O’zbek tili – davlat tili o’zbek tilining asosiy imlo qoidalari - Davlat tilida ish yuritish - Slaydlar

O’zbek tili – davlat tili o’zbek tilining asosiy imlo qoidalari

Yuklangan vaqt:

14.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

634.6025390625 KB

Ko'chirib olish

MAVZU REJASI: 1. Davlat tili tushunchasi 2. Mutafakkirlarning til va nutq haqidagi fikrlari 3.O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari O‘ZBEK TILI – DAVLAT TILI O‘ZBEK TILINING ASOSIY IMLO QOIDALARI

1. DAVLAT TILI TUSHUNCHASI Ona tilimiz – o‘zbek tiliga 1989-yil 21-oktabrda DAVLAT TILI maqomi berildi. Bu mamlakatimiz, yutrdoshlarimiz hayotidagi unutilmas tarixiy voqeaga aylandi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi huquqiy jihatdan mustahkamlab qo‘yildi. Shu tariqa o‘zbek tili mustaqil davlatimizning bayrog‘i, gerbi, madhiyasi qatorida turadigan davlat ramziga aylandi. Har yili 21-oktabr yurtimizda o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan kun sifatida keng nishonlanadi. O‘zbek tili davlat g‘amho‘rligidadir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 4-moddasida shunday deyilgan: “O‘zbekiston Respublikasining davlat tili o‘zbek tilidir”. Davlat tili to‘g‘risidagi qonun 24 moddadan iborat. O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida’’ gi Qonuni o‘n birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy sovetining 11-sessiyasida 1989-yil 21-oktabrda qabul qilingan.

O‘zbek tili turkiy tillar guruhiga mansub bo‘lib, u mustaqil til sifatida XI asrdan boshlab shakllana boshladi va to hozirgi kunimizgacha bu tilda ko‘plab ilmiy va badiiy asarlar yaratildi. Til – muomala, so‘zlashuv va aloqa vositasi bo‘lishi bilan birga millat qiyofasini belgilovchi bebaho ne’matdir. Xalqni xalq, millatni millat darajasiga ko‘taradigan uning ona tilisi hisoblanadi. Tilga e’tibor – elga e’tibor. Chunki insonda til bilish – yaxshi fazilat, so‘z bilish esa – katta boylikdir. Mahmud Koshg‘ariy “Devonu lug‘otit-turk” Yusuf Xos Hojib “Qutadg‘u bilig‘” Xorazmiy “Muhabbat- noma” Alisher Navoiy “Muhokamat ul–lug‘atayn ”

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 2019- yil 21- oktabrda “O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeyini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-5850 – son qarorni imzoladi. 2020-yil 10-aprel kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev «O‘zbek tili kunini belgilash to‘g‘risida»gi qonunni imzoladi. Qonun 2ta moddadan iborat. • 1- moddaga asosan, 21-oktabr O‘zbek tili bayrami kuni etib belgilandi. • 2- moddaga ko‘ra, qonun rasman e’lon qilingan kundan boshlab kuchga kiradi. Qonun Oliy Majlis Qonunchilik palatasi tomonidan 2020-yil 23-martda qabul qilingan, Senat tomonidan 24-mart kuni ma’qullangan. “ Davlat tilini rivojlantirishga qaratilgan ishlarimizning mantiqiy davomi sifatida bugun mamlakatimizda yana bir muhim qadam qo‘ydik. Men bugun “O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g’risida”gi farmonga imzo chekdim. Unga binoan “Davlat tili haqida”gi qonun qabul qilingan kunning ulkan tarixiy o‘rni va ahamiyatidan kelib chiqqan holda, 21-oktyabr sanasi yurtimizda “O‘zbek tili bayrami kuni” deb belgilandi” Shavkat Mirziyoyev 21-oktabr, 2019-yil

Davlat tilini rivojlantirish departamenti tuzilmasi … . O‘zbekiston Respublikasi bosh vaziri Departament mudiri Davlat tilini rivojlantirish va davlat tili to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ijrosini monitoring qilish bo‘limi mudiri Atamashunoslik va toponimik obyektlarga nom berish faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘limi mudiri Davlat tilini rivojlantirish masalalari bo‘yicha bosh mutaxassis Davlat tili to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ijrosini monitoring qilish masalalari bo‘yicha bosh mutaxassis Atamashunoslik va toponimika sohasida qonun hujjatlari ijrosini monitoring qilish masalalari bo‘yicha bosh mutaxassis Toponimik obyektlarga nom berish masalalari bo‘yicha bosh mutaxassis

TIL VA JAMIYAT • Til va adabiyot shunday qadriyatki, ularni chuqur egallagan sari millat tarixi, o‘tmishi inson ko‘z oldida namoyon bo‘la boshlaydi. O‘z millati tarixini bilgan inson, tabiiyki o‘zga tillarga ham hurmat bilan qaraydi. Til bilish, uni o‘rganish esa kitobxonlik orqali shakllanadi. Kitobxonlik, xususan, badiiy adabiyot yosh avlodda estetik tarbiyani shakllantiruvchi, inson ma’naviy kamolotini yuksak cho‘qqilarga olib chiquvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Respublikamizda olib borilayotgan islohotlar negizida ham inson, uning manfaatlari, kamoloti va taraqqiyoti yotadi. • Davrimizning kuchli adabiyotshunoslaridan biri f.f.d.,prof. B.Karimov o‘z ma’ruzalarida Abdulla Qodiriyning “O‘tgan kunlar” romani haqida ma’lumot berar ekan, asar qahramoni O‘zbek oyim tilidan “Ko‘ch” so‘zining ishlatilishini (“Men Yusufbek hojining ko‘chiman.”, ya’ni, ayoliman ma’nosida) va bu so‘z asarda bir necha marotaba kelishini, eng muhimi, bu so‘z Z.M.Boburning “Boburnoma” asarida ham uchrashini ta’kidlaydi.

Professor Q.Yo‘ldoshev o‘z nutqida “oila” (arabiy) so‘zi o‘rnida “O‘tboshi” (turkiy ) so‘zini ishlatadi. Professor Z.Xolmonova o‘zbek iboralarida millatning urf- odatlari, udumlariga ishora qiluvchi namunalarini keltiradi. “Kapalagi uchdi”, “Pichog‘i moy ustida”, “To‘nini teskari kiydi” kabi qator frazeologik birliklarda millatga xos jihatlar aks etishi, so‘z ma’nolaridagi zidlanish holatlari chilla- qishning va yozning eng issiq payti (enantiosemiya) va bunday holatlarni o‘rganish yangi yo‘nalishlarning paydo bo‘lishiga olib kelayotganligini ta’kidlaydi. Til sohasida Lingvokulturalogiya, Sotsioligvistika, Psixolingvistika, Neyrolingvistika kabi yo‘nalishlar rivojlanib bormoqda. Ligvokulturalogiya tilshunoslik va madaniyatshunoslik o‘rtasidagi yangi soha bo‘lib, til va madaniyat masalalarini, madaniyatlararo til xususiyatlarini o‘rganadi.

Ko‘ngil maxzanining qulfi til va ul maxzanning kalitin so‘z bil. (Alisher Navoiy) Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir. O‘z tilini yo‘qotgan har qanday millat o‘zligidan judo bo‘lishi muqarrar. ( Islom Karimov). Har bir millatning dunyoda borlig‘ini ko‘rsatadurg‘on oyinayi hayoti til va adabiyotidur. Milliy tilni yo‘qotmak, millatning ruhini yo‘qotmakdur. (Abdulla Avloniy)2. MUTAFAKKIRLARNING TIL VA NUTQ HAQIDAGI FIKRLARI

Ming yillarki bulbul kalomi O‘zgarmaydi, yaxlit hamisha. Ammo sho‘rlik to‘tining holi O‘zgalarga taqlid hamisha Ona tilim, sen, borsan, shaksiz, Bulbul kuyin she‘rga solaman. Sen yo‘qolgan kuning, shubhasiz, Men ham to‘ti bo‘lib qolaman! Abdulla OripovOna tilim

Lug‘at Tahlil – анализ Mustaqil – самостоятельный, независимый Mavqe – статус Muqaddas – священный, святой Davlat tili – государственный язык Millat g‘ururi – гордость нации Ramz – символ Porloq – светлый So‘zlar yordamida gaplar tuzing.

Tarjima mashqi Чтобы быстро выучить узбекский язык, очень важно заниматься каждый день. Как сказал, один учёный, который знает 70 языков, у человека, изучающего язык, нет выходных. Скорее всего он прав. Очень полезно 10 минут в день слушать радио, магнитофонные плёнки, диски. Потом нужно читать неменьше, чем 20 минут. Можно заниматься обратным, то есть переводить тексты. Для этого разделите страницу на 2 части. Слева напишите текст из учебника. Справа напишите перевод этого текста. Через день смотрите только на текст, написанный на другом языке. Переведите его на узбекский язык письменно. Потом сравните свой перевод с текстом из учебника. Подчеркните слова, которые вы перевели неправильно. Через день повторите перевод. Нет ошибок? Прекрасно.

3. O‘ZBEK TILINING ASOSIY IMLO QOIDALARI Imlo qoidalari – to‘g‘ri yozish qonun-qoidasi to‘plami. Qoidada to‘g‘ri yozishning deyarli barcha tomoni batafsil izohlandi. O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari 1995-yil 24-avgustda tasdiqlandi. Hozirgi qoidalar tizimi 7 bo‘lim, 82 banddan iborat bo‘lib, o‘z ichiga quyidagilarni oladi: № 1 Harflar imlosi: a) Unlilar imlosi (1 - 7-bandlar); b) Undoshlar imlosi (8 – 32-bandlar). 2 Asos va qo‘shimchalar imlosi (33 – 37-bandlar). 3 Qo‘shib yozish (38 – 50-bandlar). 4 Chiziqcha bilan yozish (51 – 56-bandlar). 5 Ajratib yozish (57 – 65-bandlar). 6 Bosh harflar imlosi (66 – 74-bandlar). 7 Ko‘chirish qoidalari (75 – 82-bandlar).

Eslab qoling! A’lo, Ra’no – tutuq belgisi cho‘ziqroq talaffuz qilishni talab qiladi San’at, in’om – unlini undoshdan ajratib talaffuz qilishni ifodalaydi She’r, sher - so‘zlarning ma‘nosini farqlashga xizmat qiladi Is’hoq, as’hob –”s” va “h” undoshlarini “sh” harf birikmasidan farqlash uchun ishlatiladi Mo‘tadil, mo‘jiza – “o‘” unlisi cho‘ziqroq aytilsa ham tutuq belgisi qo‘yilmaydi

Fonetik yozuv Morfologik yozuv Shakliy yozuv Tarixiy-an’anaviy yozuv Farqlash yozuvi Yosh - yasha Uchchala - uchala Tiyatr – teatr Borg‘il - borgin Olm a - o lma

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Asosiy adabiyotlar: 1. Abduraxmonova M., Fattoxova D., Xalmuxamedova U., Inogamova N., N.Egamberdiyeva. O‘zbek tili (o‘quv qo‘llanma). – Toshkent: “Mumtoz so‘z”, 2019. 2. Muhiddinova X., Salisheva Z., Po‘latova X. O‘zbek tili (oliy ta’lim muassasalari rus guruhlari uchun darslik). – Toshkent: O‘qituvchi, 2012. – 288 b. Qo‘shimcha adabiyotlar: 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2019-yil 21-oktabrdagi “O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini tubdan oshirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5850-son farmoni. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2019-yil 4-oktabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili” haqidagi Qonuni qabul qilinganligining 30-yilligini keng nishonlash to‘g‘risida”gi PQ-4279-son qarori.

O'xshashlar

“Davlat tilida ish yuritish” fanining maqsad va vazifalari. Imlo va savodxonlik masalalari. Og‘zaki va yozma nutq, uning xususiyatlari

Orfografiya va uning tamoyillari

Ilm maskanimiz hayotidan. So’zlashuv uslubi

Axoli turmush tarzining og’irlashuvi

Davlat tilida ish yuritish. Hujjatlar