logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Falsafa
  4. Borliq to’g’risidagi ilk qarashlar

Borliq to’g’risidagi ilk qarashlar

Yuklangan vaqt:

28.03.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1038.1650390625 KB
Ko'chirib olish
BORLIQ TO’G’RISI DAGI ILK QARASHL AR Borliq – bu mavjudlik, voqelik va haqiqatni ifodalovchi falsafiy tushuncha. Falsafada borliq haqidagi masalalar ontologiya doirasida o‘rganiladi. Ontologiya bu borliq haqidagi ta'limotdir. Borliq tushunchasi falsafaning eng qadimiy va muhim kategoriyalaridan biri bo‘lib, u nimaning mavjud ekanligi va mavjudlikning mohiyati haqida bahs yuritadi. Ontologiya tushunchasiga dastlab Aristotel’ tomonidan asos solingan. 1736- yilda Kristian Vul’f tomonidan olam haqidagi falsafiy bilimning ifodasi sifatida ilmiy muamalaga kiritilgan. Rudol’f Goklenius narsalaming mavhumligini ifodalash uchun “ontologiya” tushunchasidan foydalangan Borliq haqidagi fan - ontologiya qadim zamonlardayoq falsafaning muhim qismi hisoblangan. Borliq kategoriyasi dunyoda hamma narsaga xos bo'lgan xususiyatning o'ta umumiy tavsifi sifatida vujudga kelgan. Va borliq falsafasi toʻgʻrisidagi ilk qarashlarga oʻtamiz Parmenid (mil. av. 540-480-yillar) faylasuflar orasida birinchi bo‘lib borliqni kategoriya sifatida tavsiflagan va uni maxsus falsafiy tahlil predmetiga aylantirgan. U haqiqiy borliq mohiyatining oʻzgarmasligi haqidagi g‘oyani ilgari suradi. Pannenid fikricha, borliq paydo bo‘lmagan va u yo'q ham bo‘lmaydi, chunki undan boshqa hech narsa yo'q va bo‘lishi mumkin ham emas. Borliq yagona harakatsiz va barkamoldir. U o‘z chegaralariga ega bo‘lib, «ulkan mutlaqo yumaloq Sharga» o‘xshaydi. Eleatlar maktabi vakili bo‘lgan Melis «Tabiat yoki borliq haqida» deb nomlangan asarida borliq chegarasiz deb qayd etadi. Uning fikricha, agar borliqning chegarasi bo‘lsa, bu borliq yo‘qlik bilan chegaradoshdir. Biroq, hamonki yo‘qlik mavjud emas ekan, borliq ham chegarali bo‘lishi mumkin emas Shunday qilib, qadimgi yunon falsafasining Suqrotga qadar bo'lgan davrida ontologiya sezilarli darajada rivojlangan: o‘sha davr atoqli faylasuflarining deyarli barchasi borliq muammosini bevosita yoki bilvosita o‘rganib, uni, boqiy va barkamol kosmos, «yagona tabiat», ya’ni moddiy-hissiy dunyo bilan tenglashtiradi Masalan, Empedokl «borliq» atamasini bevosita ishlatmagan boʻlsa ham, «barcha narsalarning to‘rt negizi» (olov, havo, suv va yer) haqida so‘z yuritar ekan, dunyo tuxumsimon ko‘rinishga ega deb hisoblagan. Demokrit va Levkipp atomlami muayyan modda sifatida tavsiflab, ulami «bo‘shliq» - yo‘qlikka zid o‘laroq, «to‘la» yoki «qattiq» borliq bilan tenglashtirgan. Shu davrda borliqni tushunishga nisbatan dialektik yondashuv ilk bor namoyon bo‘ladi. Geraklit (mil. av. 544-483- yillar) butun dunyo muttasil harakat va o‘zgarish jarayonini boshdan kechiradi deb hisoblagan va shu munosabat bilan «ayni bir narsa mavjud va nomavjuddir» deb qayd etgan.. Aristotel (miloddan avvalgi 322-384-yillar). «Borliq nima?» degan savol qo'ygan, tafakkur va borliqning bir xilligi g‘oyasini ilgari surgan. Aristotelning fikricha, «borliq kategorial so'zlash shakllari orqali ifodalanuvchi barcha narsalarga o‘z-o‘zidan bog'lanadi. Zero, bunday so‘zlash usullari qancha bo'Isa, borliq ham shuncha ma’noda ifodalanadi. Ayrim iboralar narsaning mohiyatini, ayrimlari - sifatini, ayrimlari - miqdorini, ayrimlari - nisbatini, ayrimlari - harakati yoki o‘zgarishini, ayrimlari - «qayerda»ligini, ayrimlari «qachon»ligini anglatgani sababli, borliq ularning har biriga mos ma’nolarga ega bo'ladi» Zardushtiylik dagi qarashlar: ● Zardushtiylikda borliq yaxshilik (Ahura Mazda) va yomonlik (Angra Mainyu) o'rtasidagi kurash sifatida talqin qilinadi. Bu kurash dunyo mavjudligining asosiy mohiyati sifatida ko'rsatiladi. Borliq va matemati ka: ● Pifagor maktabi borliqni sonlar orqali tushunishga uringan. Ularning fikricha, borliqning asosiy mohiyati matematik uyg'unlikdir. Borliqni moddiy va ma’naviy nuqtai nazardan tahlil qilish: ● Qadim zamon faylasuflari borliqning moddiy jihatlarini (tabiat, kosmos) va ma’naviy jihatlarini (ruh, ong) birgalikda o'rganib, dualistik yondashuvni qo'llashgan. Bu qarashlar keyinchalik Dekart va boshqa faylasuflar tomonidan davom ettirilgan. Eʼtiboringiz uchun raxmat

O'xshashlar

Borliq falsafasi
Borliq – falsafaning fundamental kategoriyasi
Borliq (ontologiya) va rivojlanish falsafasi
Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi o’rni. Falsafa tarixida inson mohiyatiga oid qarashlar tasnifi
Borliq falsafasi (Ontologiya). Jamiyat falsafasi va inson borlig‘i