O‘zbekiston Respublikasining ma‘muriy hududiy tuzilishi va ularning mintaqaviy rivojlanish xususiyatlari - Geografiya - Slaydlar

O‘zbekiston Respublikasining ma‘muriy hududiy tuzilishi va ularning mintaqaviy rivojlanish xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

11.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1101.962890625 KB

Ko'chirib olish

O‘zbekiston Respublikasining ma‘muriy hududiy tuzilishi va ularning mintaqaviy rivojlanish xususiyatlari

Reja; 1). O‘zbekiston Respublikasining ma‘muriy hududiy tuzilishi 2). Davlat shakli tushunchasi, uning tarkibiy qismlari; 3). Mamlakatda ma‘muriy hududiy bo’linish masalalarini huquqiy asoslari . Kirish; Respublika aholisining 65% ni "juda tez ko'payish" guruhi tashkil etadi, u demografik rivojlanishning o'ziga xosligini, keyingi "depopulyatsiya" boshlanishiga imkoniyat yo'qligini, ya'ni, aholini kamaytirish jarayonlari. Biroq, demografik tendentsiyalarning saqlanishi, istiqbolda, birinchi davrda, aholining sodda va natijada tor ko'payishiga olib keladi. Ilmiy adabiyotlarda aholi migratsiyasi deganda ―aholining doimiy yashash joyi, oʻqish yoki vaqtincha yashash joyini oʻzgartirish maqsadida maʼmuriy-hududiy tuzilmalarning ham tashqi, ham ichki chegaralarini kesib oʻtishi bilan bogʻliq har qanday hududiy harakati tushuniladi. O'zbekiston demografik nuqtai nazardan Markaziy Osiyoda ham, MDH hududida ham strategik ahamiyatga ega hudud hisoblanadi. Ma'lumki, O'zbekiston aholisi bo'yicha Markaziy Osiyoda yetakchi va MDHning eng yirik davlatlaridan biri bo'lib, Rossiya va Ukrainadan keyin uchinchi o'rinni egallab turibdi. 2022 yil boshida yer maydoni 448,978 km2 da mamlakat aholisi taxminan 36 milliondan oshiq kishi yashagan. Konstitutsiyaga koʻra, "Oʻzbekiston Respublikasi viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar, ovullar, shuningdek, Qoraqalpogʻiston Respublikasidan iborat. Oʻzbekiston Respublikasining hozirgi maʼmuriy-hududiy boʻlinishi mamlakatning ishlab chiqaruvchi kuchlari ahvolini, ularning joylashish xususiyatini, transport va aloqa vositalarining rivojlanishi, joylardagi boshqaruvning tashkiliy tuzilishini aks ettiradi.

Mamlakatda ma’muriy hududiy bo‘linishi masalalarini huquqiy asoslari  O‘n ikkinchi chaqiriq O‘zbekistan Respublikasi Oliy Kengashining o‘n birinchi sessiyasida 1992 yil 8-dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi «O‘zbekiston Respublikasining ma‘muriy-huquqiy tizimi» deb atalgan XVI bobining 68-moddasida shunday deyilgan: «O‘zbekiston Respublikasi viloyatlar, tumanlar, shaharlar, qishloqlar, ovullar, shuningdek, Qorakalpokiston Respublikasidan iborat». Konstitutsiyaning 69-moddasida esa Qorakalpog‗iston Respublikasi, viloyatlar, shaharlar, tumanlar tashkil qilish va ularni tugatish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga oshirilishi ko‘rsatib utilgan

 Viloyat Oʻzbekiston Respublikasi maʼmuriy hududiy tizimidagi yuqori boʻgʻindir va eng yirik boʻlinma sifatida alohida oʻrin tutadi. Hududiy tizimning qolgan boʻgʻinlari — tuman, shahar, shaharcha, qishloq, ovul viloyatning tarkibiy qismlari, ichki boʻgʻinlaridir. Qishloq joylaridagi iqtisodiy, xoʻjalik va ijtimoiymadaniy hayotga tumanlar orqali bevosita rahbarlik amalga oshiriladi. Oʻzbekiston Respublikasidagi shaharlar respublika boʻysunuvidagi, viloyat, Qoraqalpogʻiston Respublikasi va tuman boʻysunuvidagi shaharlarga boʻlinadi. Respublika boʻysunuvidagi shaharlar toifasiga aholisi 500 ming kishidan ortiq yirik iqtisodiy, madaniy, maʼmuriy markaz boʻlgan shahar (Toshkent shahri) kiradi. Viloyat, Qoraqalpogʻiston Respublikasi boʻysunuvidagi shaharlar turkumiga, qoida tariqasida, kamida 30 ming aholisi boʻlgan, muhim maʼmuriy ahamiyat kasb etadigan, istiqbolli iqtisodiy va madaniy markazlar deb hisoblangan shaharlar kiritilishi mumkin. Tuman boʻysunuvidagi shaharlar turkumiga sanoat korxonalari, kommunal xoʻjaligi, davlat uyjoy fondi, rivojlangan ijtimoiymadaniy muassasalari, savdo, umumiy ovqatlanish, maishiy xizmat koʻrsatish korxonalari mavjud boʻlgan hamsa aholisi 7 ming kishidan kam boʻlmagan va uning 2/3 qismini ishchi, xizmatchilar, ularning oila aʼzolari tashkil etgan shaharchalar, aholi punktlari kiradi. Qishloq, ovul, shaharcha — respublika maʼmuriy-hududiy tizimidagi eng quyi boʻgʻinlar. Shaharchalar turkumiga sanoat korxonalari, qurilishlar, temir yoʻl staitsiyalari va boshqalar muhim obʼyektlar yaqinida joylashgan hamda, qoida tariqasida, kamida 2 ming aholisi boʻlgan aholi punktlari kiritilishi mumkin. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING MA‘MURIY HUDUDIY TUZILISHI

AHOLINING IJTIMOIY, IQTISODIY TARKIBI TAKROR BARPO BO‘LISHIDAGI ILMIY QARASHLAR

Davlat shakli — konstitutsiyaviy huquq nazariyasida davlatning oliy organlarini tashkil etish usuli. Davlat hokimiyatining hududiy tuzilishi va bu hokimiyatni amalga oshirish usullari.Davlat shakli uch tarkibiy qism: boshqaruv shakli, davlat tuzilishi shakli va siyosiy idora usulidan iborat. DAVLAT SHAKLI TUSHUNCHASI, UNING TARKIBIY QISMLARI

 Eng avvalo, davlat shakli xalqlar hayotiga befarq qaraydigan «mavhum tushuncha» ham, «siyosiy chizgi» ham emas, balki hayot tarzi va xalqning jonli tashkilotidir. Xalq o‘z hayot tarzini tushunishi, aynan «shunday» tashkil bo‘lishni uddalashi; shu tuzum qonunlarini hurmat qilish hamda shu tashkilotga ixtiyoriy hissasini qo‘shishi zarur. Boshqacha aytganda, aynan xalqning jonli huquqiy ong davlat shaklini ro‘yobga chiqaradi, unga hayot, kuch baxsh etadi;  Binobarin, davlat shakli, eng avvalo, xalq huquqiy ongi darajasiga, xalq tomonidan to‘plangan tarixiy siyosiy tajribaga, uning iroda kuchi va milliy xususiyatiga bog‘liq bo‘ladi».  Shunday qilib, davlat shakli deganda, uch tarkibiy qism (yoki jihat) – boshqaruv shakli, davlat tuzilishi shakli va siyosiy idora usuli birgalikda olingan siyosiy hokimiyat tashkiloti tushuniladi

DAVLAT SHAKLI TUSHUNCHASI, UNING TARKIBIY QISMLARI Umuman olganda, davlat qurilishida davlat shakli katta ahamiyatga ega. Yangi davlatlar tashkil topayotganda, ayniqsa, uning shaklini to‘g‘ri tanlanishi va joriy etilishi muhim. Davlat shakli boshqaruv shakli, davlat tuzilishi shakli va siyosiy idora usuli (tartib, rejim) tushunchalarini o‘z ichiga oladi. Davlat boshqaruv shakli davlat hokimiyati va boshqaruvni 68 tuzish hamda tashkil etishning muayyan tartibi hisoblanadi. Boshqaruv shaklining eng qadimgi va hozirgi kunga qadar rivojlanib kelayotgan shakli monarxiya va respublika sanaladi. Aytaylik, monarxiya ko‘proq qadimgi Sharq, shu jumladan Turon zaminida tashkil topgan davlatlar shakli edi. Monarxiyaning o‘zi ham mutlaq monarxiya va cheklangan monarxiya ko‘rinishlariga ega. Davlatning respublika shakli esa prezidentlik, parlamentar va aralash respublika ko‘rinishlarida o‘z ifodasini topadi

O‘ZBEKISTONDA 14 TA HUDUD BO‘YICHA IQTISODIY FAOLLIK REYTINGI TUZILDI Baholash natijalariga ko‘ra, joriy yilning yanvar-iyul oylarida Toshkent shahri eng yuqori faollik barometri indeksi bilan reytingda 1-o‘rinni egalladi. Keyingi o‘rinlarni Samarqand va Sirdaryo viloyatlari egalladi. Nisbatan past ko‘rsatkichlar Navoiy, Surxondaryo va Andijon viloyatlarida kuzatildi.

BOSHQARUV SHAKLI –RESPUBLIKA  Boshqaruv shakli –Respublika (lotincha Respublika – jamoa ishi) – davlat hokimiyati aholi muayyan muddatga saylab qo‘yadigan organlar tomonidan amalga oshiriladigan boshqaruv shaklidir. Respublika ham monarxiya singari muayyan tarixiy xususiyatga ega. Boshqaruvning respublika shakli bir qancha turlari mavjudligi tarixdan ma‘lum. Ular quldorlik sharoitlaridayoq namoyon bo‘la boshlagan edi.  Prezidentlik respublika boshqaruv shakli sifatida, birinchi navbatda, saylab qo‘yilgan davlat boshlig‘i bir vaqtning o‘zida hukumat rahbari ham bo‘lishi bilan farq qiladi. Prezidentning o‘zi parlament roziligi bilan shu hukumatni tuzadi va zarurat tug‘ilganda uni tarqatib yuborish huquqiga ega bo‘ladi. Butun xalq tomonidan saylangan prezident umummilliy manfaatlar ifodachisi, millat ramzi bo‘lishi (har qalay shunday bo‘lishi kerak ham) boshqaruv prezidentlik shaklining ijobiy tomonidir.

DAVLAT TUZILISHI VA UNING SHAKLLARI  Davlat tuzilishi shakli deganda – davlat hokimiyatining ma‘muriy hududiy tashkil etilishi, davlat bilan uni tashkil etuvchi qismlar o‘rtasidagi, davlatning alohida qismlari o‘rtasidagi, markaziy va mahalliy organlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar xususiyatini tushunish kerak, deb hisoblashadi. Hududiy tuzilishning ikki asosiy farqlovchi jihati mavjud  Ya‘ni: tuzilish tarkibiga ko‘ra davlatlar oddiy – unitar hamda murakkab – federativ va konfederativ davlatlarga bo‘linadi. Demak, davlat tuzilishi shakli nafaqat ommaviy hokimiyat bilan, balki davlatning yana bir jiddiy xususiyati – aholining hududiy tashkiloti bilan ham chambaras bog‘liqdir.

Это изображение , автор: Неизвестный автор, лицензия: CC BY-NC

E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!

O'xshashlar

Kosmosdan olingan suratlar va ularning xususiyatlari

Iqtisodiy geografiya fanining rivojlanish tarixi va ichki tuzilishi

Hududiy majmualar va urbanizatsiya

Dunyo okeanini zoogeografik oblastlari va ularning xarakterli xususiyatlari

Hududiy majmualar va iqtisodiy rayonlashtirish