Energiya ishlab chiqarish sikllari va hududiy ishlab chiqarish majmualari - Geografiya - Slaydlar

Energiya ishlab chiqarish sikllari va hududiy ishlab chiqarish majmualari

Yuklangan vaqt:

21.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1250.513671875 KB

Ko'chirib olish

Energiya ishlab chiqarish sikllari va hududiy ishlab chiqarish majmualari

Reja: 1. Energiya ishlab chiqarish sikllarining asosiy tamoyillari. 2. Energiya ishlab chiqarish sikllarining xududiy majmualari. 3. Energitika tarmoqlari va energiya ishlab chiqarish sikllari. 4. Xududiy energiya ishlab chiqarishning ahamiyati.

Xalq xo’jaligining tarmoqlari o’z-o’zidan, tasodifiy hududiy tarqalmaydi, balki ma’lum shart-sharoitlar va omillarni hisobga olgan holda joylashtiriladi yoki hududiy tashkil etiladi. Bu omillarni yaxshi bilish ishlab chiqarishning hududiy tarkibi va tizimining rivojlanish qonuniyatlarini o’rganishga asos bo’ladi. Energiya ishlab chiqarishni joylashtirish ma’lum qonuniyat, tamoyil va omillar asosida amalga oshiriladi. Qonuniyatlar eng avvalo, omillarning o’zaro aloqadorligi, ishlab chiqarish, korxona va tarmoqlarining ma’lum hududiy va texnologik majmua shaklida tashkil etilishi, bu tarmoqlar rivojlanishidagi mutanosibliklardan kelib chiqadi. Masalan, hozirgi bozor iqtisodoyitiga o’tish davrining o’zining qonuniyatlari ham mavjud. Energiya ishlab chiqarishga nisbatan iste’mol, taklifga ko’ra talabning ustunligi, erkin raqobat, ochiq iqtisodiyot yurgizish, uni liberallashtirish shular jumlasidandir.

Tabiiyki, iqtisodiyot tarmoqlari hamda mintaqalarning rivojlanishi turli xil omil va sharoitlarga ham bog’liq bo’ladi. Energiya ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishda xom ashyo, yoqilg’i, elektr quvvati, suv va iqlim sharoitlari, mehnat resurslari, iste’mol va transport, iqtisodiy geografik o’rin kabi omillar muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, ekologiya, ilmy-texnika taraqqiyoti va bozor iqtisodiyoti omillarining bu boradagi roli ham oshib bormoqda. Ko’rinib turibdiki, Energiya ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishga ta’sir etuvchi omillar juda ko’p. Modomiki bu omillar ko’p ekan, demak, - ularning ta’sir darajasi har xil bo’ladi; - bu omillarni guruhlash talab etiladi; - omillar va ishlab chiqarishni joylashtirishni o’rganishda kompleks yondashuv zarur.

U yoki bu omilning ta’sir darajasi uning mahsulot chiqarishdagi “solishtirma og’irligi” bilan o’lchanadi yoki uning mahsulot birligi bilan nisbati hisobga olinadi. Albatta, jamiyat taraqqiyoti, fan-texnika rivoji va boshqa sabablar tufayli omillarning ta’sirchanligi o’zgarib boradi. Chunonchi, ilgari tabiiy sharoit, xom ashyo, ishchi kuchi kabilarning ahamiyati katta bo’lgan bo’lsa, hozir ilmiy-texnika taraqqiyoti, ekologiya, bozor, iste’molning kuchayishi va turlanishi muhimroq bo’lib qolmoqda, ishlab ciqarish ko’proq mablag’talab va ilmtalab bo’lib bormoqda. Shu bilan birga ma’lum bir omilning ta’sirchanligi, ya’ni uning ko’p sarflanishi asta-sekin kamaytirilib boriladi. Masalan, mahsulot birligiga nisbatan sarflanadigan xom ashyo, yoqilg’i, elektr quvvati, ishchi kuchi va boshqalar muntazam ravishda tejaladi. Bu esa ishlab chiqarish samaradorligining oshib borishiga olib keladi

Hozirgi zamon ishlab chiqarishini elektr quvvatisiz tasavvur qilish qiyin. Ushbu sohaning o’ziga xos xususiyati shundaki, u yaratgan mahsulotni, ya’ni elektr quvvatini jamg’arib, omborxonalarga yig’ib bo’lmaydi, undan ayni paytning o’zida, sinxron ravishda foydalanish kerak. Bundan tashqari, elektr quvvati yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlari orqali uzoq masofalarga ham uzatilishi mumkin. Odatda elektr quvvati omilini ishlab chiqarishning hududiy tashkil etilishida eng avvalo uning arzon xillariga urg’u beriladi. Arzon elektr quvvati suv stansiyalaridan olinadi, chunki suv suvligicha GES dan keyin ham qolaveradi, issiqlik elektr stansiyalarida esa ko’mir, mazut yoki tabiiy gaz tamomila sarflanadi.

Elektr energetika omiliga quyidagi misollarni keltirish mumkin. 1t. qalayi yoki titan ishlab chiqarish uchun 40-50 ming kVt/s, misni rafinatsiyalash, elektr pechlarida po’lat eritishda va ularning har bir tonnasiga 8-10 ming kVt/s atrofida elektr quvvati sarflanadi. Shuningdek, temir qotishmalari magniy, qo’rg’oshin, sintetik tola va kaychuk kabilarning ham elaktr energiyasi manbalariga yaqin joyda qurilishi kerak. O’rta Osiyo mamlakatlarida yagona bo’lgan Tursunzoda shahridagi alyuminiy zavodi ham Norak GES iga yaqin joyda qurilgan. Olmaliqda yirik rangli metallurgiya va kimyo korxonalari shu yerdagi IEM hamda Yangi Angran IES idan, Chirchiq sanoat majmuasi Chirchiq kaskad GES quvvatlaridan foydalanadi. Farg’onadagi kimyo, neftni qayta ishlash va boshqa sanoat korxonalari bu shahardagi yirik IEM dan elektr energiyasini oladi.

Elektr enyergiyasini kamroq talab qiladigan tarmoqlarga qora metallurgiya (elektrometallurgiyadan tashqari), soda va qog’oz ishlab chiqarish, mashinasozlik, mebel, fanyera va to’qimachilik sanoati kiradi. Elektr enyergiyasi sanoatini joylashtirishda quyidagi omillar xisobga olinadi: a) yoqilg’i va gidroenyergetika resurslari; b) ishlab chiqarishdagi va elektr enyergiyani uzatishdagi texnika taraqqiyoti; v) iste’molchining joylashishi. Ushbu tarmoqning asosiy xususiyati shundan iboratki, elektr enyergiya ishlab chiqarish uni iste’mol qilish bilan bir vaqtga to’gri keladi.

Xozirgi paytda elektr enyergiyasini uzatish mumkin bo’lgan masofa yildan-yilga uzayib bormoqda. Elektr enyergiyani uzoq masofaga uzatish mumkinligi uni yoqilg’ining boshqa turlariga qaraganda afzalroq qilib qo’ymoqda. Bu esa quyidagilarni amalga oshirishga imkon byeradi: — yoqilg’ining maxalliy turlaridan to’la va xar tomonlama foydalanishga; — yirik va qudratli elektr stantsiyalar qurishga; — xo’jalikning xamma tarmoqlarida elektr enyergiyadan foydalanishga. Elektr enyergiyasi issiqlik elektr stantsiyalarda (IES), gidroelektr stantsiyalarda (GES), issiqlik elektr markazlarida (IEM), atom elektr stantsiyalarida (AES) va noan’anaviy elektr enyergiyasi olish stantsiyalarida ishlab chiqariladi.

Jahonda ishlab chiqariladigan elektr enyergiyaning 70 foizdan ortig’i IESlarda ishlab chiqariladi. Ular ancha tez va arzon quriladi. Ularning quvvatini 6 mln kVt dan oshirish mumkin. IESlarni qurishda elektr resurslari, ishlab chiqarish va transport sharoitlari, qurilish xarajatlari va muddatlari xamda stantsiyani ekspluatatsiya qilish nazarda tutiladi. Ko’pchilik IESlarda elektr enyergiya bilan birga issiqlik enyergiyasi xam ishlab chiqariladi. Bunday elektr stantsiyalar issiqlik elektr markazlari (IEM) deb ataladi. Ularda elektr enyergiya ishlab chiqarish vaqtida isigan suvni issiqxonalarni, binolarni isitishga va ishlab chiqarish extiyojlariga yuboriladi. Ammo isigan suvni faqat 20 km gacha bo’lgan masofaga jo’natish mumkin, shuning uchun IEMlar asosan sanoat korxonalari yaqinida va yirik shaxarlarda quriladi. Bu soha bo’yicha Rossiya Jahonda yetakchi xisoblanadi. Gidroelektr stantsiyalarda (GES) enyergiya ishlab chiqarish to’xtovsiz oqib tushadigan suv oqimi kuchiga asoslanadi. Shuning uchun xam ularda ishlab chiqarilgan elektr enyergiyaning tan narxi past bo’ladi. GESlar suv oqimi enyergiyasini elektr enyergiyaga aylantirib byeradigan inshootlar va jixozlar majmuidir.

Jahonda ishlab chiqariladigan elektr enyergiyaning 20 foizi GESlarda ishlab chiqariladi. Atom elektr stantsiyalarida (AES) Jahonda ishlab chiqariladigan elektr enyergiyaning 15—17 foizi ishlab chiqariladi. AESlar o’zining enyergetika manbai bo’lmagan va yoqilg’i qimmat, lekin elektr enyergiya ko’p talab qilinadigan joylarda quriladi. Uning xom ashyosi bo’lib uran xisoblanadi. AESlar xozir 30 dan ortiq davlatlarda qurilgan. Birinchi AES Rossiyada (Obninsk AESi) qurilgan. AESlarda elektr enyergiyasi ishlab chiqarish bo’yicha AQSH, Fransiya, Yaponiya, Gyermaniya, Rossiya yetakchi, Fransiyada elektr enyergiyani 70 foizdan ortig’i AESlarda ishlab chiqariladi. Noan’anaviy enyergiya manbalari asosida ishlaydigan elektr stantsiyalarga quyosh elektr stantsiyalari (QES), shamol elektr stantsiyalari (SHES), geotyermal elektr stantsiyalar (GeES), qalqish elektr stantsiyalari (QaES), dengiz oqimi elektr stantsiyalari (OES) va boshqalar kiradi.

O'xshashlar

N.N.Kolosovskiyning hududiy ishlab chiqarish majmualari to‘g‘risidagi g‘oyasi

Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va hududiy tashkil

Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va hududiy tashkil qilish

Qishloq xo‘jaligini joylashtirish, hududiy agrosanoat majmualari

Ishlab chiqarishni joylashtirishning klassik g‘oyalari