerak.Hozirgi o’quvchilar faqat maruza bilan qoniqmaydilar.Ularga ko’rgazmali slaydlardan tashqari o’zlari bajaradigan o’yinlarni to’g’ri tashkil qilish kerak ekan.Ajoyib o’yinlardan foydalanib ulardan shaxsiy fikrlari bilan o’rtoqlashish o’quvchilarni o’zlariga bo’lgan ishonchlarini kuchaytirdi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Karimov I.A.”O’zbekiston iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish yo’lida” 1997y. 2. P.Musayev,J.Musayev “Geografiya”.T.2010 y 3. P.G’ulomov,X.Vohidov “Geografiya”.T.2010 y. 4. Ahmedov E. A., Saidaminova Z.O’zbekiston Respublikasi (Qisqacha ma’lumotnoma).T.1998,y. 5. Asanov ,Safarov.Nabixonov “O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jo’g’rafiyasi. T. 1994y. 6. Akramov Z,Soliev A, Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya (rus tilidan tarjima). T.1990 y. 7. O’zbekistonning tabiiy geografiyasi atlasi .T.2010.y.

E’tiboringiz uchun rahmat!!!

O'xshashlar

Tabiiy geografiya fanining rivojlanish tarixi

Geografiya metodikasi ta’limotining shakllanishi va rivojlanishi, boshlang’ich maktab geografiya fanining rivojlanish bosqichlari

O’zbekistonda tabiiy geografiya fanining rivojlanish tarixi

Litosfera va yer relyefi

Dunyo va O’zbekistonning yer resurslari