Generativ organlar gul. To’pgullar - urug’. meva - Botanika - Slaydlar

Generativ organlar gul. To’pgullar - urug’. meva

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

68.8603515625 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: Generativ organlar gul. To’pgullar - urug’. meva www.arxiv.uz

Reja: 1. Generativ organlarning kelib chiqishi. 2. Gulning tuzilishi. 3.Urug` haqida tushuncha. 4. Urug`ning tuzilishi. 5.Meva haqida tushuncha. 6. Mevalarning klassifikatsiyasi. www.arxiv.uz

• Generativ organlarning kelib chiqishi . • • 1. Generativ organlarning vazifasi o`simliklarni jinsiy ko`payishiga xizmat qilishdir. Evolyutsiyaning dastlabki bosqichlarida generativ organlar vazifasini bir xujayrali gameta bajargan bo`lsa yuksak o`simliklargacha ma`lum evalyutsion bosqich bosib o`tilgan. Kanyugatlar, diatom suv o`tlari, bazidiyaali zamburug`larda jinsiy ko`payish organi yo`q. Saprolegniya zamburug`ida ogoniy va anteridiy hosil bo`lgan bo`lsa, xaltachali zamburug`lar, lishayniklarda arxegoniy hosil bo`ladi. Moxsimonlarda, paporotniklarda jinsiy ko`payishga xizmat qiluvchi arxegoniy va anteridiy hosil bo`lgan. • Gul yuksak o`simliklar uchun xos bo`lib evalyutsion taraqqiyotning sungi bosqichida vujudga kelgan. Gul - shakli o`zgargan, o`sishi chegaralangan spora hosil qilishga xizmat qiladigan organ hisoblanadi. Gulning taraqqiyoti natijasida changlanish jarayonidan keyin otalanish natijasida tuxum xujayrasi rivojlanib urug` va meva hosil bo`ladi. • 2. Gul kelib chiqishiga ko`ra o`zgargan novda bo`lganidan barg va poya kelib chiqish xususiyatiga egadir. Poya qismiga gul bandi va gul o`rni kirsa barg kelib chiqishiga ega bo`lgan qismlariga gulkosabarg gultojibarg, urug`chi va changchilar kiradi. • Yuqoridagi qismlar o`ziga xos vazifani bajarish xususiyatiga ega. Gul bandi poyaning davomi bo`lib, ayrim o`simliklarda o`z rivojlanishini tezda to`xtatsa (olma, o`rik, shaftoli) ko`pchilik o`simliklarda meva pishgungacha o`sishni davom etiradi. • Gul urnida barcha gul qismlari joylashgan bo`ladi. Ulvarning joylanishiga qarab gullarni uch guruhga bo`lish mumkin. www.arxiv.uz

• Gulning tuzilishi. • Bir qavatli gullar ayrimlari gulkosabargli (lavlagi, shavel) va gultojibargli (lola) bo`ladi. • Gultojibarglar - gulning ikkinchi qoplamini hosil qiladi. Ularning rangi xromoplastalar va xujayra shirasi pigmentlarga bog`liqdir. Xujayra shirasi tarikibidagi axtotsian va antoxlor pigmentlari kislotali va ishqoriy muhitga bog`liq holda o`z rangini nomoyon qiladi. Gul tekisligi tuzilishiga qarab gullarni 3 guruhga ajratish mumkin. • 1. Aktinomorf gullar. 2.Zigomorf gullar 3. Asimmetrik gullar. • Aktinomorf gullarda (to`g`ri) uning yuzasidan bir necha simmetirya o`tkazish mumkin. Zigomorf gullar yuzasidan faqat bitta simmetiriya o`tkazish mumkin. • Masalan: Labguldoshlar, dukkakguldoshlar shunday gul hosil qiladi. Asimmetrik gullar yuzasidan birorta ham simmetriya o`tkazish mumkin emas. (Kanna, valeriana gullari). • Changchilar yig`indisi andratsey deyiladi. Ular mikroskpora hosil qilishga xizmat qiladi. • Changchilarga ta`rif berishda ularning soniga, joylanish doirasiga tutashganligiga va uzunligiga e`tibor berish kerak. • Urug`chi va uning tuzilishi. Urug`chilar yigindisi ginitsey deyiladi. Ular 1 ta yoki bir necha meva bargchaning qo`shilishidan hosil bo`ladi. Masalan: olxo`ri, shaftolida 1 ta, karamda 2 ta, shoyigul, piyozda 3 ta, olma, nokda 5 ta, lolaqizg`aldoqda 9 - 11 ta meva bargchaning qo`shilishdan hosil bo`ladi. • Urug`chi quyidagi qismlardan tuzilgan bo`ladi. • 1. tumshiqcha. 2. Ustuncha. 3. Tuguncha. • Tumshiqchaning vazifasi changni qabul qilishga xizmat qilishdir. Buning uchun unda ishlab chiqilgan suyuqlik yordam beradi.Ustuncha tuguncha va tumshukchani bir biriga bog`lab turadi. Ustunchalar soni meva bargchalar miqdoriga bog`liq. Masalan: olma, nok 5 ta meva bargcha va 5 ta ustuncha hosil qilsa, chinigulda 3 ta, labiguldoshlar va butguldoshlarda bitta ustuncha hosil qiladi. Uning rivojlanishidan urug` hosil bo`ladi. www.arxiv.uz

• • Urug` haqida tushuncha • 1. Urug` deb o`simliklarning tarqalishiga, ko`payishiga xizmat qiluvchi generativ organga aytiladi. Urug` urug` kurtakda ro`y bergan qo`sh urug`lanish jarayonidan keyin rivojlanib hosil bo`ladi. U o`zida bo`lg`uvchi o`simlikning barcha qismlarini ildiz, poya va bargini saqlagan bo`ladi. Bu qismlar qo`sh urug`lanish jarayonidagi tuxum xujayraning otalanishidan hosil bo`lsa, zapas oziq moddalar to`planadigan epdosperm markaziy xujayraning otalanishidan hosil bo`ladi. Urug` po`sti urug`kurtakdagi integumentning rivojlanishidan hosil bo`ladi. • Tabiatda urug`lar turli - tumandir. Ularning og`irligi milligramdan 15 kg gacha bo`ladi (palma). • 2. Urug`ning shakli, o`lchami, rangi turlichadir. Har qanday urug` quyidagi qismlardan tashkil topgan bo`ladi. Urug` po`sti, murtak va zapas oziq moddalar saqlanuvchi qism. Zapas oziq moddalarning saqlanishiga qarab urug`larni uchta guruhga ajratish mumkin. • 1. Endospermli urug`lar. 2. Endospermsiz urug`lar. 3. Perisperimli urug`lar. • Endospermsiz urug`larning tuzilishi. Endospermsiz urug`lar ikki pallali o`simliklar uchun xos bo`lib (dukkakdoshlar, murakkabguldoshlar, krestguldoshlar, gulxayridoshlar, atirguldoshlar) quyidagi qismlardan tashkil topgan bo`ladi. • 1. Urug` po`sti. 2. Murtak. 3. Urug`palla • Urug` po`sti, urug` kurtakdagi integumentning rivojlanishidan hosil bo`ladi. Ikki pallalilarning urug` po`sti ayrimlarida tericha, ayrimlarida parda, ayrimlarida yogochlangan bo`ladi (uzum). • Urug` po`stining rangi oq, qo`ng`ir,, qizil va qora ranglarda bo`lishi mumkin. Urug` po`stining yuzasi silliq yoki g`adir - budir (no`xat) tukchali (g`o`za, terak, qoqio`t) bo`ladi. Bu o`zgarishlar urug`larning tarqalishiga va tuproqga www.arxiv.uz

• joylashib olishga xizmat qiladi. Murtak urug`nig asosiy qismi hisoblanadi. U otalangan tuxum xujayraning rivojlanishidan hosil bo`ladi. Murtakda, murtak kurtakchasi, murtak ildizchasi joylashgan bo`lib, uning rivojlanishi-dan bargli poya va o`q ildiz hosil bo`ladi. Urug`larda zapas oziq moddalar to`planib u o`simlikning birinchi bargi hisoblanadi. • Endospermli urug`larning tuzilishi. Endospermli urug`lar g`allaguldoshlar, lolaguldoshlar va qiyoqdoshlar oilasi vakillari uchun hosdir. Endosmpermli urug`lar quyidagi qismlardan tuzilgan bo`ladi. • 1. Urug` po`sti. 2. Endosperm. 3. Murtak. • Qalqoncha bir pallali urug`lar uchun xarakterli organ hisoblanadi. Uning asosiy funksiyasi endospermadagi zapas oziq moddalarni diostaza fermenti ta`sirida parchalab murtak qismiga o`tkazib berishga xizmat qilishdir. • Ayrim o`simliklar endosperm o`rniga zapas oziq moddalarni peresperm qismida to`plash xususiyatiga ega bo`ladi. • Perisperm urug`kurtakning nutsellus qismidan hosil bo`ladi. Perisperimning farqi uning tarkibida oqsil va yog miqdori kamroq bo`lib, asosiy qismini kraxmal tashkil qiladi. Perisperm hosil qilish chinnigul, lavlagi, shura, olabuta uchun xosdir. • Urug`ning otalanmasdan rivojlanishi. O`simliklar dunyosida urug`ning hosil bo`lishi va rivojlanishi har doim yukoirdagi qonuniyatga amal qilavermaydi. Ayrim o`simliklarda urug` va meva otalanmasdan rivojlanishi mumkin. Bunga apomiksis deyilsa. Urug` va mevani otalanib hosil bo`lishi amfimiksis deyladi. www.arxiv.uz

• Meva haqida tushuncha. • Mevalar urug'larning tarqalishida muhim ahamiyatga ega. Meva va urug'larini o'z kuchi bilan tarqatadigan o'simliklarga avtoxor o'simliklar deyiladi. Bunga xina, ko'pchilik dukkakli o'simliklar, burchoq, o'qotar (o'qotar bodring), yorongul kabilar misol bo'ladi. Bulaming urug'i mevasi, ichki bosim, pallalarining chatnashi yoki buralishi hisobiga tashqariga otilib chiqadi. Shamol yordamida tarqaladigan o'simliklarning mevalari nihoyatda yengil bo'ladi. Ayrim turlarning mevalari bir necha, hatto 50 va undan ham ortiq kilometrgacha uchib boradi. www.arxiv.uz

• • Mevalarning klassifikatsiyasi Gulli (yopiq urug'li) o'simliklarda urug'lanishdan keyin meva hosil bo'ladi. Meva asosan urug'chi tugunchasidan hosil bo'ladi. Mevalar o'simliklarning turiga qarab, turli shaklda va kattalikda bo'ladi. Lekin ular qanchalik xilma-xil bo'lmasin, ma'lum tasnif asosida o'rganiladi. Mevaning hosil bo'lishida urug'chidan tashqari, gulning boshqa qismlari ham ishtirok etadi. Masalan, gulqo'rg'on, gulo'rni va boshqalar. Mevalar asosan ikki xil bo' ladi: 1. Agar u tugunchaning o'zidan hosil bo'lsa chin meva (o'rik, olcha, shafioli, olxo'ri, gilos) deyiladi. 2. Agar mevaning shakllanishida tugunchadan tashqari, gulning boshqa qismlari ham ishtirok etsa, soxta meva (olma, nok, behi) deyiladi. • . www.arxiv.uz

Foydalanilgan adbiyotlar 1. M.I. Ikromov, X.N. Normurodov “Botanika” 2002y 2. O’. Pratov, A. To’xtayev “Botanika” 6-sinf darslik 2009y 3. www.Ziyonet.uz sayti 4. www.kitob.uz sayti www.arxiv.uz

O'xshashlar

Gul - o'simliklarning generativ ko'payish organi 3

Meva va urug\\' mavzusida test slayd

Meva urug’ tuzilishi, tiplari va klassifikatsiyasi. Jinsiy ko’payish evolyutsiyasi

Gul va uning turlari

Bir pallalilar sinfi, loladoshlar, piyozdoshlar, sparjadoshlar, qiyoqdoshlar va xalladoshlar oilalari