logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Botanika
  4. Gul tuzilishi. To’pgullar

Gul tuzilishi. To’pgullar

Yuklangan vaqt:

26.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4528.3759765625 KB
Ko'chirib olish
Gul tuzilishi. To’pgullar REJA 1. Gulning tuzilishi va rivojlanishi 2. Gul formulasi va diagrammasi 3.Androtsey haqida tushuncha 4. Mikrosporogenez va erkak gametofit 5.Tо‘pgullar ularning paydo bо‘lishi haqida tushuncha. 6.Tо‘pgullar sistemasining shakllanishi Gul yopiq urug‘li yoki guli o‘simliklarning reproduktiv (lot.re-yangidan, produksio-hosil qilish) organi hisoblanadi. Yopiq urug‘li o‘simliklar boshqa o‘simliklarda murakkab tuzilgan generativ (lot.generare-hosil bo‘lish, yaratilish) organlari bilan farq qiladi. Yopiq urug‘li o‘simliklar mevali barglari (megosporofillari)ning chetlari bir-biri bilan qo‘shilib, bir yoki bir necha tuguncha hosil qiladi. Shu tuguncha ichida bitta yoki bir nechta urug‘kurtaklar (megosporangiylar) bo‘ladi. Tuguncha urug‘kurtakni qurishidan va har xil omillar ta’siridan saqlab qolish uchun xizmat qiladi. Yopiq urug‘li o‘simliklarlarning guli gulqo‘rg‘on yoki gulqoplag‘ichlarga ega bo‘lib, gulni himoya etish vazifasini bajaradi. Gul – shakli o‘zgargan – metamorfozlashgan, qisqargan novda bo‘lib, odatda novdaning apikal (o‘q uchida) va yon novda hamda shoxchalarning meristema hujayralaridan yuzaga keladi. Gul ixtisoslashgan generativ organ hisoblanadi. Gulda jinsiy jarayon-sporogenez va gametogenez sodir bo‘ladi. Gul o‘qi (qisqargan novda) yoki gul o‘rni torus (lot.torus-joy, o‘rin) deb ataladi. Gul o‘rni birmuncha yassi (pion, ayiqtovon, malina, xo‘jag‘at va boshqalarda), konussimon (na’matakda), botiq (olxo‘ri, olchada) bo‘ladi. Gul o‘rnida gulning hamma qismlari: gulkosa, gultoji, changchi, urug‘chilar o‘rnashadi. Gul o‘rni tagida gulni ushlab turuvchi gul bandi yoki dasta bo‘ladi. Agar gul bandi taraqqiy etmasdan qolsa, unday gul bandsiz gul yoki o‘troq gul deb ataladi. Gul bandi yoki gul dasta ostida ikki pallali o‘simliklarda ikkita, bir pallali o‘simliklarda bitta gul oldi bargcha bo‘ladi. Gul oldi bargchalarning bo‘lishi yoki bo‘lmasligi sistematikada oila, turkum yoki turlarga xos muhim belgidir. Novdaning yonida joylashgan gullarda gulning qoplovchi bargga qaragan tomoni oldini yoki pastki yoki abaksial (lot.ab-dan, aksial-o‘q) deb ataladi. Novda o‘qiga qaragan qarama – qarshi tomoni orqa yoki ostki bo‘lsa adaksial (lot.ad-ga-biror narsaga qarab borish) deb ataladi. Novdaning gul chiqqan o‘qi, gul o‘rtasi va qoplovchi bargning markaziy tomoni orqali o‘tgan tik tekislik o‘rta median (lot.medians-o‘rta) deb ataladi. O‘rta tekislikka to‘g‘ri burchak ostida joylashgan va novda o‘qi orqali o‘tadigan tekislik ko‘ndalang transversal (lot. transversalis - ko‘ndalang) tekislik deb ataladi. Tekislik gul simmetriyasida yaqqol ko‘rinadi. Masalan, gulning biror o‘qidan faqat ikkita simmetriya o‘tkazilsa, uni bissimmetriya (lot. bis-ikki, simmetriya - teng) yoki bilateral (lot. lateralis-yon tomon) deb ataladi. Bundan tashqari to‘g‘ri yoki aktinomorf, noto‘g‘ri yoki zigomorf va assimetrik gullar ham uchraydi. Kosacha bilan gultojlarning ikkalasi birgalikda gul qo‘rg‘onini tashkil etadi. Gul qo‘rg‘onining bo‘lishi yoki bo‘lmasligi va uning tuzulishiga qarab gul to‘rt xil bo‘ladi. 1. Agar gulqo‘rg‘on bir xil oddiy kosachasimon yoki tojsimon bo‘lib, gul o‘rnida navbatlashib joylashsa (magnoliya, kupalnitsa, liliyada) gomoxlamid gul deb ataladi. 2. Gulqo‘rg‘on murakkab (qo‘shaloq) kosacha bilan tojga ajralgan (chinnigul, tut, o‘rik, olma va boshqalarda) bo‘lsa, geteroxlamid gul deb ataladi . 3. Gulqo‘rg‘oni bir qator va faqat kosachasimon (gazanda, qayrag‘och, olabg‘tada) bo‘lsa – gaploxlamid gul deb ataladi. 4. Gulqo‘rg‘oni bo‘lmagan va faqat sporofillar (androtsey changchilar, genitsey-urug‘chilar) dan yuzaga kelgan gullar-axlamid yoki ochiq (qoplag‘ichsiz) gullar deb ataladi. Gullarning kelib chiqishi . YOpiq urug‘li o‘simliklarning gullari turli – tuman shaklda bo‘lib, ochiq urug‘li o‘simliklarning gulidan keskin farq qiladi. Gulning kelib chiqishi to‘g‘risidagi masala ko‘pincha olimlarni qiziqtiradi. Bu soxada keng tarqalgan uchta nazariya bor. Psevdant (yunon.psevdos-soxta, antos-gul) nazariyasi. Bu nazariyani avstraliyalik botanik – morfolog, sistematik, botanik – geograf olim – professor Rixard Vetshteyn yaratgan. Uning fikricha, yopiq urug‘li o‘simliklarning ikki jinsli guli ochiq urug‘li o‘simliklar (genetumsimonlar sinfi)ning ko‘pgina sodda tuzilgan bir jinsli changchi va urug‘chi gullarning to‘plamidan «to‘pgul» yuzaga kelgan. Urug‘chilar (megasporofillar) markazga joylashgan.Ular mevali barglardan xosil bo‘lgan, changchi gullarning qoplag‘ich barglari gulqo‘rg‘onni hosil qilgan. Keyinchalik ba’zi changchilar tojbarglarga aylangan. Bu nazariyaga muvofiq, yopiq urug‘li o‘simliklar shamol yordamida changlanadigan mayda - mayda ko‘rimsiz qoplag‘ichsiz gullarga ega bo‘lgan (qayindoshlar, bukdoshlar, qayrag‘ochdoshlar va boshqalar) da gul bir uyli, bir jinsli bo‘lib, ochiq urug‘lilarning strobillarini (yunon. strobilis-g‘udda) eslatadi. Strobilyar nazariya . Uilanda degan olim 1906 yili bennetitlar degan o‘simliklarning qoldiqlarini topadi. Bu o‘simliklar mezozoy erasining ochiq urug‘li o‘simliklariga mansub bo‘lib, evolyusiya jarayonida butunlay yo‘qolib ketgan. Bennetitlar ochiq urug‘li daraxtsimon o‘simliklarning bir qabilasi bo‘lib, gullari ikki jinsli. Ular tashqi qiyofasi jixatidan palmalarga, ayniqsa hozirgi vaqtda o‘suvchi sagovniklarga yaqin. Lekin, sagovniklarda strobillari ikki uyli. Bennetitnomalarda mikro-sporofill va makrosporofillari bitta g‘udda (strobilus) ga to‘planadi. Mikrosporofillari patsimon, ular bir-biri bilan o‘sib, tutashib ancha murakkab bo‘lgan mikrosinangi hosil qiladi. Makrosporofillari urug‘kurtakli bo‘lib, markaziy o‘rinni egallaydi. Urug‘kurtakdan etishadigan urug‘lar ikki pallali bo‘ladi. Gullarning formulalari va diagrammalari . Gul tuzilishini qisqa va shartli belgilar bilan ifodalashga gul formulasi (lot.formula-shakl, ma’lum qoida) deb ataladi. Gul formulasini tuzishda gul simmetriyasi, doira soni, undagi a’zolarning miqdori, ustki va pastki gul tuguniga netsey a’zolarini ifodalovchi raqamlar yoziladi. Ko‘pincha gul formulasini yozishda quyidagi belgilar ishlatiladi; @ - spiral gul; J – aktinomorf yoki to‘g‘ri gul; X - ikki tomonlama simmetriyali gul; ↑ , yoki ↓ zigomorf ; I -assimmetrik; P - oddiy gulqo‘rg‘on; Ca - Calyx -kosacha; Со - Сorolla - tojgul; A -changchilar (Androtsey ); G – urug‘chi (ginetsey); Agar gulning biror organi bir necha qator bo‘lsa «+» belgisi bilan belgilanadi. Masalan A 10 +10+5; tutashib o‘sgan gul bo‘laklari odatda qavs ichiga olinib C (5 ) , tutashmagan holdagi gul bo‘laklari esa qavssiz yoziladi. Gul qismlari notayin bo‘lsa cheksizlik belgisi ~ bilan belgilanadi.Tugunchalarning o‘rnini ifodalovchi raqam osti chiziq bilan (masalan, ostki tuguncha G tuguncha ustki G ) belgilanadi. Gullarning formulasi: masalan; Nilufar, piyozgulda; P 3 +A 3 +3 (3).   Gullarni qisqacha xarakterlash uchun formulasi yoziladi. Bu vaqtda asosan gulning simmetriyaligiga, aylanma qatorlar soniga, har bir qatordagi gul qismlarning soniga ahamiyat beriladi: - spiral gul;  - aktinomorf gul; - ikki tomonlama simmetriya;  yoki  - zigomorf; לּ - assimetrik; P -perigon – oddiy gulqo‘rg‘on; K - kosachabarg – Kelch; C - tojbarg –Corolla; A - changchilar – androtsey; G - urug‘chilar – ginetsey; +Agar qismlar bir necha aylanma hosil qilsa; ( ) - qo‘shilib o‘ssa; - ko‘psonli; 5) - tuguncha ostki; (5) - tuguncha ustki; G (5) - tuguncha o‘rta; Gul formulasi:  K 5 C 5 A∞ G ∞ (ayiqtovon); K 2+2 C 4 A 2+4 G (2) (surepka): Gullar: a-qiyshiq gul (zigomorf); b-to‘g‘ri gul (aktinomorf); v-asimmetrik gul; g-gul qismlari: 1-gul bandi, 2-kosachabarg, 3-tojbargning naysimon qo‘shilib o‘sgan qismi, 4-toj barglar asosi, 5-tojbarg. Gullarning diagrammallari (X.K. Qarshiboev va b.): 1- nok; 2-no‘xot; 3-turp; 4-piyoz, 5-lolaqizg‘aldoq; 6- bug‘doy. Gulqo‘rg‘onli va gulqo‘rg‘onsiz gullar: A-ikki jinsli gulqo‘rg‘onli; b-gulqo‘rg‘onsiz I-bitta urug‘chi va ko‘p sonli changchilari bilan to‘liq gul; II-ko‘p sonli urug‘chi va changchilari bo‘lgan to‘liq gul; III-gul qismlari ayrim-ayrim holda; IV-ikki jinsli gul; V- zarang daraxtining ikki jinsli guli; VI-majnun daraxtining changchi va VII-urug‘chi guli; 1-gul o‘rni; 2-kosachabarglar; 3- tojbarglar; 4-changchilar, 5-urug‘chi; 6-o‘rama barg, 7- gulshiradon.   Kurtak payvandi: 1-payvandustan kesib olingan kurtak, 2-payvand qilinadigan novdaning po'stlogi "T" shaklda kesilgan, 3-kesilgan po'stloqning kesib qo'yilgani, 4- payvandtag po'stlog'i orasida o'rnatilgan kurtak, 5-atrofi chipta bilan o'rab qo'yilgan kurtak . .Payvandlash turlari 1-qalamcha payvand, 2-yorma payvand, 3-kurtak payvand, a- payvandust, b- payvandtag . O‘simliklarni vegetativ ko‘paytirish usullari: a-qalamchalarni bir-biriga birlashtirish; b- kurtak payvand; v,g-iskana payvand; d-novdalarni qiyshaytirib erga yotqizish; e- qo‘shimcha ildizlar paydo bo‘lgan qalamcha; j-bir-biriga yaqinlashtirib ko‘paytirish; z- yashil qalamchaning pastki qismida kallus to‘qimaning paydo bo‘lishi; i,k-barglar yordamida ko‘paytirish. O‘simliklarni vegetativ ko‘paytirish usullari: a-qalamchalarni bir-biriga birlashtirish; b- kurtak payvand; v,g-iskana payvand; d-novdalarni qiyshaytirib erga yotqizish; e- qo‘shimcha ildizlar paydo bo‘lgan qalamcha; j-bir-biriga yaqinlashtirib ko‘paytirish; z- yashil qalamchaning pastki qismida kallus to‘qimaning paydo bo‘lishi; i,k-barglar yordamida ko‘paytirish. O‘simliklarni vegetativ ko‘paytirish usullari: a-qalamchalarni bir-biriga birlashtirish; b- kurtak payvand; v,g-iskana payvand; d-novdalarni qiyshaytirib erga yotqizish; e- qo‘shimcha ildizlar paydo bo‘lgan qalamcha; j-bir-biriga yaqinlashtirib ko‘paytirish; z- yashil qalamchaning pastki qismida kallus to‘qimaning paydo bo‘lishi; i,k-barglar yordamida ko‘paytirish. 1. To‘pgullarning umumiy ta’rifi. YOpiq urug‘li o‘simliklarning novdalari shaklan o‘zgarib gul chiqargan shoxchalarga aylanadi, bunday shoxchalar to‘pgullar deyiladi. To‘pgullarning o‘rtasida vegetativ barg bo‘lmaydi. Novda gul hosil qilishdan oldin uning uchki meristema hujayralari tez o‘sib o‘z shaklini o‘zgartiradi va boshlang‘ich gul xosil qiladi. Ko‘pchilik o‘simliklarda, masalan buzina, siren, giatsint va boshqalarda to‘pgul kurtakning ichida rivojlanadi. Kurtak ochilgandan keyin to‘pgul bo‘g‘inlarga ajralib aniq ko‘rinadi. Ko‘pincha novdaning uchlaridagi apekal meristemasi gulga aylanadi, shuning uchun ham bunday novdalar o‘smay qoladi. Gullab meva hosil qilgandan so‘ng to‘pgul va uning qismlari o‘simlikdan tushib ketadi. To‘pgullar yopiq urug‘li o‘simliklarning evolyusiyasi jarayonida barg chiqargan gulli novdadan vujudga keladi. To‘pgullarning morfologik xususiyatlari . To‘pgullarni aniqlashda ulardan ba’zi muxim belgilari xisobga olinadi. Masalan, novdaning o‘sish xususiyatiga qarab monopodial va simpodial to‘pgullarga ajratiladi. Monopodial to‘pgullarda novdaning shoxlanish apekal meristemasidan xosil bo‘ladi va uchki gul eng keyin ochiladi. Bunday to‘pgullar monopodial, ratsemoz (lotincha ratsemoz-shingil, gul o‘qi) yoki botrik (yunoncha botris shingil to‘pgul) deyiladi. Monopodial yoki botrik to‘pgul notekis gullaydi ya’ni gullarni ketma-ket pastdan yuqoriga qarab yechilib boradi, uchki gullari xammadan keyin ochiladi. (jag‘-jag‘, ivan choy, lagoxilus-ko‘knorang kabilar) Simpodial yoki soxta dixotomik shoxlanishga ega bo‘lgan to‘pgullar simos (yunon, syuma-to‘lqin) to‘pgul deyiladi . Bunday to‘pgulning novda uchi gul bilan tugallanadigan bo‘ladi. Ularda avvalo bosh o‘qdagi uchgi gul birinchi bo‘lib ochiladi. (kartoshka, nezabudka, faueliya kabilar) To‘pgulning bosh o‘qidagi meristemasi gulga aylansa bunday to‘pgul yopiq yoki aniq to‘pgul deyiladi. Ba’zi o‘simliklarda apekal meristema vegetativ bo‘linib o‘sishda davom etadi va yon gullarni xosil qiladi. Bunday gullar ochiq yoki noaniq to‘pgul deyiladi. Murakkab to‘pgullar: 1-murakkkb shingil; 2-murakkab soyabon; 3-murakkab qalqon; 4-murakkab boshoq. Oddiy to‘pgullar: 1-shingil; 2-qalqon; 3-boshoq; 4-soyabon; 5-kuchala; 6-so‘ta; 7-boshcha; 8-savatcha. Qashqarbeda o‘simligining novdalar sistemasini shakllanishi: I-tiklanish zonasi; II- tormozlanish zonasi; III-to‘ldirish zonasi; IV-asosiy to‘pgul; 1-umumiy to‘pgulning konturi (sinfloressensiyasi); 2-asosiy va yon (parakladiylar) to‘pgullarning konturi; 3-xususiy to‘pgul; 4-asosiy bo‘g‘im oralig‘i; 5-yangi novdalar hosil bo‘ladigan kurtaklar.     CHangdonning ko‘ndalang kesimi: 1-epiderma; 2-fibroz qavat- endotetsiya; 3-chang xalta; 4-changlar; 5-tapetum; 6-bog‘lagich. Androtseyning tiplari: A-erkin; 1-lolada; 2-labguldoshlarda;3- karamguldoshlarda; B-qo‘shilgan; 4-verbeynikda; 5- murakkabguldoshlarda; 6-burchoqdoshlarda; dalachoydoshlarda.   O‘simliklarni vegetativ ko‘paytirish usullari: a-qalamchalarni bir-biriga birlashtirish; b- kurtak payvand; v,g-iskana payvand; d-novdalarni qiyshaytirib erga yotqizish; e- qo‘shimcha ildizlar paydo bo‘lgan qalamcha; j-bir-biriga yaqinlashtirib ko‘paytirish; z- yashil qalamchaning pastki qismida kallus to‘qimaning paydo bo‘lishi; i,k-barglar yordamida ko‘paytirish. Ginetseyning tiplari Apokarp senokarp sinkarp parakarp lizika rp Sutural yoki chetki (urug‘ kurtak tugunchaning qorin qismida 2 - qator bо‘lib joylashadi, apokarp ginetsey ) Urug‘ kurtak ginetseyning ichki devori bо‘ylab joylashadi, parakarp ginetsey Urug‘ kurtak meva barglarning ichki qismida paydo bо‘lad i. Platsentatsiya (tuguncha ichida urug‘ kurtagining joylashishii ) A-ginetsiyning tiplari: 1-urug‘chi; 2-beshta ayrim urug‘chidan tashkil topgan apokarp ginetsiy; 3-bitta urug‘chi va beshta qo‘shilgan mevabargdan tashkil topgan sinokarp ginetsiy; TU- tuguncha, U-ustuncha; B-gulda tuguchalarning joylashishi; 1- ustki, 2-o‘rta, 3-pastki. Ginetseyning asosiy tiplari evolyusiyasi (A.A. Taxtadjyan. 1980 bo‘yicha): 1- meva barglari hali qo‘shilmagan; 2- apokari; 3-sinkarp; 4 va 6-parakarp; 7 va 8 lizikarp. Уруғ куртак нинг асосий типлар и Ортотроп Анатроп Гемитроп Кампилатроп Амфитроп Уруғ куртак нинг тузили ши 1 ёки 2 та интегумент (уруғ куртак қобиғи ) Нуцеллус Микропиле - чанг йўли Муртак халта Халаза нуцеллус ва интегументнинг қўшилган жойи Фуникулюс – уруғ банди Urug‘kurtakning asosiy tiplari (A) (A.E.Vasilev va boshq. 1988): 1-ortotrop, 2-anatrop, 3- gemitrop, 4-kampilatrop, 5-amfitrop, MX-murtak xalta. Ortotrop urug‘kurtakning tuzilishi (B):TI-tashqi integument; II-ichki integument; N-nutsellus; MX-murtak xalta; G-gipostaza; UNB-o‘tkazuvchi naylar boylami; X-xalaza; F-funikulyus; IYA-ikkilamchi yadro. S- sinergidlar A-antipodlar   • Ortotrop − to‘g‘ri urug‘kurtak. Mikropile urug‘kertimi va funikulyus bilan bir o‘qda joylashadi (toronguldoshlar). • Anatrop − aylangan urug‘kurtak. Urug‘kurtak 180 0 ga qayrilgan, mikropile va urug‘ kertimi yonma-yon joylashadi (soyabonguldoshlar). • Gemitrop – yarim bukilgan urug‘kurtak. Nutsellus integument- lar bilan urug‘o‘rni va funikulyusga nisbatan 90 0 ga qayrilgan (navruzguldoshlar). • Kampilotrop yoki bir tomonga bukilgan urug‘kurtak. Nutsellus va integument bir tomonga qarab o‘sgan (burchoqdoshlarda). • Amfitrop yoki ikki tomonlama bukilgan urug‘kurtak. Nutsellus taqa shaklida. Гулларнинг четдан чангланишлар- нинг турлари Энтомофилия (ҳашоротлар ёрдамида) Зоофилигия (ҳайвонлар ёрдамида) Хироптерофилия (кўршапалаклар ёрдамида) Гидрофилия ( сув ёрдамида) Анемофилия ( шамол ёрдамида) 6-ilova Gullarning changlanishi: 1-o‘z-o‘zidan; 2- chetdan changlanish. • Gulli o‘simliklarning chetdan changlanishiga moslashganligi (X.K. Qarshiboev va boshq. 2004): 1- proterandriya: 2-proteroginiya; 3-4- geterostiliya; a-changchilar; b-urug‘chi tumshuqchasi. Qo'sh urug'lanish: 1-gulning tuzilishi;2- changning tuzilishi; 3-urug'chi tugunining va urug' kurtagining tuzilishi :4- urug' ;5-yangi maysa; . Bu jarayon shu sababli qo‘sh urug‘lanish deyiladi va uni 1898 yilda rus olimi S.G.Navashin ixtiro qilgan. Ushbu jarayon faqat yopiq urug‘lilarda kuzatiladi. YOpiq urug‘li o‘simliklarning qo‘sh urug‘lanishi: A-bitta urug‘kurtakli tuguncha,; B-to‘rtta urug‘kurtakli tuguncha; 1-tumshuqcha, 2-ustuncha, 3- tuguncha, 4-urug‘kurtak, 5-murtak xalta, 6-tuxum hujayra sinergidlar, 7- antipodlar, 8-ikkita polyar yadro, 9-tumshuqchada o‘sayotgan chang, 10- chang nayining uchki qismida ikkita spermiy ko‘rinmoqda, 11-changdon, 12- changipi, 13-tojbarg, 14 kosachabarg. Уруғланган тухум хужайра зигота (бўлиниб 2 та хужайра ҳосил бўлади. Терминил муртак халтанинг ўртаси тамон бўлган хужайра Юқори ҳужайралардан гипокотил Пастки ҳужайраларидан илдиз пайдо бўлади.Юқори ҳужайрасида пуфакча пайдо бўлади. Квадратлар стадияси Ҳар бир квадрат ҳужайра кўндаланг бўлиб октантлар ҳужайраси ҳосил бўлади Булар кўндаланг бўлиниб осилма сопини ҳосил қилади. Пастки октант ҳужайраларда учки куртак ва уруғпалла баргларУзунасига бўлиниб проэмбрион ҳосил бўлади. Аввалгисига перпендикуляр бўлиб Қолганлари базал ҳужайралар дейилади3.1. – ilova . • Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Ў.Прaтов, Л.Шaмсувaлиевa Ботaникa, Т., “Тaълим нaшриёти”, 2010. 2. Мустaфоев С.М. Ботaникa, Т., «Ўзбекистон», 2002. 3. Mustafaev S. M., O.A. Ahmedov Botanika,Toshkent, 2006. 4. Икромов М.И., Нормуродов Х.Н., Юлдашев А.С., Ботаника Т. «Ўзбекистон» 2002. 32 с. 5. П. Зитте,   Э. В. Вайлер,   Й. В. Кадерайт,   А. Брезински,   К. Кёрнер;  на основе учебника  Э. Страсбургера - Пер. с нем. Н. В. Хмелевской, К. Л. Тарасова, К. П. Глазуновой, А. П. Сухорукова Издательство: Москва, ИЦ  «Академия» : 2007” Ботаника”: в 4 т. Т. 1. Клеточная биология. Анатомия. Морфология 6.   П. Зитте,   Э. В. Вайлер,   Й. В. Кадерайт,   А. Брезински,   К. Кернер;  на основе учебника  Э. Страсбургера , Издательство: Москва, ИЦ  «Академия» 2007 .Ботаника. Том 3. 7.   Чухлебова Н. С.,  Бугинова Л. М., Ледовская Н. В. Москва,  «Колос»; Ставрополь,  «АГРУС» 2007 Ботаника (цитология, гистология, анатомия) 8. Серебрякова Т. И.,   Воронин Н. С., Еленевский А. Г., Ботаника с основами фитоценологии: Анатомия и морфология растении. Москва, ИКЦ  «Академкнига» 2006 9. Паутов А. А. Морфология и анатомия вегетативных органов растений - Санкт-Петербург 2012 10. Красильникова Л.А., Садовниченко Ю.А. Анатомия растений. Растительная клетка, ткани, вегетативные органы. Харьков,  «Колорит»    2004 11. Барыкина Р.П., Чубатова Н.В. Большой практикум по ботанике. Экологическая анатомия цветковых растений.   Москва, 2005 12. Воронова О.Г., Мельникова М.Ф. Ботаника (морфология и анатомия растений).   Тюмень,2010 13. Г.П. Яковлев, В.А. Челомбитько, В.И. Дорофеев Ботаника.2012 • Elektron ta’lim resurslari • 1. www.catalog.alledu.ru/predmet/bio/botanika/ • 2. www.lyceum1.ssu.runnet.ru/dist/botany/botany.html • 3. www.books.j5.ru/tov/botanika_ • 4. www.botanik.crown.ru/cgi-bin/shop.cgi • 5. www.urss.ru

O'xshashlar

Generativ organlar gul. To’pgullar - urug’. meva
Gul. Gulning tuzilishi. Androtsey va genetsiy
Gul va uning turlari
Ituzumdoshlar oilasining gul tuzulishi
Gul - o'simliklarning generativ ko'payish organi 3