Biliw teoriyası (Gnoseologiya) - Falsafa - Slaydlar

Biliw teoriyası (Gnoseologiya)

Yuklangan vaqt:

28.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

273.947265625 KB

Ko'chirib olish

Biliw teoriyası (Gnoseologiya) 1. Biliw iskerligi biliwdiń baskıshları 2. Ilimiy biliw formaları

• Biliw teoriyası, yaǵnıy gnoseologiya (grekshe- biliw tuwralı táliymat)-filosofiyalıq táliymatlardıń ajıralmas bólegi. • Adamnıń sanası, onıń janınıń ishki dúnyası tek filosofiyanıń ǵana emes, adam tuwralı kóp ǵana arnawlı ilimlerdiń (psixologiya, pedagogika, psixiatriya, joqarı nerv sistemasınıń fiziologiyası) izertlew obekti • Jeke adamnıń sanası jámiyetlik sananıń rawajlanıwısız múmkin emes. 02/28/2024 2

02/28/2024 3Biliwdiń wazıypası hám maqseti: shınlıqqa jetiw. Antiklik filosofiyada aq sofistler hám Sokrat birinshi ret adamnıń tábiyatqa qatnasına baylanıslı, subekttiń obektke qatnasları, olardıń bolmısqa qatnası máselesin dúnyaǵa kóz-qaraslıq máseleniń bası dep qaraydı.

02/28/2024 Sokrat biliwdi 3-ke bóledi Moevtika Ironiya Induktic Gnoseolgiyanıń baslı máselesi biziń bilimlerimizdiń barlıǵı tájriybede sınalǵanba degen ápiwayı máseleden ibarat.

около 469 года до н. э., Афины — 399 год до н. э., там же

Moevtika - Ol tuwdırıw degen mánisti bildiredi. Sakrat aytadı hár bir adamnıń ishinde bilim bar. Tek olardı tuwdırıw kerek deydi. Sakrat aytadı hár bir adamnıń ishinde bilim bar. Tek olardı tuwdırıw kerek deydi. Shakiritleri soraw beredi bilimdi qalay tuwdıramız deydi. Ol soraw juwap arqalı bilim júzege keledi deydi. Ironiya -bilimlerdi ha’zil ko’rnisinde aliw Indukciya -jekelikten uliwmaliqqa o’tiw arqali biliw

Platon jasap turǵan dúnyanı 3 ke bóledi . Idiyalar dúnyası Sayalar dúnyası Nusqanıń nusqası dúnyası Haqiyqiy dúniya kóz benen kórip uslap turǵan zatlar sayalar dúnyası Nusxanınıń nusxası

Плато́н (др.-греч. Πλάτων; 428/427 или 424/423 – 348/347 до н. э.) — афинский философ классического периода Древней Греции, основатель платонической школы

• Aristotel-biliwde zatlırdıń sırtqı kórnisi aldamshı boladı. Hár dayım mazmundı úyreniw kerek deydi. • Mıs: Terek quwrap qaldı. Negizi ol quwramadı. Tamırında jan bar. Jaqsılap qarasań suw quysań ósedi. Tamırında jan bar. • Adamda sonday deydi

Аристо́тель ( др.-греч. Ἀριστοτέλης; 384 год до н. э. , Стагира , Фракия — 322 год до н. э. , Халкида , остров Эвбея )

Biliwdiń maqseti shınlıqqa jetiw. Biliwdiń túrleri 1 empirikalıq tájiriybe arqalı biliw-baqlaw ekspremend h t b 2 rocional teoriya arqalı biliw-anıqlamalar, teoriyalar, qaǵıydalar túsinik 3 imociya seziw- iyis seziw 4 intuciy a- jawın jawıw, 1x 5 irrocional -aqıldan tısqarı biliw ilaxıy shaman dini. mis máresim baslamasdan aldin ortaǵa túsip oynaytuǵın bolǵan sebibi olarǵa jawǵa shiqqanda, ańǵa shiqaanda awmet keltiredi dep oylaǵan.

Dúnyanı biliw múmkinbe? Biliwdiń shegarası barma? Usı sorawlarǵa juwap beriw ushın 3 tiykarǵı baǵdar menen juwap alıw múmkin. 1 optimizm- dúnyanı biliw múmkin yaǵnıy dúnyanı bilip boladı deydi. Optimist-men bunıń ne ekenligin bilmeymen, birak ne ekenligin biliwge xáreket etemen deydi 2 agnosticizm- dúnyanı biliwdi biykar etedi. Agnostik- men bunıń ne ekenligin bilmeymen hám hesh qashan bile almayman deydi 3 skepticzm- dúnyanı biliw múmkinligin biykarlamaydı biraq bilimniń xaqıyqıylıǵına guman menen qaraydı.

• OPTIMIZM (lot. optimus — eń jaqsı) — dúnyada unamlı faktor, jaqsılıq húkimranlıq etedi degen m b. Bul termin ámeldegi dúnyanıń «eng jaqsı dúnya retinde» jaratılǵanlıǵı tuwrısındaǵı tálimat. Leybnis táliymatın ańlatıw ushın engizilgen. Orta ásir Shıǵısı hámde Evropada Oyanıw dáwiri gumanizm wákilleri, XVIII-á. fransuz aǵartıwshılarınıń dúnyaǵa kóz qarası Optimizm sezimi menen baylaniısqan edi. Olar «aqılǵa muwapıq» social basqarıw princpına erisiw múmkin dep esaplaganlar. Ulıwma Optimizm tárepdarları úzliksiz rawajlanıwǵa isengenler, keleshekke isenim menen qaraydılar. Adamlardı turmıstı súyiwge, insan aqıl -aqılın qádirlewge, ılım-bilimge erisiwge shaqırıq etediler.

• Agnostitsizm (grekshe Agnostos a - biykar qosımshası, gnosis - biliw) - bolmıstı, haqıyqatlıqtaǵı zat hám hádiyselerdi, olardıń mánisin biliw múmkinligin bólekan yamasa ulıwma biykar etiwshi teoriya. Agnostitsizm wákilleri bolmıstıń sheksizligi, aqırı joqlıǵı hám quramalılıǵı, insan sezim aǵzaları múmkinshilikleriniń sheklengenligine tıykarlanıp bolmıstı biliw múmkin emes dep esaplaydı.

• Skepticizm Skeptitsizm (grekshe skeptomai - " qaraw", " názer salıw"). Biliwdiń múmkinshiliklerin birotala joqqa shıǵarǵan joq. Biraq biziń bilimlerimizdiń haqıyqatlıǵına, olardıń sırtqı dúnyanıń qubılıslarına adekvatlıǵına guman keltirdi. skepticizmniń tiykarın salıwshılardıń biri Pirron tek seziwlik qabıllawdı ǵana maqulladı. Tek adam seziw arqali biliwge boladi deydi. Onıń pikirinshe subekt qubılıstan tikkeley obekttiń tiykarın biliwge ótkende adasıw baslanadı. Demek, skeptik eń sońǵı birotala sheshimge keliwden mudamı biytárep qalıwı tiyis.

Skepticizm eki jaǵdaydan kelip shıqtı. Birinshi - filosoflarda birlikli sistema dóretiwshi baslama joq demek ol óz ishinde logikalıq qarama- qarsılıqqa iye. Ekinshi -filosoflar qarama- qarsılıqlı jaqdaylardı tiykarlaydı eken, onda filosofiya shınlıqtı izlep tabıw múmkinshiligine iye emes.

Jańa dáwirde F. Bekon hám R. Dekart biliwdi subekttiń obektke qatnası sıpatında tereńletti. • R. Dekart oylawdaǵı «Men» biliw háreketiniń subekti. Obekt-subekttiń biliw aktivligi baǵdarlanǵan bizdi qorshaǵan dúnya. Solay etip, biliwdiń ózi sociallıq tábiyatqa iye, jámiyetlik praktika arqalı anıqlanadı. Dúnyanı tanıp biliwge bolama ya bolmay ma, al eger tanıp biliwge bolsa, ol biziń sanamızda qalay sáwlelenedi degen soraw filosofiyalıq oydı mudamı tolǵandırdı. 02/28/2024 17

18substanciya ontologiyalıq gnoseologiya Bolmis Biliw

• Orta ásir tusında skepticizm ideyası Batısta rawajlandı (Per Abelyar, Otrekurlı Nikolay). Sonday aq SHıǵısta da bul ideyanı rawajlandırıwshılar boldı. Máselen, Al-Gazali. Onıń pikiri: «Aqırına deyin tanıp biliwdegi hálsizlik bul biliw. Hálsizlik arqalı tanıp biliwge jol salǵanlarǵa dańq».

• Jańa dáwir tusında skepticizm poziciyasın Devid YUm izbe-iz alıp bardı. Onıń pikiri: tek ózińniń seziwlerińniń reallıǵına gumanlanıwǵa bolmaydı. Seziw organlarınıń bul tásirleri olarǵa ya sırtqı dunyanıń tásiri ya adamnıń aqılınıń ayrıqsha energiyası arqalı belgilenedi.

Misali quday, perishte, isenim, duzaq, muxabbat h t b Terek, gúl, telefon, adam, Zatlar ózinde Zatlar bizler ushinKant biliwdi 2 ge bóledı

• Podsoznanieniń filosofiyalıq hám psixologiyalıq analizine dıqqat bólgen ullı oyshıllar Z. Freyd, K. YUng, E. Fromm. • Z. Freydtiń pikirinshe podsoznanie adamlardıń minez- qulqınıń, iskerliginiń, moralınıń, iskusstvosınıń, pútkil ruwxıy mádeniyatınıń tiykarı. • K. YUng individuallıq sanasızlıq penen bir qatarda kollektivlik sanasızlıq túsinigin ilimiy aynalısqa túsirdi. Bul boyınsha podsoznanie ózine tek subektivlikti hám individuallıqtı ǵana emes, eń aldı menen kollektivlik, jekelik emes psixologiyalıq mazmunǵa iye.

• Bilim sananıń forması sıpatında óz ishine pikir isenim hám gúmandı kirgizedi. Bilim dúnyanıń obektiv qásiyetleriniń hám baylanıslarınıń ideyallıq sáwleleniwi • ( R. BEKON BILIM-KÚSH ). Haqıyqatında da naǵız anıq bilim - bul, adamzat praktikasınıń jıyındısı, adamzat tárepinen kóp ásirlik tariyxında jámlengen kollektivlik tájiriybe.

• Ózińdi-óziń tanıp bil - bul antikalıq dáwir filosoflarınıń shaqırıǵı. Basqa bir sentenciya, ol hám bolsa antikalıq dáwirden kiyatırǵan hám bizge jetken - Adam - barlıq zatlardıń ólshemi. Usı sebepli adam ózin-ózi tanıp biliwi menen bir waqıtta ózin qorshaǵan dúnyanı tolıǵıraq, tereńirek túsinedi.

• Adamnıń ózin-ózi sanalı túrde tanıp biliwi tiykarınan úsh organikalıq momenttiń birligin tutadı; • a)adam tárepinen óziniń basqa adamlarǵa uqsaslıǵın ya olardan ayırmashılıǵın sanalı túrde biliwi. • b) Bul sanalı túrde tanıp biliw tiykarında ómir súriw, jasaw subektiniń ózin-ózi bahalawınıń payda bolıwı. Ózin-ózi tanıp biliwdiń (samosoznanie) tiykarǵı elementleri; ózin-ózi analizlew, ózin-ózi baqlaw hám ózin-ózi bahalaw.

• Adamnıń sanasınıń taǵı bir funkciyası - túsiniw. Qálegen túsiniw - belgili bir túsinbewshilikti jeńiw degen sóz. Túsiniw eń abstrakt filosofiyalıq mániste haqıyqıylıqtıń anaw ya mınaw qubılısın sanalı túsiniw hám usınıń tiykarında bul qubılstıń mánisine jetiw hám onıń adam tárepinen meńgeriliwi boladı.

• Túsiniwdi izertlew - germenevtikanıń izertlew obekti. Germenevtikanıń tiykarın salǵan XVIII -ásirdiń aqırı XIX ásirdiń birinshi shereginde nemec protestant teologı hám filolog Fridrix SHleyermaxer.

• Onıń pikirinshe germenevtikanıń tiykarǵı wazıypası klassikalıq tariyxıy tekstlerdi túsiniw hám olardı durıs oqıw barısında ótken dáwirlerdegi adamlardıń ruwxıy dúnyasın tanıp biliw. Olardıń dúnyasın tek obektivlestiriw arqalı ǵana biliw múmkin. Máselen postupkalar, tekstler, iskusstvo shıǵarmaları hám óner h.t.b. Bul obektivlestiriwdegi mánisti ayırıqsha sezim járdeminde - empatiya ámelge asırıw múmin

• Pol Riker ushın eń fundamental filosofiyalıq túsinik - jeke adam, sebebi ol mánislerdiń, túsiniwlerdiń tuwılıw ornı. Adamdı adam túsiniw procesi qarım-qatnasıq (obshenie) penen tıǵız baylanıslı.

• Túsiniwge adamnıń uqıbı «praktikalıq túsiniw» statyasınan baslanadı (Alǵashqı adam). Sońınan túsiniwdiń ayırıqsha forması- magiya, biliwge baǵdarlanǵan oylawdıń ayırıqsha reflekciyası, «praktikalıq túsiniwdi» sanalı biliw hám onıń ústinen ayırıqsha oy júritiw, pikirlew.

• Biliw insanǵa tán bolǵan ruwxıy talabı, ómirde kerek bolatuǵın bilimler. • Insan ózin qorshap turǵan dúnya tuwrısındaǵı bilim hám oylarına iye bolmay turıp, iskerliginiń qálegen bir túri menen tabıslı shuǵıllana almaydı. • Biliw insannıń tábiyat, jámiyet hám ózi tuwrısındaǵı bilimlerdiń payda bolıwına qaratılǵan aqlıy, ruwxıy háreketiniń túri bolıp esaplanadı.

O'xshashlar

Filosofiyanıń ilim hám dúnyaǵa kóz-qarasqa tiyisli mazmunı

Logika biliw teoriyasınıń izertlew obiekti

Markaziy Osiyo mutafakkirlari ijodida gnoseologiya masalar

Bolmıs filosofiyasi

Iqtisodiyot falsafasi uning predmeti mazmuni