Karamdoshlar va dukkakdoshlar oilasiga kiruvchi o’simliklar - Botanika - Slaydlar

Karamdoshlar va dukkakdoshlar oilasiga kiruvchi o’simliklar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1653.693359375 KB

Ko'chirib olish

Karamdoshlar va dukkakdoshlar oilasiga kiruvchi o’simliklar 1. Karamdoshlar oilasiga mansub o’simliklarning umumiy tavsifi. 2. Xantal tuzilishi va xossalari. 3. Indovning tuzilishi va xossalari. 4. Surepkaning tuzilishi va xossalari. 5. Rijikning tuzilishi va xossalari. 6. Krambening tuzilishi va xossalari. 7. Dukkakdoshlar oilasiga mansub o’simliklarning umumiy tavsifi. 8. Yeryong’oqning tuzilishi va xossalari. 9. Soyaning tuzilishi va xossalari. Reja:

Karamdoshlar oilasiga mansub o’simliklarning umumiy tavsifi Karamdoshlar - oilasiga yog’ to’plovchi o’simliklarning bir nechta turlarini uz ichiga oladi. Karamdoshlar oilasiga mansub o’simliklarning yog’li vakillari bo’lib, saret xantali, oq xantal, qora xantal, indov, surepka va rijik hisoblanadi. Karamdoshlar oilasiga mansub bo’lgan, lekin sanoatda qayta ishlanmaydigan o’simliklardan krambeni misol qilib keltirish mumkin. Bu o’simliklarning bitta botanik oilaga mansubligi botanik xususiyatlari va kimyoviy tarkibining umumiyligini belgilaydi.

Xantal tuzilishi va xossalari . Xantalning uchta turi – sarept xantali, oq xantal va qora xantal keng tarqalgan. Sarepet xantali o’tsimon o’simlik bo’lib, gullari uzunligi 5 sm gacha bo’lgan silindrsimon qalamchalar hosil qiladi. Urug’lari cho’zinchoq shaklda bo’lib, uzunligi 1,3-2,0 mm, 1000 ta urug’ massasi 1,7-1,9 g. Urug’larning ta’mi achchiq, xantalga xos xidga ega. Oq xantal tuproqqa va iqlim sharoitiga juda talabchan. Urug’lari yirik, dumaloq, diametri 1,71-2,50 mm, 1000 ta urug’ massasi 3,7-5,8 g. Qora xantal ham Yevropada qadimdan ma’lum. Qadimdan undan davolash maqsadida va zirvor sifatida foydalanilgan. Yog’i ajratib olingan xantal to’ppasi xantal efir moylari va xantal kukuni tayyorlashda ishlatiladi. Xantal efir moylari konservalash, sharobchilik, pivo tayyorlash va sutni qayta ishlashda antiseptik sifatida ishlatiladi.

Indov (Brassica napus) Indovning tuzilishi va xossalari Xindiston va Osiyo xalqlariga eramizdan 4 ming yil oldin ma’lum edi. Urta Yer dengizi xalqlariga XXI asrning boshida keltirilgan. Sanoat xom ashyosi sifatida indov kuzgi va baxorgi turlarga bo’linadi. Indov yog’i tarkibida neytral lipidar 92,9%, fosfatidilxolinlar – 0,8; fosfatidiletanolaminlar – 0,6; monogalaktozildiatsilglitserollar – 0,7; digalaktozildiatsilglitserollar – 1,3% ni tashkil qiladi. Indovning eruksiz navlari urug’lari tarkibida (% da): 42,3-44,8 lipidlar; 23,2-24,9 – oqsil (Nx6,25); 8,8-9,3 – sellyuloza; 5,3-3,7 –kul; 2,2-3,6 – tioglikozidlar kiradi. Indovning eruksiz navlari oqsil kompleksini (% da): albuminlar – 48,32- 61,62; globo’linlar – 23,04-30,04; glyutelinlar – 10,03-16,17; erimaydigan oqsillar – 18,31-43,22 tashkil qiladi.

Surepka (Brassica campestris) Surepkaning tuzilishi va xossalari. Surepka (Brassica campestris) indovning turlaridan biri bo‘lib, tarkibi va boshqa xossalari bilan indov urug’iga o’xshaydi. Surepka yangi madaniylashtirilgan o’simliklardan hisoblanadi. U Eronda zig’ir bilan birga ekilgan. Bu o’simlik Afg’oniston, Shimoliy Xindiston va Xitoyda yetishtiriladi. Surepka urug’lari yumaloq, yonlari pachoq ko’rinishga ega. Urug’lar bo’yi 1,5- 2,0 mm, 1000 ta urug’ massasi 1,8-2 g. Surepka urug’i yog’i tarkibida eruk kislotasi va linol va oliyen kislotalar miqdori katta bo’ladi Surepka urug’idan texnik maqsadlarda ishlatiladigan yog’ olish, surkov materiallari tayyorlash uchun yetishtiriladi.

Rijik (Camelina sativa) Rijikning tuzilishi va xossalari Rijik (Camelina sativa) asosan Sibirda, kam miqdorda Ukrainada yetishtiriladi. Kuzgi va baxorgi navlarga bo’linadi. Rijik urug’lari yog’i alif va lak ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Rijik to’ppasini chorva ozuqasi sifatida ishlatishda uning tarkibida glikozinolatlar va efir moylari mavjudligi sababli zaxarliligini hisobga olish kerak. Rijik urug’lari kichkina, tuxumsimon shaklda, uzunligi 1,5-2,6 mm, kengligi 0,7-1,0 mm. 1000 ta urug’ning massasi 1 g atrofida. Rijik urug’lari kimyoviy tarkibi (%): 25,6-46,0 lipidlardan; 27,4 – oqsillardan (Nx6,25); 7,9 – sellyulozadan; 3,5 – kullardan iborat. Rijik yog’ining 15oS xaroratdagi zichligi - 919-933 kg/m3; 20oS xaroratdagi sindirish ko’rsatkichi – 1,475-1,478; qotish xarorati – 11-19oS; 15oS dagi kinematik qovushqoqligi 96*10-6 m2/s.

Krambe (Crambe abyssinica) Krambening tuzilishi va xossalari. Krambe (Crambe abyssinica) – yog’li o’simlik bo’lib, o’rtayer dengizi mamlakatlarida keng tarqalgan. Krambe urug’lari qayta ishlanganida xantal yog’iga o’xshash ozuqaviy yog’ olinadi. Yog’sizlantirilgan urug’lar chorva ozuqasi sifatida ishlatilishi mumkin. Krambe urug’lari triatsilglitserollari yog’ kislota tarkibi qo’yidagicha (%): eruk (S22:1) – 49 gacha; oliyen (S18:1) – 25-27; linol (S18:2) – 14-15. Krambe yog‘ining 20 S xaroratdagi zichligi - 907-919 kg/m3; 20oS xaroratdagi sindirish ko’rsatkichi – 1,472-1,473; qotish xarorati – -8 dan –11 S gacha; 15Sdagi kinematik qovushqoqligi 96 - 118*10-6 m2/s.

Dukkakdoshlar oilasiga mansub o’simliklarning umumiy tavsifi Yog’li o’simliklar – yeryong’oq va soyaning bitta dukkakdoshlar oilasiga mansubligi ular mevasining tuzilishi va kimyoviy tarkibining bir xilligida namoyon bo’ladi. Bu oilaga mansub o’simliklarning mevalari – 1-3 ta urug’ga ega bo’lgan dukkaklar hisoblanadi. Dukkakdoshlar oilasiga mansub yog’li o’simliklar urug’larida tripsin va ximotripsin ingibitorlari miqdori kattaligi bilan ajralib turadi. Fermentlar ingibitorlari oqsillar umumiy miqdorining 6% ni tashkil qiladi. Soya urug’larida Kunitsa ingibitori aniqlangan. U 181 aminokislota qoldig’idan iborat polipeptid zanjiridan tashkil topgan.

Yeryong’oq (Arachis hypogaea) Yeryong’okning tuzilishi va xossalari. Yeryong’oqning (Arachis hypogaea) biologik xususiyati bo’lib, changlangan shoxchasi yerga kirishi va meva tuproqda rivojlanishi hisoblanadi. Yeryong’oq urug’lari uzunchoq yoki biroz dumaloq shaklda, yupqa sarg’ish yoki och-qizil rangi urug’ qobig’i bilan qoplangan. Urug’ qobig’i urug’ massasining 3-4% ni tashkil qiladi. Yeryong’oq urug’laridan salatlar uchun ozuqaviy yog’ va margarin ishlab chiqarish uchun yeryong’oq palmitini olinadi. Yeryong’oq urug’lari qandolat maxsulotlariga qo’shiladi, undan yeryong’oq «suti» va yeryong’oqli «sariyog’» olinadi. Yeryong’oq urug’larining katta qismi bevosita ovqatlanishga ishlatiladi.

Soya (Glycine) Soyaning tuzilishi va xossalari. Soya (Glycine) bir yillik o’tsimon o’simlik bo’lib, mevasi qilichsimon, ba’zida to’g’ri yoki o’roqsimon bo’lishi mumkin. Mevalarda 2-3 ta urug’ bor. Soya urug’lari sharsimon va ovalsimon, qavariq yoki tekis. Bu o’simlikning turli tuman xillaridan ma’daniy soya ko’proq yetishtiriladi. Soyaning turi hammasi bo’lib 600 tagacha yetadi. Soya insoniyatga juda qadimdan eramizdan 7000 yil oldin ma’lum bo’lgan. Ma’daniy soyaning vatani Sharqiy Osiyo (Xitoy va yaponiya) hisoblanadi. Qadimdan soya ovqatga souslar, «sut», «tvorog», pasta ko’rinishida iste’mol qilingan. Xozirgi kunda soya 85-90% hayvon ozuqasi sifatida, 8-10% ozuqa maqsadlarida, 2-5% texnik maqsadlar uchun ishlatiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. V.G.SHerbakov «Bioximiya i tovarovedeniye maslichnogo sirya». –4-ye izd.,pererab i dop.-M., Agropromizdat, 1991.-304 s. 2. Ezau K. «Anatomiya semyannix rasteniy». Per. s angl.-M., 1980. –kn. 1. 218 3. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Karamdoshlar oilasi

Karamdoshlar - Brassicaceae

O’simliklar sistematikasining rivojlanish tarixi

Dukkakdoshlar, soyabonguldoshlar, valerianadoshlar, ituzumdoshlar, labguldoshlar va astraguldoshlar oilalari

Qirqbo’g’imtoifa o’simliklar