Axoli turmush tarzining og’irlashuvi - Davlat tilida ish yuritish - Slaydlar

Axoli turmush tarzining og’irlashuvi

Yuklangan vaqt:

19.07.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.2900390625 KB

Ko'chirib olish

Axoli turmush tarzining og’irlashuvi

REja: 1. 20-asrning 80-yillari oʻrtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy , iqtisodiy va maʼnaviy hayotidagi inqirozli vaziyat. Markazning O‘zbekistondagi repressiv siyosati. “Paxtachilik” “O‘zbek mehnati” aksiyalari. 2. Aholining turmush tarzining og'irlashishi. Orol fojiasi. 3. Farg‘ona voqealari. 1989 yil o'rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o'zgarishlar. Milliy manfaatlarning ustuvorligi ortib bormoqda.

Xalqning juda boy tarixi va madaniyatini, o’lkaning o’ziga xos noyob xususiyatlarini bilmagan va bilishni istamagan kelgindilar mahalliy xalqning urf-odatlari, an’analarini oyoq-osti qildilar. Xalqimizning boy madaniyati va ma’naviy qadriyatlari kamsitildi.

Ona tilining qo’llanilishi yanada cheklab qo’yildi. Hatto milliy libos kiyib yurish ham qoralandi. Milliy an’analar bo’yicha to’y qilgan, qarindosh-urug’larini milliy, diniy qadriyatlar asosida dafn qilganlar tanqid ostiga olindi, shafqatsiz jazolandi. Bunday vaziyat xalqni ranjitdi, hafsalasini pir qildi, siyosiy loqaydlikni kuchaytirdi. Ko’plab olimlar, yozuvchilar va boshqa ijodiy xodimlar aziyat chekdi.

Ularning ko’pchiligi mahalliychilikda, milliy cheklanganlikda, xurofot-bid’atga berilganlikda, sinfiy va partiyaviy tamoyillardan og’ishlikda, o’tmishni, xonlar va amirlar hayotini bo’rttirib ko’rsatishda ayblandilar. Siyosiy va mafkuraviy zug’umlarga qaramasdan ijtimoiy ong o’zgara boshladi.

O’tmish va hozirgi zamon muammolari to’g’risida munozaralar, turli qarashlar, nuqtai nazarlar bildiriladigan bo’lib bordi. Jamoatchilik paxta yakkahokimligini tugatish, o’zbek tiliga davlat tili maqomini berish, ekologik holatni sog’lomlashtirish kabi masalalarni ko’tara boshladilar. «Norasmiy» guruhlar va tashkilotlar paydo bo’la boshladi. Ular asta-sekin siyosiy tusga kira boshladi.

1989-yilda tashkil topgan «Birlik» xalq harakati (rahbari Abdurahim Po’latov) respublikadagi dastlabki «norasmiy» harakat edi.

Shuningdek, «O’zbekiston erkin yoshlar itifoqi», xotin-qizlarning «To’maris» nomli tashkiloti, rusiyzabon ziyolilarning «Intersoyuz» deb atalgan harakati tuziladi. Bu harakatlar dastlabki paytlarda xalqning ma’naviy qadriyatlarini tiklash, Orol fojeasining oldini olish, o’zbek tiliga davlat tili maqomini berish, boshqaruvning ma’muriy buyruqbozlik usulidan voz kechish kabi dolzarb masalalarni ko’tardilar.

Biroq bu harakatlar g’oyaviy, siyosiy, tashkiliy jihatdan yetarli darajada uyusha olmadi. 1990-yil 30-aprelda «Erk» demokratik partiyasining ta’sis qurultoyi bo’ldi.

Qurultoy «Erk» partiyasi tuzilganligi haqida qaror qabul qildi, partiyaning dastur va nizomi qabul qilindi. Biroq «Erk» partiyasi rahbarlari jamiyatni yangilash uchun bir tuzumdan ikkinchi tuzumga o’tish zaruriyatini to’la anglab yetmadilar, amalga oshirgan tadbirlari natija bermadi.

Ma’muriy buyruqbozlik usuli bilan ishlayotgan vazirliklar va idoralar iqtisodiy islohotlarni yo’qqa chiqardi, iqtisodiyot taraqqiyotiga to’g’anoq bo’lib qolaverdi. Respublikaning tog’- kon, metallurgiya, mashinasozlik, elektrotexnika, kimyo sanoatiga qarashli korxonalar Ittifoq vazirliklari va idoralariga tobe bo’lib qolaverdi. Ijtimoiy va iqtisodiy ko’rsatkichlarni avvalgidek Markaz belgilab berardi.

Aholining ijtimoiy ahvoli nochor edi. O’sha yillarda mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko’ra, kun kechirish uchun bir kishiga oyida kamida 85 so’m zarur edi. O’zbekistonda aholi jon boshiga daromad 75 so’mdan oshmaydigan 8 million 800 mingga yaqin kishi yashardi, bular aholining 45 foizini tashkil etardi. Qishloq aholisining atigi 50 foizi toza ichimlik suvi bilan ta’minlangan edi, xolos.

Stalin qatagʻonlari yillarida Oʻzbekistonda 1937-39- yillarda 41 ming kishi qamoqqa tashlangan, ulardan 37 ming nafari turli muddatlarga hukm qilingan , 6920 kishi surgun qilingan. Umuman olganda, 1939-1953 yillarda 61799 kishi qamoqqa tashlangan, ulardan 56112 nafari ozodlikdan mahrum qilingan, 7100 nafari o‘g‘irlangan. Albatta, ularning aksariyati 1956 yilda ozod qilingan, ammo uning o'limidan keyin 1980- yillarga kelib, mavjud mafkurachilar o'zlarining yangi hujumlarini boshladilar. Totalitar urug‘ni saqlab qolish uchun aholining qo‘rquvda yashashi, qayta-qayta ayblovlar, tazyiqlar qilish odat tusiga kirdi.

Ustiga-ustak, respublika iqtisodiyoti qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi bilan to‘ldirilib, ma’naviy-axloqiy sohadagi salbiy hodisalar (giyohvandlik, tajovuzkorlik va boshqalar) ko‘paydi. Iqtisodiyotni tanazzuldan chiqarish uchun, birinchi navbatda, ishlab chiqarish munosabatlarini o'zgartirish uchun boshqaruvning iqtisodiy usullarini joriy etish o'rniga, turli chaqiriqlar bilan muvaffaqiyatsiz iqtisodiy tajribalar o'tkazildi. Ijtimoiy sohadagi ko'rsatkichlar ham juda past edi. Turar joy bilan taʼminlanganda umumiy ittifoq koʻrsatkichi 65% (sobiq 15 respublika ichida 12-oʻrin), kasalxonalar bilan 92% (9- oʻrin), maktablarda oʻyinlar bilan taʼminlanganlik 72% (12- oʻrin) ni maktabgacha taʼlim muassasalari bilan taʼminlagan. ta’lim muassasalari – 34,5% (12 ball).

Aholini ichimlik suvi bilan ta'minlash 25-30 foizni tashkil etdi. Fan, madaniyat va xalq ta’limi xarajatlari byudjetning 2,7 foizidan oshmadi. Asosan aholi vakillari istiqomat qiladigan qishloqlarda ijtimoiy ahvol juda ogʻir edi. Ijtimoiy hayotdagi yana bir adolatsizlikka e’tibor qaratadigan bo‘lsak – 80-yillardagi ma’lumotlarga ko‘ra, sobiq Ittifoqda har bir maktab o‘quvchisiga o‘rtacha 240 so‘mdan pul sarflangan bo‘lsa, O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 203 so‘mni tashkil etadi.``mni, Ittifoqdagi har bir talabaga 1200 so‘mdan sarflansa, Qurilish yillarida madaniyat va fan ham notekis rivojlandi.

O‘zbekistonda xalq ta’limiOliy va o‘rta ta’lim, fan-texnika, madaniyat ma’lum darajada yuksalgani, olimlarimiz tomonidan fanning ko‘plab fundamental sohalari bo‘yicha maktablar yaratilgani tarixiy haqiqatdir. Biroq, juda yuqori madaniy salohiyat bilan birga, bir vaqtning o'zida ma'naviy keskinlik paydo bo'ldi. Xalqni milliy urf-odat va madaniyatning qudratli manbalaridan uzoqlashtirish tendentsiyasi kuchaydi. Masalan, ilgari taqiqlangan Navro‘z bayramimiz 50-60-yillarda qayta tiklangan, 1986 yildan esa mafkurachilar tomonidan “diniy” bayram sifatida ta’qiqlangan.

O‘zbek tilini qo‘llash sohasi ham toraytirildi: butun respublika bo‘ylab, hatto aholisi ko‘p bo‘lgan qishloqlarda ham barcha hujjatlar rus tilida olib borildi. Kutubxona fondining 80 foizini rus tilidagi kitoblar tashkil etdi. Madaniy qurilishda asosiy milliy manfaatlar unutildi, baynalmilallashtirishga majbur qilindi.

Madaniyatni mafkuralashtirish, ijodiy faoliyatga qo‘pollik bilan aralashish natijasida adabiyot va san’at milliy zamindan ajralib qoldi. Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, 74 yillik sho‘rolar hokimiyati davrida O‘zbekiston qandaydir hal qiluvchi yutuqlarga erishganini e’tirof etish bilan birga, respublikamiz mustamlakachilik va milliy zulm doirasida bo‘lib, qashshoq mamlakatning barcha og‘ir sinovlarini boshidan kechirdi.

Bu qaramlik siyosiy sohada - siyosiy sukunatda, xalqni o'z taqdirini o'zi belgilash huquqidan mahrum qilish, hukmron mamlakatning tarkibiy qismiga aylanish, xalqaro doiralarda huquqlardan mahrum qilish; iqtisodiy sohada - tabiiy boyliklarga egalik qila olmaslik, iqtisodiy rivojlanish yo'lini belgilay olmaslik, markaz manfaatlarining ustunligi, xalqimiz mehnat unumdorligidan bahramand bo'lolmasligi, bir yoqlama rivojlanish natijasida respublikamizni xomashyo bazasiga aylantirish;

Ma’naviy sohada kommunistik mafkura hukmronligi davrida sinfiy yondoshuv tufayli milliy- diniy qadriyatlarimizga e’tiborsizlik, ma’naviy-tarixiy merosimizga e’tiborsizlik, siyosatda inson huquqlarining poymol etilishida o‘z ifodasini topdi. repressiya. Sovet hokimiyati davrida mamlakatimiz va xalqimiz ahvolini tahlil qilish, mustaqillikning ahamiyatini chuqurroq anglashimiz, uning qadriga yetishimiz, uni himoya qilishimiz va mustahkamlashimiz zarur.

O'xshashlar

Yo’riqnoma, Nizom va ustav

Ma’lumot-axborot hujjatlari. Ma’lumot-axborot hujjatlarining rasmiylashtirilishi

F.M.Dostoyevskiyning “Jinoyat va jazo” asarida qahramonlarning huquqlari va xulq-atvoriga ta’sir qiluvchi qonun bandlari tahlili

Hujjatlar yig‘majildlarini rasmiylashtirish, Hujjatlarning muhimlik qiymatini ekspertiza qilish

Farmoyish hujjatlari