Geografiya metodikasi ta’limotining shakllanishi va rivojlanishi, boshlang’ich maktab geografiya fanining rivojlanish bosqichlari - Geografiya - Slaydlar

Geografiya metodikasi ta’limotining shakllanishi va rivojlanishi, boshlang’ich maktab geografiya fanining rivojlanish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

06.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1090.072265625 KB

Ko'chirib olish

GEOGRAFIYA METODIKASI TAʼLIMOTINING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI, BOSHLANG’ICH MAKTAB GEOGRAFIYA FANINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI

1. Geografiya o‘qitish metodikasining predmeti, maqsad va vazifalari nimalardan iborat? 2. Geografiya o‘qitish metodikasining boshqa fanlar bilan bog‘liqligi deganda nimani tushunasiz? 3. Geografiya o‘qitish metodikasi necha qismdan iborat?

Reja:  Geografiya ta’limining rivojlanish bosqichlari.  O’zbekistonda geografiya o‘qitish metodikasi taʼlimotining shakllanishi va rivojlanishi  Geografiyani oʼqitishni rivojlantirishga hissa qo‘shgan metodistlar  Boshlangʻich maktab geografiya fanining taʼlimiy vazifalari  Boshlangʻich maktab geografiya fanining tarbiyaviy vazifalari

XX asrda o’qish va yozishni biladigan inson savodli hisoblangan bo’lsa, XXI asrda egallagan bilimlarini hayotda qo’llay oladigan inson savodlidir.

 G‘arb olimlarning tabiat haqidagi qarashlari eramizgacha bo‘lgan V-I asrlarni o‘z ichiga oladi. “Geografiya” fani yoki dunyoviy fanlar haqidagi ilmiy tasavvur va kuzatishlar Gretsiyada rivojlandi. Grek olimlari “Geografiya” faniga ilmiy asos soldilar.

Eramizgacha bo‘lgan IV asrda Dunyoning geomarkazi nituzdilarAristot el Ptolome y KnidskiyPlaton

• sababsizhechnarchahosilb o‘lmasliginivahechnarsaiz sizyo‘qolibketmasliginiayt diEmpedokl • dunyoningatomlardantuzil ganligihaqidafaraznibildiri shdiDemokrit vaEpikur

• dunyoningsharsim onekanligini Pifagor • yerningradiusiniani qladiEratosf en • yerdan Oygacha bo‘lgan masofani o‘lchadiGiparx

Aristarx, Eratosfen, Gipparx, Arximed va Ptolomey  birinchi bo‘lib yulduzlar bizdan juda olisda ekanligini ma’lum qilishdi, yerdan yulduzlargacha, Yerdan Quyoshgacha bo‘lgan masofalarni o‘lchashdi.

Ptolome y • yerningd umaloqli giniisbotl aydigang eografikk artatuzdi Aristotel • anatomiy a,botanik a, • hayvonla rembriolo giyasiniil miyasosl adi GalenvaGip pokrat • kasalliklarnin gkelibchiqishi nio‘rgandivak asalniemas,b alkikasallikni ngkelibchiqis hinidavolashk erak,deganso ‘zniaytdi

 Bu davrdagi olimlar Geografiya sohasida katta tajribalar olib borishmagan bo‘lishsada, kuzatish va fikrlash asosida uni rivojlantirdilar. Ularning kuzatishlar natijasida yozib qoldirgan ayrim durdona fikrlar hozirgacha ahamiyatini yo‘qotgan emas. Dunyoda “Geografiya” fanining rivojlanishiga turtki bo‘lgan asarlar jumlasiga Yevklidning “Boshlanish”i va Ptolomeyning “Buyuk qurilish” kabi asarlari kiradi.

Geografiya o‘qitish metodikasi ta’limotining shakillanishi va rivojlantirishga hissa qo‘shgan jahon metodistlari.  Geografiya o‘qitish metodikasi Geografiyaning o‘quv fani sifatida rivojlanishi bilan bog‘liq holda o‘zining tarixiga ega. Vasiliy Fyodorovich Zuyev (1754-1794) xalq bilim yurtlarida Geografiya darslarini olib bordi, o‘qituvchilar seminarida ma’ruzalar o‘qidi. 1786-yili V.F.Zuyev “Tabiat tarixining ko‘rgazmalari” nomli darslikni nashr ettirdi, unda tabiiyotni o‘rganish izchilligi, qazilmalar dunyosi (jonsiz tabiat), o‘simliklar dunyosi (botanika), hayvonlar dunyosi (zoologiya) ko‘rsatilgan. Bu darslik o‘quv predmeti sifatida tabiiyot faniga asos soldi.

Konstantin Dmitriyevich Ushinskiy (1824-1870)  XIX asrning o‘rtalarida ilg‘or fikrlari bilan maydonga chiqdi. U o‘zining “Ona tili ”, “Bolalar dunyosi” nomli asarlarida kuzatish metodi rolini ba land ko‘tarib, u Geografiyaga doir bilimlarini egallash va tabiatni o‘rganishda eng samarali metod ekanligini ta‘kidladi.  U bolalar tabiatga oid bilimlarini o‘z o‘lkasini kuzatish asosida o‘rganishdan boshlasin, o‘qituvchi axborotidan olgan bilimlarini tabiatda kuzatishlar yordamida tekshira olsin, deb taklif qildi.

 Ushinskiy “Bolalar dunyosi” kitobida bolalami kuchli rivojlanishi asosida oddiy mantiqiy ishlarga o‘rgatish zarurligini ta‘kidlab, kuza tish asosida mustaqil qabul qilingan bilimlari ularning xotirasida uzoq vaqt saqlanib qoladi, degan g‘oyani asosladi.

 O‘qitish jarayonida kuzatishlar, tajribalar va ekskursiyalar bilan bog‘lab tabiiyot o‘qitish tizimini birinchi o‘lib Aleksandr Yakovlevich Gerd (1841-1888) taklif qildi.  Gerd bunyodga keltirgan tizimda tabiiyotni o‘rganish jonsiz tabiatdan boshlanadi, u boshlang‘ich sinflarda jonsiz tabiat kursini o‘qitish metodikasini ishlab chiqdi. ”Tabiiyot qisqa kursi” nomli darslik, shuningdek, “Yer, havo, suv” nomli o‘quv qo‘llanma va ularni o‘qitishga oid “Boshlang‘ich maktabda predmetli darslar” nomli metodik qo‘llanma (1883) yozdi. Bu kitob uzoq vaqtlargacha jonsiz tabiat kursi bo‘yicha asosiy qo‘llanma bo‘lib keldi.

Sharq mutafakkirlarining tabiat haqidagi qarashlari .  Al Xorazimiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr al-Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi allomalarimizning asarlarida o‘z ifodasini topgan. Bu mutafakkirlarning asarlari astronomiya, matematika, geologiya, mantiq, musiqa, axloq, tibbiyot va tabiiyot kabi fanlarning rivojlanishiga ilmiy asos bo‘ldi.

AbuAbdullohal-Xorazmiy(783- 850yy.) Bag‘dod xalifasi Ma&apos;mun “ Yer va Osmon xaritasi”ni tuzish ishini boshqarish al-Xorazmiy “ Algoritm” “ Algebra” “ Aljabr”84 yil “ Yerning tasviri” Dunyodagi birinchi geografik atlas Yer meridianining bir gradusi o‘lchab chiqilgan

Abu Rayhon Beruniy (973- 1048 yy.) 1004- yilda “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” deb nomlangan asarini yozadi. Ilmiy qarashlari “Mineralogiya”, “Hindiston”, “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgor liklar”, “Geodeziya”, “Mas'ud qonuni” kabi asarlarida keng yoritilgan. “ Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarida Beraniy Eron shimolida keng tarqalgan tropik o‘simliklar va hayvonot dunyosini ta'riflaydi. “ Tabiatda dorishunoslik” asarida dorivor o‘sim liklar tasnifi ham berilgan. Beruniy o‘z asarlari bilan tabiat fani tarixiga asos solgan. Beraniyning “Kitob as-Saydana-fit-tibbi” (“Tabiatda dorishunoslik”) asari 1927- yilda Turkiyaning Bursa shahridagi kutubxonalarning biridan topilgan. Bu kitobda 250 dan ortiq tabib, dorishunos, kimyogar, tabiatshunos, tarixchi, faylasuf, sayyohlar haqida ma'lumotlar keltirilgan.

Abu Abbos al-Farg‘oniy  Bog‘dod va Damashq rasadxonalari qurilishida rahbarlik qilgan buyuk mutafakkir olim, quyosh tutilishini oldindan hisoblab chiqqan, yerning sharsimon ekanligini ilmiy asosda isbotlagan, meridian uzunligini hisoblagan, Nil daryosini suvini o‘lchash uchun asbob yasagan.

Abu Ali ibn Sino (980-1037 yy).  Ibn Sinoning "Kitob al-qonun fittib" (Tib qonunlari) kitobi beshta katta kitobdan iborat bo‘lib, 1956 va 1962-yillarda rus va o‘zbek tillarida to‘liq nashr etilgan.  Bu kitoblarda odam anatomiyasi, fiziologiyasi va gigiyena kabi tibbiyotning nazariy fanlariga hamda ichki kasalliklar, jarrohlik, dorishunoslik, yuqumli kasalliklarga ta'alluqli bilimlar bayon etilgan.  Bu kitob 600 yil davomida butun jahon shifokorlari uchun asosiy qo‘llanma bo‘lib keldi, undagi ko‘pgina ma'lumotlar hozir ham o‘z ahamiyatini saqlab kelmoqda. U 36 marta qayta nashr etilgan. Ibn Sino turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqishi va tarqalishida ifloslangan suv va havoning roli katta ekanini uqtirib, suvni qaynatib yoki filtrlab iste'mol qilishni tavsiya etgan.

Geografiyani o‘qitish jarayonida o‘quvchilarni har tomonlama tarbiyalash (ma’naviy - axloqiy, aqliy). O‘quvchilar Vatanimizning ta biiy boyliklaridan odamlar o‘zlarining mehnat faoliyatlarida qanday foydalanayotganliklari bilan tanishishlari kerak. Bunda bolalarga odamlar mehnati atrof tabiat bilan chambarchas bog‘liq ekanligini ko‘rsatish g‘oyat muhimdir.  Shu talablarga ko‘ra kichik yoshdagi o‘quvchilarga:  jonli va jonsiz tabiat to‘g‘risida aniq bilimlar berish, ularning o‘zaro bog‘liqligini ochib berish;  odam organizmi va uning salomatligini saqlash to‘g‘risida ma‘lumotlar berish;  tabiatda kuzatishlar o‘tkazish uquvi va ko‘nikmalari bilan qurollantirish;  tabiatdan oqilona foydalanish va uning boyligini ko‘paytirishga qaratilgan insonning mehnat faoliyati bilan tanishtirish;  jonajon tabiatga muhabbat, uni muhofaza qilishga intilishni tarbiyalash.

 Agar ilgari tabiat muhofazasi faqat o‘simlik va hayvonlarning qirilishidan himoya qilish bilan cheklangan bo‘lsa, keyinroq esa tabiat boyliklarini qo‘riqlash masalalari eng jiddiy bo‘lib qoldi, hozirgi vaqtda esa bosh muammo - atrof-muhitni saqlab qolishdir.

 Boshlang‘ich sinfdagi ekologik tarbiya vatanparvarlik hislarini rivojlantiradi, chunki Vatan jonajon o‘lka, uning tabiati, xo‘jaligi odamlar turmushi orqali bilib olinadi, idrok qilinadi. Chunki jonajon tabiatga muhabbatni rivojlantirish vatanparvarlik tarbiyasida eng muhim omil hisoblanadi.

Estetik tarbiyaning vazifasi:  - tabiatda go‘zallikni ko‘rishgina emas, balki uni idrok etishga, ya‘ni estetik qabul qilishni idrok etish bilan bog‘lashga;  - tabiatda go‘zallikni bunyodga keltirish va uni muhofaza qilishga, ya‘ni estetika bilan mehnat madaniyatini bog‘lashga;  - tabiatda hamda jamiyatda xulq-atvor hamda muomala madaniyati qoidalariga rioya qilishga, ya‘ni estetika bilan etikani bog‘lashga o‘rgatishdir.  Geografiyani o‘qitish jarayonida estetik tar biya har tomonlama, rejali ravishda, o‘quvchilarning tabiat bilan muloqotda bo‘lishlarining barcha shakllarini hisobga olgan holda olib borilmog‘i lozim.

Gigiyenik tarbiya  Gigiyena − grеkcha “gigiyenos” so‘zidan olingan bo‘lib, “sog‘lom” ma'nosini bildiradi. Gigiyena tashqi muhit omillarining organizmga ta'sirini o‘rganadi. Gigiyena fani maktab gigiyenasi, mеhnat gigiyenasi, ovqatlanish gigiyenasi, epidеmologiya hamda gigiyenaga oid boshqa fanlarni o‘z ichiga oladi.

O'xshashlar

Tabiiy geografiya fanining rivojlanish tarixi

Geografiya fanining shakllanish va rivojlanish tarixi

O’zbekistonda tabiiy geografiya fanining rivojlanish tarixi

Iqtisodiy geografiya fanining rivojlanish tarixi va ichki tuzilishi

Ijtimoiy geografiya va aholining ijtimoiy rivojlanishi