Gulli o‘simliklarning generativ organlari - Botanika - Slaydlar

Gulli o‘simliklarning generativ organlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

621 KB

Ko'chirib olish

1. O‘simlik organlari 2. Ildiz.(Radix) 3. Olimlarning tajribalari R E J A :Gulli o‘simlik larning generativ organlari WWW.ARXIV.UZ

O‘simliklarning ma’lum bir qismi xar xil to‘qimalardan tuzilgan bo‘lib, asosan bir xil vazifani bajarib tursa organ deyiladi. Gulli o‘simliklarning organlari 2 gruppaga bo‘linadi: 1. Vegetativ organlar 2. Generativ organlar Vegetativ organlarga ildiz, poya va barglar kiradi. Bu organlarning asosiy vazifasi o‘sish va oziqlanishdan iborat. Generativ organlarga gul meva va urug‘lar kiradi. Bularning asosiy vazifasi urchish va ko‘payishdan iborat. GULLI O‘SIMLIK ORGANLARI WWW.ARXIV.UZ

O‘simlik organlari Rivojlanishning evolyutsion taraqqiyot davrida o‘simliklarda o‘zining shaxsiy hayotini saqlashi hamda keyingi avlodga xos xususiyatlarini qayta tiklash maqsadida vegetiv va generativ organlar paydo bo‘lgan. Evolyutsiya taraqqiyoti natijasida vegetativ organlar yuksak o‘simliklarda paydo bo‘lgan, lekin tuban o‘simliklarda bular paydo bo‘lmagan. Vegetativ organlar evolyutsion tarqqiyoti davomida to‘qimalardan so‘ng o‘simliklarning qo‘riqlikka o‘tishi munosabati bilan rinofitlar shaklllangan. O‘simliklarda ko‘pincha urug‘ning unib chiqishidan boshlanib va yangi urug‘ning paydo bo‘lishi bilan tugaydi. Misol, bug‘doy, arpa, no‘xat, zig‘ir kabilarni misol qilish mumkin. O‘simliklar vegetativ organlarining o‘sishida ma’lum bir qonuniyatlar bo‘lib, ulardan biri qutblilikdir. Qutblilikning mohiyati shundan iboratki, o‘simlikning yuqorigi uchi, ostki uchi morfologik va fiziologik jahatdan bir -biridan farq qiladi: ildiz pastga - tuproqqa kirsa, poya yuqoriga qarab o‘sadi. WWW.ARXIV.UZ

Ildiz.(Radix) Ildiz o‘simliklarning asosiy vegetativ organi bo‘lib birinchi marta urug‘ embrionidan o‘sib chiqadi. Urug‘ embrio-nidan o‘sib chiqqan ildiz yaxshi taraqqiy etib ketsa uni bosh ildiz deb ataladi. Asosiy bosh ildizdan yon ildizlar o‘sib chiqadi. Yon ildizlar asosiy bosh ildizning ichki to‘qimalardan o‘sib chiqadi. Yon ildiz ichki to‘qimalardan o‘sib chiqqani uchun endogen tipda o‘sish deyiladi. Asosiy bosh ildiz va undan o‘sib chiqqan birinchi tartibdagi yon ildizlar geotropizm,ya’ni yerga qarab o‘sish xususiyatiga ega. (tikka, yetib, yuqoriga qarab, pastga qarab). Bu ildizlar geotropizm xususiyatiga ega emas. Asosiy bosh ildiz yon ildizlarga nisbatan katta bo‘lsa o‘q ildiz (sterjnevnoy koren) deyiladi. WWW.ARXIV.UZ

1 -rasm. Ildiz tizimlari: 1 - o’q va 2 - popuk ildiz tizimlari. WWW.ARXIV.UZ

Masalan beda, g‘o‘za, otquloq, yantoq, qoqio‘t kabi o‘simlik ildizlari. Yantoqning asosiy bosh ildizining uzunligi 20 m bo‘ladi. Chunki yantoq suvsiz joyda yashaydi. O‘q ildiz shoxlangan yoki shoxlanmagan bo‘lishi mumkin. Agar o‘q ildiz yer yuzasiga yaqin joyda shoxlangan bo‘lsa shoxlangan o‘q ildiz deyiladi. Agar o‘q ildiz yer ostining chuqurroq yerida shoxlanmagan bo‘lsa shoxlanmagan o‘q ildiz deyiladi. Ikki pallali o‘simliklarning ildizi asosan o‘q ildiz bo‘ladi. Bir pallali o‘simliklarda urug‘ embrionidan o‘sib chiqqan bosh ildiz yaxshi taraqqiy etmaydi, bu o‘simliklarda bosh ildiz yon ildizlarga nisbatan teng bo‘ladi. Shuning uchun xam bir pallali o‘simliklarning ildizi (mochkovat ы y koren) deyiladi. M: bug‘doy, arpa, sholi, piyoz va boshqa ildizlar. Ildiz o‘simliklarning poyasida ba’zan bargidan xam o‘sib chiqishi mumkin. Poyadan yoki bargdan o‘sib chiqqan ildiz qo‘shimcha ildiz (pridatochn ы y koren)deyiladi. WWW.ARXIV.UZ

Bir pallali va ikki pallali o‘simliklarda, qo‘shimcha ildiz taraqqiy etgan bo‘ladi. Ildizning taraqqiy etishi o‘simlikning yashash sharoitiga bog‘liq. M: tog‘larda, toshlar-ning ustida o‘suvchi o‘simliklarda ildizning probka qismi yaxshi taraqqiy etgan bo‘ladi. Ildiz qinlari esa ko‘mir kislotalarini va yana olma kislotalarini ishlab chiqarib turadi. qumli cho‘llarda yashaydigan o‘simliklarda yon ildizlar yaxshi taraqqiy etgan bo‘ladi. M: qumli cho‘llarda ya’ni qora qum va qizil qumda usuvchi juzg‘unni olsak uning asosiy bosh ildizi 1,5-2 m bo‘ladi. Yen ildizlari esa 20 m gacha bo‘ladi. Saksovulni olsak ildizi yer yuzida bir marta shoxlanadi va 3.5-4m chuqurlikda yana bir marta shoxlanadi. WWW.ARXIV.UZ

Idizda oziq moddalar xam to‘planishi mumkin. Bunday ildizlarni ildiz mevalar-kroneplodi deb yuritiladi. M:sabzi, turp, lavlagi, sholg‘om, rediska va boshqalar. Bunday ildiz mevalarni qiyofasini o‘zgartirgan ildizlar deb yuritiladi.(metamorfoz kornya). Sabzi, turp, lavlagi ildiz mevalari asosiy bosh ildizdan xosil bo‘ladi. Bundan tashqari yon ildizlardan xosil bo‘lgan ildiz mevalar ham uchraydi. M:Kartoshka guli (georgin),parpi (akonit). Qiyofasini o‘zgartirgan ildizlar xar xil qo‘shimcha vazifalarni bajarib turadi. Ba’zi bir o‘simliklarda havo ildizi (vozdushn ы y koren) bo‘ladi. Havo ildizlari yordamida o‘simlik havodan namlik yutib turadi. Bundan tashqari havo ildizi o‘simlikning tanasini tutib turishga yordam beradi. M: tropik o‘rmonlarda (daraxt ustida) yashaydigan epifit o‘simligining ildizi ingichka bo‘lib yuqoridan pastga qarab o‘sadi. Buyining uzunligi 4-6 m, enining diametri 1-2 sm, jo‘xorida xam havo ildizi bor.Felodendron o‘simligida xam havo ildizi bor. WWW.ARXIV.UZ

WWW.ARXIV.UZ

Tayanch ildizlar. Poyadan chiqqan qo‘shimcha ildizlar uni tik tutib turishga yordam beradi. Bunday ildizlarning ko‘pincha kechpishar, baland bo‘yli makkajo‘xori, oq jo‘xori o‘simliklarning pastki bo‘g‘inlarida ko‘rish mumkin. So‘rg‘ich ildizlar. Tekinxo‘r o‘simliklarda xlorofil donachalari bo‘lmaganligi uchun ular boshqa o‘simliklardan oziq moddalar hisobiga yashaydi. Bunday o‘simliklarda asosiy ildizlar o‘rnida so‘rg‘ich ildizlar bo‘ladi. So‘rg‘ich ildizning po‘stloq parenxima xujayralari , o‘tkazuvchi bog‘lamlari ona o‘simlikning floemadagi o‘tkazuvchi bog‘lamlariga qarab o‘sadi. O‘sayotgan ildizning uzunchoq parenxima xujayralari gaustoriya xujayralari deb ataladi. Bu zarpechakda, shamg‘iyada bo‘ladi. WWW.ARXIV.UZ

Botqoqlik joylarda o‘sadigan o‘simliklarda nafas oluvchi ildizlar ham bo‘ladi. Nafas oluvchi ildizlar o‘simlikning pastki qismida, ya’ni yer tagiga yer ustiga qarab o‘sadi. M: Botqoq sarvisi-kirishi mumkin. Ba’zi bir o‘simliklarda tirgak ildizlar bo‘ladi. M: tropik o‘simliklardan fikusda ko‘rish mumkin. Tirgak ildizlar o‘simlikning yuqori qismidan chiqib pastga qarab o‘sadi. Shu bilan u yerga qadalib o‘simlikning tanasini tutib turadi. Ildiz sistemasi o‘simliklarning yer ustki qismlariga nisbatan ba’zan 5-15 martagacha katta bo‘ladi. WWW.ARXIV.UZ

Ildiz faqat murakkab tuzilgan yuqori o‘simliklarda bo‘ladi. Suv o‘tlarida va moxlarda ildiz bo‘lmaydi. Bu o‘simliklarda ildiz o‘rnida bir yoki ko‘p xujayrali tuklar bo‘ladi. Bu tuklarni rezoidlar deb ataydi. Shu rezoidlar yordamida suv va suvda erigan mineral moddalarni shimib oladi. Yuqori sporali o‘simliklarda suv qirqqulog‘ida ham ildiz bo‘lmaydi. Ildiz vazifasini qiyofasini o‘zgartirgan barglar bajarib turadi. YUqori o‘simliklardan shumg‘iya, zarpechak, devpechak o‘simliklarida ham ildiz bo‘lmaydi. Bu o‘simliklar parazit holda hayot kechiradilar. O‘zining so‘rg‘ich tuklari yordamida boshqa o‘simliklardan oziqli moddalarni so‘rib oladi. Dukkakdoshlar oilasiga kiruvchi o‘simliklarning ildizida tugunak bakteriyalar bo‘ladi. Bu bakteriyalar dukakli o‘simliklar bilan simbioz xolda yashaydi. (Xamkorlik va qarama-qarshi kurash), tuganak bakteriyalar havoning erkin azotini yutish xususiyatiga ega. Shuning uchun xam tugunak bakteriyalar o‘simlikni azot bilan ta’minlab turadi. O‘simlikdan esa organik modda oladi. Shuning uchun xam dukkakli o‘simliklar ekilgan yer azotli birikmaga,o‘simlik esa oksilga boy bo‘ladi. WWW.ARXIV.UZ

WWW.ARXIV.UZ

Akademik Vilyams o‘simliklarni almashlab ekishda dukkaklilarga katta axamiyat beradi. O‘simlik ildizida zamburug‘lar xam bo‘ladi. O‘simlik ildizidagi zamburug‘lar mikoriza deb ataladi. Grekcha miks- zamburug‘, riza-ildiz (zamburug‘li ildiz). Mikorizalar o‘simlik ildizida 3 xil shaklda bo‘ladi. 1. Mikorizalar ildizning tashqi tomonida bo‘lsa ekto-trof mikoriza deyiladi. M: Olxo‘ri, dub, terak daraxatlari ildizida bo‘ladi. 2. Mikorizalar o‘simlik ildizining ichki qismida uchrasa endotrof mikoriza deyiladi. M: Bug‘doy, jo‘xori, klupnay, piyoz ildizlarida ko‘rish mumkin. 3. Mikorizalar ildizning tashqi tomonidan tuganak xosil qilsa tuganak mikoriza deyiladi. M:Tamaki, qalampir, pomidor o‘simliklarining ildizida ko‘rish mumkin. WWW.ARXIV.UZ

1881 yilda rus olimi Kamenskiy mikorizalarning tabiatini aniqlagan. Mikorizalar erimaydigan moddalarni eriydigan holga ketirishda katta ahamiyatga ega. O‘simlikning ildizining V 41 0 vitamin (tiamin) bilan taminlab turadi.Vitamin V 41 0 ta’sirida o‘simlik ildizi kuchli ravishda taraqqiy etadi. Ba’zi bir mikorizalar havoning azotini yutish xususiyatiga ega. Shu bilan o‘simlik ildizining azotli birikma bilan taminlab turadi. WWW.ARXIV.UZ

O'xshashlar

Gulli o‘simliklar xilma xilligi

Meva urug’ tuzilishi, tiplari va klassifikatsiyasi. Jinsiy ko’payish evolyutsiyasi

Generativ organlar gul. To’pgullar - urug’. meva

Gul - o'simliklarning generativ ko'payish organi 3

Gulli o’simliklarning xilma xilligi va tarqalishi