Аpikomplekslar va Infuzoriyalar tipiga kiruvchi parazitlar vakillarining tuzilishi, biologik xususiyatlari - Botanika - Slaydlar

Аpikomplekslar va Infuzoriyalar tipiga kiruvchi parazitlar vakillarining tuzilishi, biologik xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

02.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

409.7978515625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: pikomplekslarА va Infuzoriyalar tipiga kiruvchi parazitlar vakillarining tuzilishi, biologik xususiyatlari, qo’zg’atadigan kasalliklari va ularni oldini olish choralari

REJA: 1. pikomplekslar tipiga kiruvchi parazitlarА vakillarining tuzilishi, biologik xususiyatlari, qo‘zg‘atadigan kasalliklari va ularni oldini olish choralari. 2. Infuzoriyalar tipiga kiruvchi parazitlar vakillarining tuzilishi, biologik xususiyatlari, qo‘zg‘atadigan kasalliklari va ularni oldini olish choralari.

pikomplekslar А (Apicomplexa) tipi. Bu tipga 5000 ga yaqin tur kirib, ularning hammasi umurtqasiz va umurtqali hayvonlarda, shu jumladan odamlarning turli ichki organlarida parazitlik qilib hayot kechiradi.

Shunga ko‘ra quyidagi xususiyatlarga ega,  har xil muhit sharoitda yashaydi,  xo‘jayinlarini almashtirib turish,  jinssiz va jinsiy yo‘l bilan ko‘payish  harakatlanish organoidlari, qisqaruvchi va ovqat hazm qiluvchi vakuolalari rivojlanmagan,  himoya qobig‘iga o‘ralib spora hosil qiladi.

Apikomplekslar tipi 2 ta sinfga bo’linadi.  Perkinseylar (Perkinsea)  Sporalilar (Sporozoa)

Apikomplekslar tipidan sporalilar sinfiga kiruvchi vakillari mahsuldor hayvonlarda va odamlarda parazitlik qilib og‘ir kasalliklarni keltirib chiqaradi. Sporalilar sinfi o‘z navbatida:  Gregarinalar (Gregarinida)  Koksidiyalar (Coccidiomorpha) turkumlariga bo‘linadi.

K ksidiyal rо а (Coccidiomorpha) turkumi o‘z n vb tid bir n chta k nj turkuml rg а а а е е а а а bo‘lin di: а 1. Eym riyasim nl r е о а (Eim riina) е k nj е а turkumi. 2. Q n sp r lil r о о а а (Haemosporina) k nj е а turkumi. 3. Pir pl zmid l r о а а а (Piroplasmida) k nj е а turkumi.

Eym riyasim nl r е о а (Eim riina) е k nj е а turkumining v kill ri s s n umurtq li а а а о а а h yv nl r rg nl rining ich k epit liy а о а о а а а е huj yr l ri ichid , ya’ni а а а а ich k v jig rd а а а а p r zitlik qil di. а а а D yarli h r bir eym riya turi f q t е а е а а m ’lum bir tur h yv nd p r zitlik qil di. а а о а а а а V yag y tg n eym riyal r h r k tsiz о а е а е а а а а bo‘l di. а

Q r m l, qo‘y, echki, quyon v о а о а p rr nd l rd s s n, а а а а а а о а Eimeria magna urug‘ining turl ri p r zitlik qil di. а а а а

Eym riyasim nl rning е о а  10 d n rtiq turi q r m ll rd , а о о а о а а  10 g yaqin turi qo‘y v echkil rd , а а а а  10 t turi quyonl rd , а а а  8 t turi p rr nd l rd parazitlik qilishi а а а а а а niql ng n. а а а d ml rd h m О а а а а Eimeria sardinae v а Isospora urug‘i turl ri p r zitlik qil di. а а а а

Eym riyalar е eymerioz kasalligini vujudga keltiradi. Kasallangan hayvonlarning ishtahasi pasayadi, o‘sishi susayadi, ich ketish, kamqonlik kuzatiladi, hayvon ozadi.

Hayvonlarni zich joylashtirish, binolarning zax bo‘lishi, eymeriyalar uchun qulay sharoitni vujudga keltiradi. Hayvon eymeriozi odamga yuqmaydi. Kasallangan hayvonlarni sulfamilamidlar, antibiotiklar, oltingugurt, furatselin va boshqa preparatlar bilan davolash hamda zoogigiyena qoidalariga rioya qilish kerak.

Toksoplazmalar odam va hayvonlarda toksoplazmoz kasalligini qo‘zg‘atadi. Toksoplazmalar odamga ovqat mahsulotlari (go‘sht, sut, tuxum) va kasallangan uy hayvonlari (quyon, mushuk, it va boshqalar) orqali o‘tib, me'da-ichak yo‘llariga tushadi. Parazitni dastlab 1908-yili fransuz olimlari Nikol va Manso kemiruvchilarda aniqlashgan

Parazitlar ichak devorlarini teshib, limfa va qon tomirlari orqali turli organlar (bosh miya, orqa miya, jigar, taloq, buyrak, mushak va bosh.) hujayralari sitoplazmasida rivojlanib, to‘qimalarni yallig‘lantiradi.

Odamlarning toksoplazmoz bilan zararlanishida uy hayvonlari, ayniqsa, mushuk katta o‘rin tutadi. Toksoplazmoz bilan kasallanish limfatik sistema, nerv sistemasi va ko‘zning shikastlanishiga sababchi bo‘ladi.

Odam va boshqa sutemizuvchilar embrioni ona qornida toksoplazmoz bilan zararlanganda, tushib ketadi yoki uning ayrim muhim organlari og‘ir jarohatlanadi.

Qon sporalilar (Haemosporidia) kenja turkumi. Vakillari odam va issiq qonli hayvonlarning qizil qon hujayralari - eritrotsitlarida parazitlik qiladi. Bu kenja turkumga 100 ga yaqin tur kiradi.

Bezgak plazmodiumlarini birinchi marta 1879-yilda rus olimi V.I. Afanasyev va 1880- yilda fransuz olimi Alfons Laveren kashf etganlar. Bezgak kasalini chivinlar yuqtirishini esa 1895-yilda ingliz olimi R. Ross va italiyalik olim J. Grassi aniqlashgan.

Odamlarda bezgakning asosan 4 ta turi parazitlik qiladi:  Plasmodium vivax - uch kunlik bezgak qo‘zg‘atuvchisi, ya'ni isitma har 48 soatdan keyin qaytarilib turadi.  Plasmodium malariae -to‘rt kunlik bezgak qo‘zg‘atuvchisi, ya'ni isitma har 72 soatdan keyin qaytarilib turadi.  Plasmodium falcipharum - 24-48 soat oralab xuruj qilib turadigan va ko‘pincha juda og‘ir o‘tadigan tropik bezgak qo‘zg‘atuvchisidir.

 Plasmodium ovale - uch kunlik bezgak qo‘zg‘atuvchisi, ya'ni isitma har 48 soatdan keyin qaytarilib turadi. Bu bezgak qo‘zg‘atuvchisi juda kamdan- kam Afrika va Osiyo mamlakatlarida uchraydi. Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi mam- lakatlarida bu kasallikning qo‘zg‘atuvchisi bir marta 1924-yilda Ufa shahrida uchragan.

Bu parazitning qo‘zg‘atuvchisi bilan zararlangan bezgak chivini odam qonini so‘rganida, chivin so‘lagida bo‘lgan sporozoitlar odam qoniga o‘tadi, qon orqali esa jigar va taloq to‘qimalariga kelib, ko‘paya boshlaydi

Yadrolari bir nechtaga bo‘linadi, so‘ngra yadro soniga qarab, sitoplazma ham o‘shanchaga ajraladi va parazitning navbatdagi avlodi-merozoitlar paydo bo‘ladi. Keyinchalik, merozoitlar qizil qon tanachalariga kirib, gemoglobin plazmasi bilan oziqlanadi. Parazitning eritrotsitlar gemoglobini hisobiga oziqlanib o‘sadigan davriga trofozoitlar deyiladi.

Trofozoitlardan bo‘linib ko‘payuvchi shizontlar hosil bo‘ladi. Eritrotsitlardagi bir shizont yadrosi bir necha marta bo‘linadi va 12-24 ta merozoitlar yetiladi. So‘ngra bu merozoitlar eritrotsitning qobig‘ini yemirib, qon plazmasiga o‘tadi.

Bu hodisa merozoit eritrotsitga kirgandan 48 soat o‘tgach sodir bo‘ladi va xuddi shu paytda odamni bezgak tutadi. Sababi qon plazmasiga minglab merozoitlar bilan birga melanin degan zaharli moddalar ham chiqadi va qonni zaharlaydi

Bezgak yer yuzida juda keng tarqalgan kasallikdir. Bezgak kasaliga uchragan odamda kuchli anemiya (kamqonlik) kuzatiladi. 1 mm 3 qondagi eritrotsitlar soni normadagi 5 mln. dan 1 mln. gacha tushib qoladi.

1935-yilning o‘zida mazkur hududlarda 9 mln. kishi bezgak bilan kasallanganligi ma'lum. Bu davrda odamlarning bezgak bilan kasallanishi, ayniqsa, Afrika, Janubiy Amerika, Osiyo va Yevropadagi juda ko‘plab mamlakatlarda keng tarqalgan edi. 1930-yillarda faqatgina Hindistonning o‘zida har yili 100 mln. dan ortiq kishi bezgak bilan kasallangan.

Hozirgi vaqtda Anofeles avlodiga kiradigan chivinlarning 400 dan ortiq turlari mavjud bo‘lib, shulardan 25-30 ta turi bezgak kasalligi qo‘zg‘atuvchilarini tashuvchilari hisoblanadi.

Kasallik to‘satdan boshlanadi, bemorni isitma tutadi, junjiydi, qaltiraydi, keyin qaltirash bosilib, harorat ko‘tariladi (40-41 0 C), bemor qizarib ketadi, nafas olishi qiyinlashadi, halloslaydi va boshi qattiq og‘riydi.

So‘ngra harorat tez pasayib, bir maromga tushadi. Shu payt bemor qattiq terlaydi, ertasiga o‘zini sog‘lom his qiladi. Keyin yana isitma tutadi.

Isitma tutayotgan bemorning qoni tekshirilganda, bezgak plazmodiylarini topish mumkin. Bezgak tutavergach, plazmodiylar qizil qon tanachalarini parchalashi sababli bemor kamqon bo‘lib qoladi, talog‘i va jigari kattalashadi, oq qon tanachalari ancha kamayadi.

Piroplazmidalar (Piroplasmida) kenja turkumi. Vakillari sutemizuvchilarning qonida parazitlik qiladi. Bu kenja turkum vakillarining rivojlanishi ham 2 ta xo‘jayinda, asosiy xo‘jayinlari- qon so‘ruvchi yaylov kanalari oraliq xo‘jayinlari - uy va yovvoyi sutemizuvchilarda o‘tadi.

Bu kenja turkumga 170 dan ortiq tur kiradi. 3 ta oilasi bor: 1. Babezidlar (Babesidae) oilasi. 2. Teyleridlar (Theileridae) oilasi. 3. Pir pl zmid l r о а а а (Piroplasmidae) oilasi .

Babeziyalarning asosiy xo‘jayinlari yaylov kanalari va oraliq xo‘jayinlari turli uy hayvonlari hisoblanadi. Babezioz qo‘zg‘atuvchilarini Ixodes ricinus, Boophilus bovis, Rhipicephalus avlodi turlari va boshqa tur yaylov kanalari tarqatadi.

Qoramollar babezioz bilan asosan bahor va yoz oylarida, ya’ni may-iyul oylarida kasallanadi. Kasallangan hayvonlarning harorati 40-42°C gacha ko‘tariladi, ular holsizlanadi, birinchi 2 kunda suti 40-60 % ga kamayadi, keyinchalik esa 80 % gacha kamayadi.

Hayvonlarning ishtahasi pasayadi, kavsh qaytarmay qo‘yadi, ichi ketadi, eritrositlari soni 1 mm kubda 2 mln gacha va gemoglobini 30 % gacha kamayadi. Natijada, qoramollar kasallangandan 4-8 kun o‘tgandan keyin o‘ladi. Ba’zan esa kasallangan mollar to‘satdan talog‘i yorilib ketib, 3-4 kunda o‘ladi.

Teyleridalar qoramollarning limfa hujayralarida, keyinchalik esa eritrositlarida parazitlik qiladi va teylerioz kasalligini qo‘zg‘atadi. Teylerioz uy va yovvoyi kavsh qaytaruvchi hayvonlarning obligat transmissiv kasalligi hisoblanadi va chorvachilik xo‘jaliklariga katta zarar yetkazadi.

Teylerioz ham eng xavfli, o‘limga olib keladigan kasalliklardan hisoblanadi. Kasallangan hayvonlarning 40-80 % o‘ladi. Bu kasallik issiq iqlimli mamlakatlarda, shu jumladan, O‘zbekistonda ham chorva mollariga, birinchi navbatda, qoramollarga katta zarar yetkazadi.

MDH da, shu jumladan O‘zbekistonda teyleriyalarning 7 ta turi uchraydi. Eng xavflisi Theileria annulata hisoblanadi. Bu parazit Markaziy Osiyo Respublikalarida ko‘p uchraydi. Tarqatuvchisi Hyalomma avlodiga mansub kanalar hisoblanadi.

O‘zb kist nd q r m ll rg е о а о а о а а pir pl zm zni о а о s s n bir o‘j yinli а о а х а k n l rd n-Boophilus calcaratus v а а а а а Ripicephalus bursa yuqtir di. а Q r m ll r pir pl zm z bil n s s n о а о а о а о а а о а t biiy sh r itd k n l r ko‘p bo‘lg n а а о а а а а а yayl vl rd z r rl n di. о а а а а а а

Shunday qilib, babezid, teylerid va pir pl zmidlarning о а barcha vakillari eritrotsitlarda parazitlik qilib, qoramollar, qo‘y va echkilar, otlar, tuyalar, cho‘chqalar va itlarga katta zarar yetkazadi. Kasallangan hayvon qonini so‘rgan kana parazitni o‘ziga yuqtiradi.

Infuzoriyalar (Infusoria) yoki kipriklilar (Ciliophora) tipi. Vakillari ko‘lmak suvlardan tortib dengiz, okeanlargacha bo‘lgan hamma suvlarda va nam tuproqlarda uchraydi. 7500 ga yaqin turi bor. Ba'zi turlari esa umurtqasiz va umurtqali hayvonlarda hamda odamlarda parazitlik qiladi.

Kiprikli infuzoriyalar sinfiga kiruvchi ixtioftirius (Ichthyophthirius multifilus) baliq terisi va jabrasiga kirib, yara hosil qiladi. Bu parazitning yosh individlari baliq terisiga va jabrasiga chuqurroq o‘rnashib, faol ovqatlanadi va kattalashadi

Bu parazit keltirib chiqaradigan kasallikdan yosh baliqchalar 90-100 % nobud bo‘ladi. Ixtioftiriuslardan, ayniqsa, zog‘ora baliq, gulmohi, do‘ngpeshona, oq amur va losossimon baliqlar ko‘p zarar ko‘radi.

Odam va hayvonlar organizmida parazitlik qiluvchi Balantidium coli ham kiradi. Uning tanasi loviyasimon bo‘lib, odamning yo‘g‘on ichagi devorida parazitlik qilib, jarohat hosil qiladi va xavfli qonli ichburug‘ kasalligini vujudga keltiradi. Odamlarga bu parazitlar cho‘chqalar orqali yuqadi.

Chunki, balantidiy cho‘chqa, sichqon va kalamushlar ichagida ham parazitlik qiladi. Cho‘chqalarning tezagi orqali parazitning sistalari tashqariga chiqadi va odamlar bu sistalarni yutib, balantidiy bilan kasallanadi.

Demak, balantidioz bilan ko‘pincha cho‘chqachilik fermalarida va kolbasa tayyorlash korxonalarida ishlaydigan ishchi xodimlar kasallanadi.

E’tirobingiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Parazitlarning hayvonot dunyosidagi sistematik holati. Bir hujayrali parazitlarning umumiy tavsifi va sistematikasi

Parazitlarning yashash sharoitiga morfologik adaptatsiyalari. Devastatsiya ta’limoti

Karamdoshlar va dukkakdoshlar oilasiga kiruvchi o’simliklar

Hujayra va uning tuzilishi

Zamburug’lar va suvo’tlarining tuzilishi va ahamiyati