Borliq (ontologiya) va rivojlanish falsafasi - Falsafa - Slaydlar

Borliq (ontologiya) va rivojlanish falsafasi

Yuklangan vaqt:

01.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

991.052734375 KB

Ko'chirib olish

Borliq (ontologiya) va rivojlanish falsafasi

Rеjа: 1. Bоrliq tushunchаsining mоhiyati vа mа'nоsi. Bоrliq hаqidаgi tаriхiy kоntsепtsiyalаr. 2. Bоrliqning shаkllаri vа nаmоyon bo'lish хususiyatlаri. 3. Mаtеriya tushunchаsi, uning хususiyatlаri vа nаmоyon bo'lish shаkllаri hаqidа zаmоnаviy qаrаshlаr. 4. Hаrаkаt – mаtеriyaning nаmоyon bo'lish shаklidir.

Borliq tushunchasining mohiyati va ma'nosi. Borliq haqidagi tarixiy konsepsiyalar Borliq tushunchasi. Ayrim faylasuflar borliqni moddiylik, moddiy jismlar bilan bog’lab tushuntirishadi. Ularning nuqtai nazarlaricha, borliq - ob'ektiv realliknigina qamrab oluvchi tushunchadir. 02 03 09 11 1504 13 15 09 1C 0D 0415 080F13 09

Yo'qlik tushunchasi. Hamma narsani hech narsaga aylantiruvchi, hamma narsaning ibtidosi ham, intihosi ham yo'qlikdir. Bu ma'noda yo'qlik cheksizlik, nihoyasizlik va mangulik bilan birdir. Yo'qlik chekingan joyda borliq paydo bo'ladi. Yo'qlikni hech narsa bilan qiyoslab bo'lmaydi. Fanda yo'qlik nima, degan savolga javob yo'q. 22 09 02

Markaziy Osiyo tuprog’ida vujudga kelgan zardo'shtiylik ta'limotida borliq quyosh va olovning hosilasidir, alangalanib turgan olov borliqning asosiy mohiyatini tashkil etadi, deb hisoblangan. Qadimgi yunon faylasufi Suqrot borliqni bilim bilan qiyoslaydi va uningcha, biror narsa, biz uni bilsakkina bor bo'ladi, insonning bilimi qancha keng bo'lsa, u shuncha keng borliqni qamrab oladi, deb hisoblaydi. Qadimgi dunyoning atomist olimi Demokrit borliq atomlar majmuasidan iborat deb tushuntirgan. Uning fikricha, borliqning mohiyati uning mavjudligidadir. Mavjud bo'lmagan narsa yo'qlikdir. Islom ta'limotida esa borliq bu ilohiy voqelikdir. Ya'ni u Olloh yaratgan mavjudlikdir. Bu borada vahdati vujud va vahdati mavjud ta'limotlari bo'lgan. Borliq haqidagi konsepsiyalar 260F 08 13 02 28 0A 17 28 16 260F 2B 13 03

Islom diniga mansub mutafakkirlar borliq haqidagi ta'limotni har taraflama rivojlantirganlar. Forobiy fikricha, ilk borliq azaliy Ollohning o'zidir. Beruniy fikricha, borliq shunday umumiylikki, u hamma narsaning asosida yotadi, demak, borliq hamma narsaning asosidir. 01 05 05 0D04 0E 0E 11 19 0D 1F 20 02130C 130B 0B0204 0D 0B

Borliq o'ziga ob'ektiv va sub'ektiv reallikni, mavjud bo'lgan va mavjud bo'ladigan olamlarni, moddiylik va ma'naviylikni, o'tmish va kelajakni, o'limni va hayotni, ruh va jismni qamrab oluvchi umumiy tushunchadir. 03 0520 15 13 04 08 01

Materialistik mazmundagi borliq tushunchasi bu: Faqat ob'ektiv real olam, ongdan tashqaridagi, unga bog’liq bo'lmagan jismoniy mohiyatga ega bo'lgan narsalargina kiritiladi. Borliqning ideal, virtual, potensial, abstrakt, ma'naviy shakllari bu ta'rifdan tashqarida qoladi.

Mavjudlik — borliqning hozirgi paytda namoyon bo'lib turgan qismi bo'lib, o'tgan va mavjud bo'ladigan narsa va hodisalar ham borliq tushunchasiga kiradi. Reallik esa, mavjudlikning hammaga ayon bo'lgan, ular tomonidan tan olingan qismi. Borliq mavjudlik va reallik tushunchalariga qaraganda ham kengroq tushunchadir.

An'anaviy falsafiy qarashlarda borliqning uchta sohasi ajratib ko'rsatiladi. Tabiat borlig’ i Jamiya t borlig’ iOng borlig’ i 27 0F 12 0D 0C 0B17 10 28 0D 08 290B 0E 0D 08 1F 0D 08

Borliqning shakllari va namoyon bo'lish xususiyatlari Tabiat borliqi odatda tabiatdagi narsalar (jismlar), jarayonlar, holatlar borliqi sifatida tushuniladi. U ikkiga bo'linadi: Azaliy tabiat borliq Tabiat borliq

Azaliy tabiat borliqi (yoki tabiiy tabiat borliqi, u insondan ilgari va uning ishtirokisiz ham mavjud bo'lgan) va odam mehnati bilan ishlab chiqarilgan narsalar borliqi

tabiat borliqi esa, o'z navbatida, quyidagi ko'rinishlarda uchraydi:- inson borliqi (insonning narsalar olamidagi borliqi va odamning o'ziga xos bo'lgan insoniy borliqi); - ma'naviy borliq (individuallashgan va ob'ektivlashgan ma'naviy borliq); - sotsial borliq (ayrim odamning tarixiy jarayondagi borlibi va jamiyat borlibi), u ijtimoiy borliq ham deb ataladi.

Borliqning moddiy shakli materiya o'ziga barcha jismlarni, hodisalarni, jarayonlarni va ularning xususiyatlarini qamrab oladi. Bundan tashqari u tafakkurni ham, olamda mavjud bo'lgan barcha aloqadorliklarni va munosabatlarni ham qamrab oluvchi umumiy falsafiy tushunchadir.

Borliqning moddiy shakliga xos umumiylikni axtarishning uch yo’nalishi mavjud. Birinchi yo'nalishi moddiy olamning asosida yotuvchi umumiy mohiyatni axtarish yo'li bo'lib, yuqorida qayd etganimizdek, substansiyani aniqlash yo'lidir. Ikkinchi yo'l esa — moddiy olamning asosiy tarkibiga kiruvchi «qurilish elementlarini»- substratni axtarish yo'li. Uchinchi yo'l — hamma narsaning vujudga keltiruvchi bosh sababchisini, ota moddani, ya'ni pramateriyani axtarish yo'li. 0304050607 0B0C0F1706 0A13 0F 12 03070507 13 0F0B040B 0A130A13 0F 120A0804050716 2009 0B 12041F 2B171707 1304161607 090F0517 32080A05070607 200620 0B 1C 0D0F050B0F0D070D1A02 1720 0B0F150F 13 24050F 12

Materiya tushunchasi, uning xususiyatlari va namoyon bo'lish shakllari haqida zamonaviy qarashlar Materiya tushunchasi moddiy unsurga nisbatan ham, atomga nisbatan ham, pramateriyaga nisbatan ham umumiyroq bo'lgan tushunchadir. Materiya olamdagi barcha moddiy ob'ektlarni, butun ob'ektiv reallikni ifoda etuvchi eng umumiy tushunchadir. Faylasuflar barcha moddiy ob'ektlarga xos xususiyatlarni umumiy tarzda ifodalash uchun qo'llaydigan tushuncha materiya deb ataladi.

XX asrning o'rtalariga kelib, kvant mexanikasi, nisbiylik nazariyasi va hozirgi zamon kosmologiyasi sohalaridagi ilmiy yutuqlar kishilarning ob'ektiv olam haqidagi tasavvurlarini tubdan o'zgartirib yubordi. Natijada, tabiatshunos olimlar sezgilarimizga bevosita ta'sir etishining imkoni bo'lmaydigan realliklar haqida ham tadqiqotlar olib bora boshladi.

Materialistlar materiyani ob'ektiv reallik, deb ta'riflashadi. Ob'ektiv reallik inson sezgilariga bobliq bo'lmagan holda, undan tashqarida mavjud bo'lgan voqelikdir. Bu butun mavjudlikning sub'ektiv reallikdan tashqaridagi qismi hisoblanadi. Ob'ektiv reallikning mavjudligi qanday namoyon bo'ladib Bu savolga javob topishda, borliqning ajralmas xususiyatlarini o'rganishga to'bri keladi. Har qanday jismning ajralmas xususiyati lotincha «atribut» so'zi bilan ataladi.

Fazo Vaqt In'ikosOng Haraka t Borliqning ham bir qancha atributlari mavjuddir.

Xarakat - materiyaning namoyon bo'lish shaklidir Harakat bu Borliqning atributlari ichida uning asosiy mavjudlik usulini ifoda etuvchi xususiyati harakat hisoblanadi. Chunki borliq harakatsiz o'zining strukturaviy yaxlitligini saqlay olmaydi. 23 03 07 13 20 0C 36 04 12 04

Harakat, bir tomondan, moddiy jismlar o'rtasidagi va ularni tashkil etuvchi elementlar o'rtasidagi aloqadorliklarning natijasi, boshqa tomondan esa, ulardagi o'zgarishlar sifatida sodir bo'ladi. Shu nuqtai nazardan ham falsafaning harakat bu umuman har qanday o'zgarishdir, deyilgan ta'rifi juda o'rinlidir.

O'zgarishlarning shunday bir shakli borki, uni falsafada rivojlanish deb ataladi. Rivojlanish bu • — muayyan sistemaning muayyan vaqt va fazodagi yaxlit, kompleks, orqaga qaytmaydigan, ilgarilanma yo'nalishga ega bo'lgan, miqdoriy va sifatiy o'zgarishidir.

Shu jihatdan harakatning ikki xil turi bir-biridan farq qilinadi. Harakatning birinchi turi jismda uning sifati va turg’unligini saqlagan holda ro'y beradigan ichki o'zgarishlarni o'z ichiga oladi. Ya'ni har qanday jismda beto'xtov ichki o'zgarishlar ro'y berib turadi, lekin bu o'zgarishlar shu jismning tashqi sifatiga jiddiy ta'sir ko'rsatmaydi. Atrofimizni qurshab turgan har bir jism molekulalardan, molekulalar esa atomlar va elementar zarrachalardan tashkil topgan ekan, bu jismlarning molekulyar va atom tuzilish darajasida ham beto'xtov o'zgarishlar ro'y berib turadi. Mana shunday o'zgarish, ya'ni jismning sifatini o'zgartiruvchi harakat ikkinchi turdagi harakatga kiradi va u rivojlanish deb ataladi. 23 19070B13160F 090A05 0C0406160F02 041F 04060F1607 19070B13160F 041F 090A050F1607 041F 090F0B0C080702 17041F 110905041407 15070502 130406 200620 090F0B0C1707 19070B1306 0F 152009041F 15200507 041F 0B 07 17 0F

Rivojlanish jarayoni ham ikki turda bo'ladi. Birinchi turdagi rivojlanish bo'yicha, jismda har qanday sifatiy o'zgarish ro'y berishiga qaramasdan, uni tashkil etgan materiyaning sifatiy tuzilish darajasi o'zgarmasdan qolaveradi. Jonli tabiatning vujudga kelishi, o'simliklar va hayvonot olamining paydo bo'lishi, odamning shakllanishi, jamiyatning vujudga kelishi singari sifatiy o'zgarishlar esa, rivojlanishning ikkinchi turiga kiradi. 37 0C

1) harakat shakllari bir-birlari bilan sifat jihatidan farq qilib, ularning har biri materiyaning tashkiliy tuzilishi darajalarining muayyan bosqichida namoyon bo'ladi; 2) materiyaning harakat shakllari bir-biri bilan genetik jihatidan, kelib chiqishi jahatdan ketma-ket boblangan, ya'ni harakatning murakkabroq shakllari uning nisbatan soddaroq shakllaridan kelib chiqqandir; 3) harakatning yuqori shakllari tarkibidagi quyi shakllari uning yuqori shakllariga ham mansubdir, ammo harakatning yuqori shakli o'zidan quyi shakldagi harakatga mansub emasdir. Materalist bo'lgan faylasuflar harakat shakllarini turkumlaganida, quyidagi mulohazalarga tayanib ish yuritadilar: 26 0B 130A06 01

Notirik tabiatda — elementar zarrachalar va maydon harakati Tirik tabiatda - hayotning namoyon bo'lishi Jamiyatda - odamning faoliyati. Bu konsepsiyada harakat shakllari uchta sinfga ajratiladi 20 130B 0C1C13 0B

Borliqning asosiy yashash shakllariga Fazo narsalarning ko'lamini, hajmini, o'zaro joylashish tartibini, uzlukli yoki uzluksizligini ifodalasa, Vaqt hodisalarning ketma-ketligi, jarayonlarning davomiyligini ifodalaydi. 20 1A0B02130B 25 0A 30 070B

Fazo va vaqtning xususiyatlari. Fazo va vaqt borliq miqdoriy va sifatiy jihatlarni ifodalashiga qarab, metrik va topologik xususiyatlarga ega. Fazo va vaqtning metrik xususiyatlari borliqning miqdoriy munosabatlarini aks ettirib, o'lchanadigan, ko'zga tashlanadigan va nisbiy tabiatli xususiyatlaridir. Ularga ko'lam, bir jinslilik, izotroplik (anizotroplik) kabi xususiyatlar kiradi. Fazo va vaqtning topologik xususiyatlari esa, borliqning tub sifatiy jihatlarini ifodalaydi. Bunday xususiyatlarga uzuksizlik, boblanganlik, o'lchamlilik, kompaktlik, tartiblanganlik singari xususiyatlar kiradi. 19 16 08 2D 19 05 0D 05 21 10 16 2D 33 17 2C 2D 19 0E 21 02 08 2D 0C1E 0D 0414 10 0E 2D

O'xshashlar

Borliq falsafasi (Ontologiya). Jamiyat falsafasi va inson borlig‘i

Borliq falsafasi

Sotsial falsafa masalalari. Siyosat falsafasi

Iqtisodiyot falsafasi uning predmeti mazmuni

Falsafaning rivojlanish bosqichlari (uyg'onish davri falsafasi)16-17 asrlar