logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Fizika
  4. Parallel toklarning o'zaro ta'siri

Parallel toklarning o'zaro ta'siri

Yuklangan vaqt:

02.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1041.9462890625 KB
Ko'chirib olish
Parallel toklarning o’zaro ta’siri Reja: 1. Tokli o‘tkazgich atrofida magnit maydoni 2. Tokli yassi konturning magnit momenti 3. Ikkita o’zarо parallеl tоklar 4. Ikkita parallel o`tkazgichlarda elektr toklari Tokli o‘tkazgich atrofida magnit maydoni hosil bo‘lganligi uchun ular boshqa tokli o‘tkazgichlarga Amper kuchi bilan ta’sir qiladi. Cheksiz uzun o‘zaro parallel bo‘lgan ikkita o‘tkazgichni ko‘rib o‘tamiz 1 tok elementi 2 �� ���� �� tokning elementida 1 ���� �� magnit maydon induksiyasini hosil qiladi. U holda 2 Amper ���� kuchi vujudga keladi, uning yo‘nalishi chap qo‘l qoidasi bilan aniqlanadi. • Huddi shunday 2 tokning �� ���� elementi 1 tokning �� ���� elementida 2 induksiyani �� vujudga keltiradi. • Natijada kattaligi 1 ga teng ���� bo‘lgan Amper kuchi vujudga keladi. • Demak, parallel o‘tkazgichlardan o‘tayotgan toklarning qiymati qandayligidan qat’iy nazar, ularning bir biriga ta’sir kuchlari bir xil bo‘ladi va quyidagi formulalardan topiladi: • Tokli yassi konturning magnit momenti – p deb, konturdagi tok kuchini kontur yuzasi (S) ga ko`paytmasiga teng bo`lgan kattalikka aytiladi: • bu yerda, – kontur tekisligiga �� o`tkazilgan birlik normal vektor Bir jinsli magnit maydonidagi yassi tokli ramkaga ta`sir etuvchi aylantiruvchi kuch momenti: Ikkita o’zarо parallеl tоklar bir-biri bilan ta’sirlashadi. Bu ta’sirlashuvning sababini quyidagicha talkin qilish mumkin: har bir tоk o’z atrоfidagi fazоda magnit maydоn vujudga kеltiradi. Shuning uchun tоklardan birining maydоnida jоylashgan ikkiichi tоkka Ampеr kuchi ta’sir etadi. хakikatan, I1 tоk tufayli vujudga kеlgan maydоnning tоkdan ro masоfa uzоqlikda jоylashgai nuqtalardagi magnit induksiyasining qiymati ifоda bilan aniqlanadi. I2 tоkning barcha dl elеmеntlariga induksiyasi B1 bo’lgan birinchi tоkning magnit maydоni ta’sir etadi. Shuning uchun bunday maydоnda jоylashgan I2 tоkning uzunligi l bo’lgan qismiga ta’sir etuvchi kuchning qiymati, (1.2) ga asоsan, quyidagicha yozilishi mumkin (B1 va I2 tоkning yo’nalishi оrasidagi burchak 2 ekanligini hisоbga оlaylik): • хuddi shunday miqdоrdagi kuch bilan I2 tоk tufayli vujudga kеlgan magnit maydоn (mazkur maydоn induksiyasi ham I1 tоkning uzunligi l bo’lgan qismiga ta’sir etadi: • Dеmak, ikki parallеl chеksiz uzun to’g’ri tоklar оrasidagi o’zarо ta’sir kuchining o’tkazgichning l uzunligiga to’g’ri kеluvchi qiymati o’tkazgichlar оrqali o’tuvchi tоk kuchlarining ko’paytmasiga to’g’ri proporsional va tоklar оrasidagi masоfaga tеskari proporsional bo’ladi: • Bu ifоdaga asоslanib XBTdagi asоsiy birliklardan biri – tоk kuchining birligi qabul kilingan: 1 ampеr (A) – vakuumda bir-biridan 1 m masоfa uzоqlikda jоylashgan, chеksiz uzun va uta kichiq ko’ndalang kеsimga ega ikki parallеl o’tkazgichdan o’tganida o’tkazgichning har 1 m uzunligida 2 10–7 N ga tеng o’zarо ta’sir kuch hosil qiladigan o’zgarmas tоk kuchidir. • Parallel toklarning o`zaro tasiri. Parallel toklarning uzaro tasirini birinchi marta 1820 yili fransuz olimi Andre Amper (1775–1836) tajriba asosida aniqlagan. Agar ikki parallel uzun o`tkazgijalardan o`tuvchi toklarning yo`nalishlari bir hil bo`lsa , bu tokli o`tkazgichlar o`zaro tortiladi. Aksincha, o`tkazgichdagi toklarning yo`nalishlari qarama–qarshi bo`lsa, bu tokli o`tkazgichlar o`zaro itarishishadi. Toklarning o`zaro tasiriga sabab, toklarning har biri o`z atrofidagi fazoda magnit maydon hosil qiladi va bu maydon ikkinchi tokli o`tkazgichga tasir ko`rsatadi. • Parallel toklarning o`zaro tasir kuchi (F) o`tkazgichlardan o`tayotgan toklarning (I1,I) kuchlariga, o`tkazgichning ( ) uzunligiga to`gri proporsional va ular orasidagi masofa (r0) ga teskari proporsional, yani: • • Amper shunday o`zgarmas tok kuchiki, vakuumda bir-biridan 1m masofada joylashgan cheksiz uzun va kesimi o`ta kichik bo`lgan ikkita parallel to`g`ri o`tkazgichlar orqali bunday tok oqqanda o`tkazgichlarning har bir metrida 2. 10-7 H ga teng o`zaro ta`sir kuchi hosil bo`ladi. Demak cheksiz uzun va kesimi o`ta kichik o`tkazgichlarni tayyorlash mumkin emas, shuning uchun chekli o`lchamga, o`zaro ta`sir kuchni yuqori aniqlikda hisoblash mumkin bo`lgan shaklga ega bo`lgan o`tkazgichlar qo`llaniladi. Etalon amperni tasvirlaydigan uskunani tok tarozisi deyiladi. Bu uskunada doimiy tok o`tayotgan ikkita maxsus hisoblangan g`altark toklarning o`zaro ta`sir kuchi etalon yuklar (tarozi toshchalari) yordamida muvozanat holatga keltiriladi.1 A ga mos keladigan tarozi toshchalari yoki tanlangan amper ulushlariga mos ma`lum og`irligi bo`yicha formulalar asosida oldindan nazariy yo`l bilan aniqlanadi. • Ikkita parallel o`tkazgichlarda elektr toklari bir yo`nalishda oqqan holda o`tkazgichlarning o`zaro tortishi kuzatiladi. • Toklar qarama qarshi yo`nalishlarda oqqan holda, o`tkazgichlar itarishadi. • Toklarning o`zaro ta’siri ularning magnit maydonlari orqali vujudga keladi: bitta tokning magnit maydoni ikkinchi tokka Amper kuchi bilan ta’sir qiladi va uning teskarisi. • Amper kuchi deb biror tokli o’tkazgichning maydoniga kiritilgan boshqa tokli o’tkazgichga ta’sir kuchiga aytiladi. Boshqacha aytganda magnit maydonga kiritilgan tokli o’tkazgichga ta’sir qiluvchi kuchga aytiladi. • 1)Bir yo’nalishda yoki qarama-qarshi yo’nalishda tok oqayotgan parallel o’tkazgichlar oraliqdagi masofa “r” bo’lganida har birining l uzunlikdagi qismiga quyidagicha Amper kuchi ta’sir qiladi: o’tkazgichlarning ta’sirlashuv uzunligi, r-o’tkazgichlar orasidagi masofa, I1,I2-o’tkazgichlardan oqayotgan toklar. Tokli o’tkazgichlar biror magnit maydoniga kiritilsa, uning maydondagi qismiga Amper kuchi ta’sir qiladi va quydagicha topiladi: B- magnit maydon induksiyasi, I-o’tkazgichdagi tok kuchi. l-o’tkazgichning maydondagi qismining uzunligi . a-tokli o’tkazgich va magnit induksiyasi orasidagi burchak a=(B^I). 1) Amper kuchi vector katalik bo’lganligi uchun yo’nalishga ega. Uning yo’nalishini chap qol qoidasi bilan aniqlemiz. by:Gulmira• Chap qo’l qoidasi: Magnit induksiya chiziqlari qo’lning kaftiga kiruvchi bo’lsin. Yoyilgan to’rt barmoq tokning yo’nalishini ko’rsatsin. Shunda 90gradusga burilgan bosh barmoq amper kuchi yo’nalishini ko’rsatadi. • I1 va I2 tok oqayotgan ikkita parallel o`tkazgichlarning bir-biriga ko`rsatayotgan mexanik ta`sir kuchi toklar ko`paytmasiga, o`tkazgichlar uzunligiga to`g`ri proportsional va o`tkazgichlar orasidagi masofa kvadratiga teskari proportsional. O`lchashni halqaro birliklar sistemasi (HB) da o`tkazsak va muhit ta`sirini hisobga olsak, o`zaro ta`sir kuchi quyidagi formula ko`rinishida bo`ladi: r I I l F   2 1 2  bu erda  -muhitning magnit singdiruvchanligi, l-o`tkazgichlar uzunligi, ro`tkazgichlar orasidagi masofa. Tok kuchining o`lchov birligini elektr tokining ixtiyoriy biror ta`siri asosida aniqlash mumkin edi: issiqlik, kimik yoki mexanik. HB sistemada amper asosiy birlik hisoblanadi va ixtiyoriy tanlangan bo`lishi mumkin. Agar toklarning mexanik ta`siriga asoslansa, eng aniq va sodda etalon amperni tasvirlash kelib chiqar edi. Shuning uchun amperning ta`rifi yuqorida keltirilgan formulaga asoslanadi.

O'xshashlar

Qarshiliklarni ketma-ket va parallel ulash
O’zgarmas tok zanjirlarini hisoblash
“Akademik litseylarda fizika fanidagi “elektrostatika” bobidan laboratoriya mashg’ulotlarini o’tkazishda axborot texnologiyalaridan foydalanish”
Elektr zanjirlari
Elektrotexnikaning asosiy qonunlari